24 Şubat 2022 tarihinde Rusya'nın Ukrayna'yı işgal hareketiyle başlayan süreç, Avrupa içerisinde yeni bir dönüm noktasının işaretiydi; zira Ukrayna'nın işgaliyle Rusya'ya karşı büyük ekonomik yaptırımlar, savaşın başından bugüne kadar yayılmış bir biçimde etkinleştirildi ve hâlâ etkinliğini koruyor. Bugüne kadar 18 yaptırım paketi açıklayan Avrupa Birliği, 19. yaptırım paketini hazırlıyor. Peki daha önceki yaptırım etkilerinden farklı olarak ne ele alınacak ve etkileri ne değiştirecek?
Rusya'ya uygulanan yaptırım paketleri Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik saldırganlık savaşı, insan hakları ihlalleri, karma tehditler, Kırım dahil Ukrayna'nın Donetsk, Luhansk, Zaporizhia ve Herson bölgelerinin yasadışı ilhakına yanıt başlığıyla yayımlanmakta. Bu yüzden yaptırımlar geniş çapta ele alınmakta ve savaşın başından itibaren uygulanmaktadır.
Genel açıdan 18 yaptırım paketi içerisindeyse Rusya'nın finans, enerji, askerî, ticari sektörlerinin neredeyse tamamına kısıtlamalar getirilmişti. 18. yaptırım paketiyle özellikle ilk belirtilmesi gereken Rusya'dan alınan ham petrolün tavan fiyatının 60 dolardan 47,6 dolara indirilmesi olmuştu. Bu kararla olağanüstü koşullardan etkilenen petrol fiyatlarının artması sonrasında Rusya'nın hızla büyüyen gelirini kesebilmek planlanmıştı. Bu yaptırımın çalışma prensibinde finansörler, nakliye şirketleri ve sigortacılar yalnızca fiyat tavanının altında ham petrol sevkiyatı yapabiliyor. Bunun üstünde gerçekleşen sevkiyatlar direkt olarak yaptırım tehdidi altında kalıyor. Bu, Rusya'nın gelirlerini aşağı çekip üzerindeki baskıyı arttırırken, diğer yandan enerji piyasalarında istikrarı korumaya yönelik bir prensiptir.
- yaptırım paketine baktığımızda Rus LNG'lerinin yeniden yüklemesine Avrupa Birliği limanlarında yasaklanması, bankacılık sektöründe 22 Rus bankası ve Rusya Yatırım Fonu, ayrıca bağlı kuruluşlara ek yaptırımlar, aynı zamanda Rus finans kuruluşlarıyla işlemlerin yasaklanması ekonomi alanındaki yaptırımlar arasından önemli olanlardır diyebilirim. Teknoloji kapsamında ise İHA araçlarında kullanılan teknolojiler ve çift kullanımlı ürünlere (genellikle hem sivil hem de askerî kullanım uygulamaları olan maddelerdir) ek kısıtlamalar getirilmişti.
Rusya'ya ek yaptırımlar kapsamında gölge filolarında 100'den fazla gemisine yaptırım getirilmişti. Peki bu gölge filolar stratejik açıdan ne öneme sahip? Rus gölge filolarının amacı tavan fiyat uygulaması yaptırımlarına karşı geliştirilmiş bir yöntem olarak ortaya çıktı. Rusya, bu gölge filolar sayesinde taşınan tankerlerin mülkiyetini gizleyebiliyor. Bu gemiler Rus mülkiyetini paravan şirketler vasıtasıyla ve gemilere sık sık bayrak değiştirilmesi yöntemiyle gizleniyor. Ayrıca bu gemiler özelliklerine bakıldığında oldukça bakımsız ve bilinmeyen ya da itibarsız şirketler tarafından sigortalanıyor. Bu yüzden ciddi çevresel tehditlerde yaratmaktadır. Savaşın başından bu yana Rusya'nın bu gölge filolar için 10 milyar dolardan fazla harcama yaptığını söyleyebiliriz. Bu filolar Rusya'nın yaptırım altındaki petrolüne âdeta bir can damarı sağlayarak ekonomisinin çökmemesinin temel yapısını oluşturmuştur diyebiliriz. ABD bu gemileri sürekli takip altında tutarken, Avrupa Birliği bu noktada tespit edilen Rusya'nın gölge filolarına 18. yaptırım paketinde direkt olarak yaptırım uyguladı ve bu gemilerin Avrupa limanlarına girişini yasakladı. Bunun yanında enerji alanında “Kuzey Akım” doğal gaz boru hattı projeleri yasaklanmıştı. 18.yaptırım paketiyle ele alınan enerji ve finansman alanlarında Rusya'yı daha fazla sıkıştırmak ve askerî gücünü kırabilmek üzerine geliştirilmişti; zira Rusya'nın petrol gelirlerinin kırılması, masada ABD ve Avrupa Birliği'ni güçlü kılacak tek nokta diyebilirim. Avrupa Birliği Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen 18. yaptırım paketi için “AB'nin şimdiye kadar en güçlü yaptırım paketi.” demiştir. Bu açıdan enerji noktasında önemli kararların alındığı bir ve hızlandırıldığı bir paket olmuştur.
- yaptırım paketiyle hedeflenen şüphesiz Rusya'nın enerji noktasında gelirlerinin kırılması olacaktır; zira Avrupa Birliği, Rusya'dan fosil yakıt alımlarını planlanmış olan tarihten önce keseceklerini ve yasaklayacaklarını açıklamıştır. Bu, oldukça önemli; zira önlenemeyen gölge filolar vasıtasıyla AB limanlarına ulaşan Rus LNG'si, Rusya'nın ihracatının neredeyse yarısını oluşturmakta ve Rusya gelen yaptırımlara rağmen Avrupa'dan oldukça büyük enerji gelirleri kazanıyor. Özellikle Slovakya ve Macaristan'ın enerji noktasında Rusya'ya olan bağımlılığı Avrupa Birliği içerisinde yaptırımların etkisini azaltan önemli konulardan biri. 2027 tarihine kadar fosil yakıtların alımının tamamen yasaklanması yeni yaptırım paketinde net olarak geçecektir. Enerji dışında Rusya'nın yaptırımları aştığı diğer alan finans sektörü içerisinde kripto işlemleri olacaktır. Bu noktada kripto paralar üzerinde Rusya'ya karşı ciddi baskı artışı olacaktır. Bu, Rusya'nın dijital varlıklar üzerinden yaptırım kaçırma stratejilerini hedef alması açısından oldukça önemli bir alan. Diğer yandan Rus bankacılık sisteminde kalan açıkların ve diğer finans kuruluşlarının yeni yaptırım paketinde genişletileceğini düşünmekteyim. Bu Rusya'nın finansal alanda daha sıkı bir izolasyona götürüleceğini net olarak gösterecektir.
ABD Başkanı Donald Trump'ın özellikle Rus petrolünün alımının tamamen durdurulması noktasındaki isteği Avrupa Birliği içerisinde de beklenenden önce hamleleri getirecektir; zira Rusya'nın petrol gelirleri Ukrayna'da savaşın devamını sağlayan en önemli unsur. Hindistan'a ABD tarafından getirilen gümrük tarifeleri de bunun için; zira Trump, Rusya'nın masada güçlü olmasının tek sebebinin petrol gelirleri olduğuna inanmaktadır. Trump'ın baskısı sürdüğü sürece 2027 olarak belirlenen fosil yakıtların tamamen yasaklanması tarihi öne çekilebilir. Bu baskının ne derece arttığını yeni yaptırım paketinin çıkışıyla görmüş olacağız. İlaveten ABD, G7 ülkelerine Rus petrolünü alan Hindistan ve Çin'e karşı yüzde yüz gümrük tarifeleri getirmesini istediyse de bu konuda Avrupalı ortaklar temkinli olacak ve buna pek yanaşmayacaktır diyebilirim.
Sonuç itibarıyla şunu söylemek gerekli: Rusya'nın petrol gelirleri üzerinde etkisi olmayan yaptırımlar Rusya için aşılabilir olabiliyor. Fakat Rusya'nın petrol gelirlerinin oldukça aşağı çekilebilmesi halinde Ukrayna'da savaş daha farklı bir yol alabilir. Ancak bu da kısa vadede beklediğim bir durum değil; zira Avrupa Birliği içerisindeki uyumsuzluk buna engel görünüyor. Finansal açıdan bakıldığında yeni yaptırım paketiyle daha sıkı kontrol olacak daha önce Rus Merkez Bankası, Rus bankaları ve finans kuruluşlarına yaptırımlar getirilmişti. Fakat işlemler açısından bu daha sıkı hâle getirilecektir Rusya'nın alternatif ödeme sistemlerine bağlı kuruluşlarında yaptırım altına alınması finansal izolasyonu daha da arttıracaktır. Yeni yaptırım paketinde teknolojik ve askerî araçların ihracatının tamamen kısıtlanması da Rusya'nın askerî sanayisi açısından boşluklar yaratabilir. Fakat bu ihtiyacın farklı ülkelerden karşılanması olası gözükmektedir. 19. yaptırım paketi ana hattıyla bu konular üzerinde duracaktır. Rusya üzerindeki baskının arttırılması enerji alanında ABD'nin de artan baskısıyla devam edecektir. Bu, Avrupa Birliği'nin enerji bağımsızlığı açısından da oldukça önemli olacaktır. Finans üzerindeki yaptırımların çeşitlenmesi ve yukarıda da bahsettiğim kripto paralar üzerinde Rusya'nın yaptırımları aşmasının engellenmesi hedeflenecektir. Şunu unutmamak gereklidir: Yaptırımlar ilk bazda ekonomik alanlarda kırılmalar yaratırken, hedef alınan ülke de bu yaptırımları aşmanın yolları ya da kendi teknolojisini veya ekonomik sistemini kurma olasılığını hızlandırmaktadır. Bu süreç bir döngüdür diyebilirim.
Mustafa Metin KAŞLILAR \ Timeturk
