İşçi, başkasına bağlı ve başkasının talimatına uygun olarak çalışan kişidir.
Sosyal Hukuk Devleti'nde İşçi'nin menfaatleri korunması gereken menfaatler olarak kabul edilir. Ve işçi hakları kanunlar ile teminat altına alınmıştır. Bu yazılarımızda işçilerin en temel kanuni haklarını paylaşacağız.
İşçinin Ücret Hakkı
İşçi ücreti en az asgari ücret olmalıdır.İşçi ücreti emsal ücretlere göre belirlenmelidir.
Ücret en geç ayda bir ödenmelidir. Bu süre 1 haftaya kadar indirilebilir.
Ücret Türk parası ve işyerinde ödenmelidir. En az 5 işçinin çalıştığı yerlerde ücret bankadan ödenmek zorundadır.
İşçinin Mobbinge (Psikolojik Taciz) Karşı Korunma Hakkı
Mobbing, işyerinde bir kişiye yönelik olarak onun onurunu zedeleyici, aşağılayıcı, düşmanca, küçük düşürücü veya rencide edici söz,eylem,tavır ve davranışların tekrarlanması halidir.
Mobbing teşkil eden eylemlerin “ısrarlı” ve “sistematik” olması şarttır. Münferit ve tek defalık eylemler mobbing oluşturmaz.
İşveren, işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.
Mobbinge uğrayan işçi, kişilik haklarının ihlali nedenine dayanarak işverenden tazminat talep etme hakkına sahiptir.
İşçinin Kişisel Verilerinin Korunması Hakkı
İşçilerin kişisel verileri kişilik hakkı kapsamındadır ve bu veriler özel hayatın gizliliği içinde yer alır.
İş Kanunu m. 75 uyarınca işveren, işçi hakkında edindiği bilgileri dürüstlük kuralına ve hukuka uygun kullanmalıdır. Ayrıca işveren, gizli kalmasında işçinin haklı çıkarı bulunan bilgileri saklamakla yükümlüdür.
İşveren tarafından işçinin kişisel verilerinin hukuka aykırı olarak işlenmesi durumunda işçi zararın giderilmesini talep etme ve tazminat isteme hakkına sahiptir.
İşçinin İş Sağlığı Ve Güvenliği Hakkı
İşverenin işçiyi koruma borcu ile ilgili olarak İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunuyla iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin birtakım yükümlülükler düzenlenir:
Mesleki riskleri önlemesi, eğitim ve bilgi verme, organizasyon yapma, gerekli araç ve gereçler sağlama, sağlık ve güvenlik tedbirlerini değişen şartlara uygun hale getirme ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapma.
İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izleme, denetleme ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlamakla yükümlüdür.
İşçinin Çalışmaktan Kaçınma Hakkı
İş sağlığı ve güvenliği bakımından ciddi tehlike ile karşı karşıya kalan çalışanlar işverene başvurarak gerekli tedbirlerin alınmasını talep etme hakkına sahiptir.
Bu durumda çalışan, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir.
Ciddi tehlike aynı zamanda önlenemez nitelikte ise başvuru dahi yapmaksızın çalışmaktan kaçınma hakkına sahiptir.
Çalışmaktan kaçınma hakkını kullanan çalışanların ücret ve diğer haklarının kısıtlanması mümkün değildir.
İşçinin Eşitlik Hakkı
İş Kanunu m. 5 ile “ayrımcılık yasağı” düzelenmiştir. İşveren, işçilere eşit davranma ve eşit değerdeki işlerde çalışan işçilere eşit çalışma koşulları uygulamak zorundadır.
İşveren; Sosyal yardım verilmesinde, yönetim hakkına ilişkin konularda, greve katılmayan işçilerin çalıştırılmasında, eşit davranmak zorundadır.
İş ilişkisinde veya sona ermesinde işveren tarafından ayrımcılık yasağına aykırı davranılırsa takdirde işçi “ayrımcılık tazminatı” isteme hakkına sahiptir. Ayrımcılık tazminatı, 4 aya kadar uygun bir tazminat ve yoksun bırakılan haklardan oluşur.
İşçinin Ara Dinlenmesi Hakkı
Ara dinlenmesi, işçinin ihtiyaçlarını giderebilmesi için verilen süredir. İş Kanunu m. 68 uyarınca 4 saat ve 4 saatten kısa süreli işlerde 15 dakika, 4 saatten fazla ve 7,5 saate kadar olan işlerde 30 dakika, 7,5 saatten fazla işlerde ise 1 saat ara dinlenmesi verilir.
Söz konusu hüküm emredicidir, aksine yapılan sözleşmeler işçi rıza göstermiş olsa dahi geçersizdir.
Ara dinlenmesi çalışma süresinden sayılmadığından bu süreler için işçinin ücret hakkı bulunmaz.
İşçi, ara dinlenmesini serbestçe kullanabilir. Dilerse, ara dinlenmesini işyeri dışında da geçirebilir.
İşçinin Fazla Mesai Ücreti Hakkı
Haftalık 45 saati aşan çalışmalara “fazla çalışma (mesai)” denir.
Fazla mesai halinde her bir saat için verilecek ücret, normal ücretin %50 yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Haftalık çalışma süresinin 45 saatin altında belirlendiği durumlarda bu süreyi aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalara “fazla sürelerle çalışma” denir.
Fazla sürelerle çalışmalarda her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal saatlik ücretin %25 yükseltilmesi suretiyle ödenir.
İşçinin İzin Hakkı
İşçi izin hakları; yıllık ücretli izin, hafta tatili izni, uluslararası bayram ve genel tatiller, doğum izni ve mazeret izni olarak sayılır.
İşçinin Haftalık İzin Hakkı
İş Kanunu m. 46 uyarınca işçilerin 7 günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az 24 saat dinlenme hakkı vardır. Buna “hafta tatili” denir. Çalışılmayan hafta tatili günü için işverence işçiye bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir.
İşçinin Ulusal Bayram Ve Genel Tatiller Hakkı
Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde işçilerin ücretleri tam olarak ödenir. İşçilerin söz konusu günlerde tatil yapmayarak çalışmaları halinde çalışılan her gün için bir günlük ücreti ödenir.
İşçinin Yıllık Ücretli İzin Hakkı
İşçi, işyerinde işe başladığı günden itibaren en az 1 yıl çalışmış olmak şartıyla yıllık ücretli izin hakkı elde eder. Deneme süresi bu süreye dahildir.
Çalışma süresi 1 yıldan 5 yıla kadar olanlara yılda 14 gün, 5 yıldan fazla 15 yıldan az olanlara yılda 20 gün ve daha fazla olanlara yılda 26 gün yıllık ücretli izin verilir.
Analık hali izni biten ya da 3 yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen işçilere birinci doğumda 60 gün, ikinci doğumda 120 gün, sonraki doğumlarda 180 gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir.
Kadın işçiye dilerse 16 haftalık süreden sonra 6 aya kadar ücretsiz izin verilir.
Dürüstlük kuralı gereği işçinin çalışmasının kendisinden beklenemeyeceği durumlarda mazeretli sayılması gerekir. Evlenmesi, evlat edinmesi ve anne, baba, eş, kardeş ya da çocuğun ölümü halinde 3 gün ücretli mazeretli izin verilir.
Eşin doğum yapması halinde 5 gün ücretli izin verilir.
En az %70 oranında engelli veya süreğen hastalığı olan çocuğun tedavisinde 1 yıl içinde 10 güne kadar ücretli izin verilir.
Yurdal Kılıçer \ Timeturk
