Tutuklama, ceza yargılaması kapsamında bir adli kontrol kapsamında koruma tedbiri olarak tanımlanır ve amacı, ceza davasının sağlıklı bir şekilde yürütülmesini sağlamak ve suç olduğu iddia edilen eyleme ilişkin maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasını kolaylaştırmaktır.
Kanuni tanımı ile tutuklama, ''şüpheli ya da sanığın suç işlediğine dair kuvvetli şüphe ve hukuki nedenlerin varlığı halinde, bir hâkim tarafından verilen karar üzerine kişinin özgürlüğünün geçici olarak sınırlandırılmasıdır.''
Tutuklama geçici bir nitelik taşır ve kesinleşmiş bir ceza anlamına gelmez. Yani tutuklama, kesinleşmiş suçlu bulunmuş bir cezanın infazı değil, yargılamanın düzgün, sağlıklı ve etkin bir şekilde yapılabilmesi için alınan bir tedbirdir.
Bir tutuklama kararının verilebilmesi için “kuvvetli suç şüphesi” şartı aranır. Bu şüphe, somut delillere dayanmalı ve soyut bir varsayıma dayanmamalıdır.
Tutuklama kararı, yalnızca hâkimin kendi kararıyla yargılama esnasında ya da Cumhuriyet Savcsının talebi ile alınabilir .
Tutuklama kararı , suç şüphesi altında bulunan kişinin yargılama sürecinden kaçmasını veya saklanmasını engellemek amacıyla uygulanır.
Tutuklama, Şüpheli ya da sanığın tanıklar üzerinde baskı kurma, delilleri yok etme, karartma veya değiştirme olasılığı mevcutsa, maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasını engellememesi amacıyla tutuklama tercih edilebilir.
Tutuklama Tedbiri , Özellikle ağır suçlar söz konusu olduğunda, tutuklama toplumun korunmasını sağlamak ve toplumda adalet algısını güçlendirmek,Kamu Güvenliği ve Toplum Düzeni gibi amaçlara da hizmet eder.
Toplumda tutuklama çoğu zaman kesin bir hüküm olarak algılanır. Ancak bu yaklaşım doğru değildir. Tutuklama, bir kişinin suçluluğunu ispat etmez ve sadece yargılama boyunca geçerli olan bir tedbirdir. Yani, tutuklu yargılanan kişi kesin suçlu demek değildir, tutuksuz yargılanan kişi de kesinlikle masum demek değildir. Kişinin, suçlu ve ya masum olduğu ancak yargılamanın tamamlanıp, kararın kesinleşmesi ile ortaya çıkar.
Tutuklama kararı, şüpheli veya sanığın özgürlüğünü geçici olarak kısıtlayan koruma tedbirlerinden biridir. Ancak bu tedbir, yerine getirilirken adil yargılanma hakkını ve masumiyet karinesini zedelemeyecek şekilde uygulanmalıdır. Ancak, Türkiye'de bazen makul sınırları aşacak şekilde istisnai olması gereken tutuklama tedbirine başvurulmaktadır.
Yasal Şartlar
Tutuklama kararının verilmesi için, şartlar, CMK'nin 100. maddesinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir:
- Tutuklama kararı verilebilmesi için ilk şart, kişinin işlediği iddia edilen suçla ilgili “kuvvetli suç şüphesine” dair somut delillerin varlığıdır. Basit bir şüphe tutuklama için yeterli görülmez; bu şüphenin maddi delillerle desteklenmesi gerekir. Örneğin, olay yerindeki parmak izi veya görgü tanıklarının ifadeleri gibi somut veriler bu kapsamda değerlendirilebilir.
Tutuklama Nedenleri: CMK'nin aynı maddesine göre, kuvvetli suç şüphesine ek olarak en az bir tutuklama nedeninin bulunması gerekir. Bu nedenler şunlardır:
Kaçma Şüphesi: Şüpheli veya sanığın, yargılamadan kaçma ihtimalinin somut verilerle desteklenmesi,
Delilleri Karartma Şüphesi: Şüpheli veya sanığın, tanık üzerinde baskı kurma, delilleri gizleme veya yok etme ihtimalinin belirgin olması.
Orantılılık İlkesi: Tutuklama kararına yol açacak tedbirin; işin önemi, beklenen ceza veya güvenlik tedbiriyle ölçülü olması gereklidir. Suçun niteliği, suçtan beklenen cezanın ağırlığı ve uygulanan tedbir arasında orantısızlık bulunmamalıdır.
Özellikle şu durumlarda tutuklama kararı verilmez:
Sadece adli para cezasını gerektiren suçlar,
Hapis cezasının üst sınırı iki yıl veya daha az olan suçlar,
Soruşturma ve kovuşturmanın tutuksuz yargılamayla da sağlıklı şekilde yürütülebileceği durumlar.
Tutuklama Gerektiren Suçların Özellikleri Nelerdir?
Hapis cezasının üst sınırı: Eğer suçun cezası iki yıldan fazla süreli hapis cezası öngörüyorsa, tutuklama nedeni daha kuvvetli bir ihtimal haline gelir.
Toplumsal tehlikelilik: Suçun toplum üzerinde oluşturabileceği tehlike, şiddetin derecesi ve mağduriyetin büyüklüğü de tutuklama kararında rol oynar.
Kanunda Belirtilen Özel Suçlar: Katalog Suçlar
Soykırım Suçu ve Örgütlü İşlenmesi
İnsanlığa Karşı Suçlar ve Örgütlü İşlenmesi
Göçmen Kaçakçılığı Suçu
İnsan Ticareti Suçu
Kasten Öldürme Suçları
Silahla İşlenen Nitelikli Yaralama Suçu
Neticesi Sebebiyle Ağırlaşmış Yaralama Suçu
İşkence Suçu
Neticesi Sebebiyle Ağırlaşmış İşkence Suçu
Cinsel Saldırı Suçunun Basit Bedensel Temas ve Sarkıntılık Haricinde Kalan Kısmı
Çocuğun Cinsel İstismarı Suçu
Hırsızlık ve Nitelikli Suçu
Yağma ve Nitelikli Yağma Suçu
Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde İmal ve Ticareti Suçu
Suç İşlemek İçin Örgüt Kurma Suçu
Devletin Birliğini ve Ülke Bütünlüğünü Bozmak
Düşmanla İşbirliği Yapmak
Devlete Karşı Savaşa Tahrik
Askeri Tesisleri Tahrip ve Düşman Askeri Hareketleri Yararına Anlaşma
Düşman Devlete Maddi ve Mali Yardım
Anayasayı İhlal
Cumhurbaşkanına Suikast ve Fiilî Saldırı
Yasama Organına Karşı Suç
Hükümete Karşı Suç
Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetine Karşı Silahlı İsyan
Devlet Güvenliğine veya Anayasal Düzene Karşı Suçları İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma
Devlet Güvenliğine veya Anayasal Düzene Karşı Suçları İşlemek Amacıyla Kurulan Örgütlere Silah Sağlama
Silah Kaçakçılığı Suçları
Banka Yönetim Kurulu Başkan ve Üyeleri ile Diğer Mensupları Tarafından İşlenen Zimmet Suçu
Yönetici Olsun veya Olmasın Bankanın Gerçek Kişi Ortakları Tarafından İşlenen Zimmet Suçu
Kaçakçılık Suçlarının Tamamı (Hapis Cezası Gerektirenler)
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Haksız Olarak Yurtdışına Çıkarma Suçu
İzinsiz Araştırma, Kazı ve Sondaj Suçu
Kasten Orman Yakma Suçu
Devletin Güvenliğine Karşı Suç İşlemek Amacıyla Kurulmuş Bir Örgüt Faaliyeti Çerçevesinde Devlet
Tehlikeli Bazı Belirli Maddelerle veya Yüzünü Örtmek Suretiyle Toplantı ve Yürüyüşe Katılmak
Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Sırasında Yasadışı Örgütlere Ait Bazı Belirli Simgeleri Kullanmak
Terör Örgütü Propagandasına Dönüştürülen Toplantı ve Gösteri Yürüyüşlerinde Kimlik Gizlemek Amacıyla Yüzü Gizleme Suçu
Tutuklama bir adli kontrol şeklidir, kanunen en baştan belirttiğimiz üzere istisnai bir durum olarak bir tedbir mekanizmasıdır.Bu nedenlerle, adil yargılanma hakkı, masumiyet karinesinin ihlal edilmemesi esastır ve tutuklama tedbirinin keyfi şekilde uygulanmaması için hukuk güvenliği sağlanmalıdır.
Yurdal Kılıçer \ Timeturk
