ABD'de her yıl Şükran Günü‘nden sonraki ilk cuma günü yapılan indirimli alışveriş çılgınlığına “Kara Cuma” deniyor. 1932'den bu yana “Noel alışverişleri” sezonunun başlangıcı olarak da kabul edilen “Black Friday”, önce Amerika'da başladı, daha sonra Kanada ve İngiltere'ye ve ardından tüm dünyaya yayıldı.
1927'de Kaliforniya'da Coca Cola için “Noel Baba”yı konu alan bir kampanya yapılmıştı. Santa Claus, Nordik bir efsaneyle ilişkilendirilerek, Cola'nın reklam kampanyasının maskotu yapılmıştı. Derviş Nikola artık çocuklara hediye getiren bir ruhani değil, çocukların, gençlerin, ailelerinden ellerindeki paraları almak için piyasaya sürülmüş seküler bir tüketim ajanı idi.
Şimdi de “Noel Baba” Rum Ortodoks, Rus Ortodokslar, Katolikler, Protestanlar arasında paylaşılmaya çalışılıyor. Bu toprağın çocuğu, Hanif gelenekten gelen bir ruhani, herkesin kapmaya çalıştığı bir değer ama, biz bu işin farkında değiliz.
Neydi şu “Şükran günü”? Noel Çam'ı, Hz. İsa'nın üzerine ineceği çamdır aslında. Anlamı “Ey İsa bizim evimize misafir ol” anlamında bir davettir. Hz. İsa o eve gelse, ya evdekiler kaçar ya Hz. İsa onları kovalardı herhalde!?
“Şükran Günü”ne gelince, hani şu “Yılbaşı Hindisi” aslında bugünle ilgili. “Hindi” aynı zamanda “Turkey” demek. (Hindli ya da bir kümes hayvanının adı olarak) Yani Hristiyanlar arasında nasıl “Ay çöreği” yerken, çocuklarına “Hilali Parçala” esprisi yaparlarsa (Hatta “Hilali Parçala” adı ile Fransız kanallarından birinde bir çocuk programı vardı) Yani ”Hindi yemek”, “Türkleri yemek” anlamına gelir. Bu tür isimlendirmeler bizde de yapılır. Mesela “Frengi hastalığı”, cinsel yolla bulaşan “Fransız hastalığı” anlamına gelir.
Batıda Hasat bayramı ve geçen yıla şükretmek için düzenlenen Şükran Günü, ABD, Kanada, Karayipler ve Liberya Cumhuriyeti'nde resmi bir tatil günüdür. Öte yandan; Almanya ve Japonya'da Şükran Günü adıyla festivaller düzenlenmektedir.
Şükran Günü Kanada'da ekim ayının ikinci pazartesi günü kutlanırken ABD'de kasım ayının dördünce perşembe gününe denk gelen tarihte kutlanır. Bu durum batı takviminin, yani miladi takvimin dini günlere uyarlandığında nasıl sorunlarla karşılaşıldığını gösteren önemli bir göstergedir. Farklı kiliseler Noel gününü farklı günlerde kutlarlar. Yani Ramazan ve Kurban Bayramında yaşanan sorunlar sadece bize has bir durum değil. Bu sorun biraz da bu takvimden kaynaklanmaktadır.
İngiliz geleneğinde, Şükran Günü 8. Henry ilebaşladı. Bugün dönemin İngiltere›sinde Katolik Takvim'deki dini günlere bir tepki olarak doğdu. 1536 yılından önce takvimde 95 kilise günü ve 52 Pazar Ayini bulunuyordu. 1536'da gerçekleşen reformla beraber kilise günü sayısı 27'ye indi. Fakat bazı Püritenler Noel ve Paskalya dahil tüm kilise günlerini kaldırıyordu. Bugünler yerine ‘Oruç Günleri' ve ‘Şükran Günleri' getirildi. Oruç Günleri 1611 yılında yaşanan kuraklık, 1613 yılında yaşanan sel felaketi ve 1604 ve 1622 yılında yaşanan veba salgını için düzenlenirken, Şükran Günü İspanyol Armadası'na karşı 1588 yılında elde edilen zafer ve 1705'te Büyük Britanya Kraliçesi Anne için onun anısına düzenleniyordu. Sahi bütün bunların bizim hayatımızdaki karşılığı ne!
23 Kasım'da, perşembe gününü cuma gününe bağlayan gece saat 00.00 itibariyle indirimler başlayacaktı ama, bazı firmalar daha erken başlayıp, indirim kampanyasını cumaya denk getirmemek için 20 Kasım'dan başlattılar. Bu “hülle” bana Yahudilerin “cumartesi yasağı” ile ilgili buldukları hileyi hatırlattı.. Fakat pek çok marka, ülkemizde indirimleri daha önceden başlatıyor. Hatta bazı internet siteleri 19 Kasım'da indirimleri başlattılar ve adını da “Beklenen Cuma”, “Muhteşem Cuma” koydular.
“Black Friday” ya da “Muhteşem Cuma” ve “Efsane Cuma” olarak anılan 23 Kasım 2018 Cuma günü, ABD'de internet üzerinden satışlar 6.2 milyar dolar oldu. Türkiye'de de satışların % 40 ile 80 arasında arttığını belirtti. Bankalar arası Kart Merkezi verilerine göre, kasım ayının 4. cumasına denk gelen alışveriş festivalinde kartla yapılan alışverişler 3,4 milyar liraya ulaştı. Söz konusu günün etkisiyle bir günde kullanılan kart adedi yüzde 80 artarak 2 milyona ulaştı, 23 Kasım'da 2 milyon farklı kart, internetten ödemelerde kullanılmış. En fazla internetten alışveriş tercih eden iller yüzde 40 ile Iğdır, yüzde 34 ile Kırklareli ve yüzde 33 ile Çanakkale oldu.
Keşke Şeytan bizi başka isimlerin arkasına saklanarak aldatmasaydı, ama aldandık. İndirim deyince birilerinin gözü bir şey görmüyor. Özellikle de patronu seküler olan firmalarda büyük izdihamlar yaşanmış. Ama sağcı-solcu, örtülü-açık o gün herkes tüketim mabedlerindeydi ve büyük bir iştahla ve vecd içinde alışveriş ediyorlardı. Ne de olsa memlekette “ekonomik kriz” ve “kıtlık” var(!).
Bu “iştah” ve “vecd” beni korkuttu. “Arz” da vardı “Talep” de. Tencere yuvarlanmış, kapağını bulmuş. “Moda” ve “Global rüzgar”lar bizi de yakından etkiliyor ve savruluyoruz. Köklerimizden kopunca, manevi bir direnç kalmayınca, “sekülerleşme”nin getirdiği tabii bir sonuç bu.
Her şey “marka” ve “para” olunca, olacağı budur. Bu “savruluş”; “cuma”mızı, belki o “Hristiyanların” ifade ettikleri gibi bir “Kara Cuma” değil ama bir başka açıdan bizim için “Kara Cuma”ya dönüştürdü. Bu savruluşu sadece hüzünlü bir sükut ile geçiştirmek istemedim.
Selâm ve dua ile.
