BRÜT REZERVLER 180 MİLYAR DOLARDA ZİRVEDE, AMA ESAS GÜÇ NET REZERVLERDE
“Brüt rezervlerin rekor kıran cazibesi göz kamaştırarak kısa vadeli güven sağlasa da Türkiye'nin dış şoklara karşı gerçek kalkanı net rezervlerin gücüdür. Çünkü ekonomik dayanıklılık, borçlardan arınmış net rezervlerde yatıyor.”
Dr. Murat Ergüven
Stratejik Ekonomist – Katılım Finans, Makroekonomi ve Sosyal Araştırmalar Uzmanı
Rezerv Gücü ve Gerçek Dayanıklılık: Brüt Görünüş mü, Net Değer mi Önemli?
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), son iki haftadır finans dünyasının gündeminde. 29 Ağustos 2025'te 178,4 milyar dolar ile tarihin en yüksek brüt rezervine ulaşan TCMB, bir hafta sonra 5 Eylül haftasında bu rakamı 1,88 milyar dolar artırarak 180,2 milyar dolara taşıdı (TCMB, 5 Eylül 2025, EVDS). Böylece Merkez Bankası, üst üste iki hafta rekor kırarak tarihi bir rekora imza attı. Ancak bu etkileyici tablo, Türkiye'nin dış kırılganlıklara karşı bağışıklığını tek başına kanıtlamıyor. Esas güç, brüt rezervlerin değil, net rezervlerin seviyesinde yatıyor.
Brüt ile Net Rezerv Arasındaki Ayrım
Resmî rezerv varlıkları, yani brüt rezervler, TCMB'nin altın stokları, döviz hesapları, IMF'den çekme hakları (SDR) ve diğer likit varlıklardan oluşuyor. 180,2 milyar dolarlık bu rakam, piyasalara güçlü bir mesaj veriyor. Ancak bu rezervlerin içinde swap işlemleri gibi kısa vadeli borçlanmalar, “yükümlülükler” kalemi yer alıyor. Swap, TCMB'nin başka ülkelerden veya bankalardan geçici olarak aldığı dövizlerdir ve brüt rezervi artırırken aynı anda geri ödeme yükümlülüğü doğurur (Bloomberg HT, 4 Eylül 2025).
Net rezervler ise brüt varlıklardan bu kısa vadeli döviz yükümlülükleri çıkarıldığında ortaya çıkıyor. 29 Ağustos 2025 haftası için brüt rezervler 178,4 milyar dolar olarak gerçekleşmiş, bir hafta sonra 5 Eylül haftasında toplam rezervler yaklaşık 1,88 milyar dolar artışla 180,2 milyar dolara çıkmıştır. Aynı dönemde net rezervler 71,8 milyar dolardan 73,7 milyar dolara yükseldi. Swap hariç net rezervler ise 56,9 milyar dolar seviyesinde gerçekleşti (TCMB, 5 Eylül 2025, EVDS). Aşağıdaki tablo, son verileri özetliyor:
Bu tablo, brüt ve net rezerv arasında 100 milyar doların üzerinde fark olduğunu gösteriyor; yani rezervlerin önemli bir kısmı emanet dövizlerden oluşuyor (TCMB, 5 Eylül 2025, EVDS).
İstikrar ve Kırılganlık İkilemi
Brüt rezervdeki artış, kısa vadede piyasalarda güven sağlıyor, döviz kurlarındaki spekülatif baskılara (ani şoklara) karşı tampon oluşturuyor ve yabancı yatırımcılara “TCMB güçlü” mesajı veriyor. Kredi derecelendirme kuruluşları da bu rakamları yakından izliyor; yüksek brüt rezervler, finansal istikrar hanesine artı puan yazıyor (IMF, Ekim 2024).
Ancak net rezervlerin 73,7 milyar dolar, swap hariç ise 56,9 milyar dolar seviyesinde kalması, dış kırılganlıkların hâlâ canlı olduğunu gösteriyor. Swaplara dayalı bir rezerv yapısı, küresel risk iştahındaki azalış karşısında hızlı şekilde eriyebilir. Dolayısıyla brüt rezerv artışı, uzun vadeli dayanıklılıktan ziyade kısa vadeli bir kalkan ve psikolojik bir güven unsuru olarak değerlendirilebilir.
Uluslararası Kıyas: Türkiye Nerede?
Uluslararası rezervler karşılaştırıldığında, Güney Kore ve Hindistan gibi bazı ülkelerin rezervlerini ağırlıklı olarak dış ticaret fazlaları ve uzun vadeli sermaye girişleri üzerinden oluşturduğu, bu nedenle swap gibi kısa vadeli yükümlülüklerin sınırlı tutarak daha sağlam bir yapı oluşturdukları görülmektedir (Bank of Korea, 3 Eylül 2025). Türkiye'nin brüt rezervleri ilk bakışta güçlü bir görünüm sergilese de yükümlülükler dikkate alındığında net rezervlerin görece düşük olması dış şoklara karşı kırılganlığı artırmaktadır (IMF, 2024; TCMB, 2025). Bu farklılık, rezerv yapısında niteliksel iyileştirmelere duyulan ihtiyacı ortaya koyuyor.
Politik ve Stratejik Anlam
TCMB'nin iki hafta üst üste rekor kırması, ekonomi politikalarında bir başarı hikayesi olarak öne çıkıyor. Ancak kalıcı güven, brüt rezervlerden çok, net rezervlerin yükselen gücüne bağlı. Çünkü dış şoklara karşı gerçek savunma, swaplarla değil, doğrudan TCMB'nin kasasında duran rezervlerle ölçülüyor. Önümüzdeki dönemde ekonomi politikaları şu alanlara odaklanmalı:
- Cari denge fazlasıyla döviz girişini sürdürülebilir ve kalıcı kılmak.
- Sıcak para yerine uzun vadeli sermaye yatırımlarını teşvik etmek,
- Swap yükümlülüklerini azaltarak rezerv yapısını güçlendirmek,
- Şeffaflığı artırarak rezerv yönetimini iyileştirmek.
Bu adımlar, net rezervlerin yükselişini brüt rezervlerin ihtişamıyla tamamlayarak Türkiye'ye nitelikli bir rezerv gücü sağlayacak.
Uzun Vadeli Riskler: Brütün Ötesinde
Rezervlerin yapısı, yalnızca finansal değil, aynı zamanda jeopolitik ve küresel dinamiklerle de şekilleniyor. Yükselen küresel faizler, enerji fiyatlarındaki dalgalanmalar veya Orta Doğu'daki istikrarsızlık gibi faktörler, swap bağımlılığı yüksek rezervleri riske atabilir. Bu nedenle rezerv stratejisi, miktarı artırmaktan çok “niteliği ve net değeri yükseltmeye” odaklanmalı.
Gerçek Güç Net Rezervlerde
180,2 milyar dolarlık brüt rezerv rekoru, kısa vadede piyasalara güven verse de kalıcı güven, brüt rezervlerden çok, net rezervlerin yükselen gücüne bağlı. Brüt rakamlar dikkat çekse de dış şoklara karşı gerçek kalkan, borçlardan arınmış net rezervlerdir. Türkiye'nin geleceği, cari dengeyi güçlendiren ve uzun vadeli yatırımlarla desteklenen kalıcı net rezervlerin inşasına bağlıdır.
Kaynakça:
- Bank of Korea. (2025, Eylül 3). Foreign Exchange Reserves in August Rise for 3rd Straight Month to USD …net. Erişim: https://www.korea.net/NewsFocus/Business/view?articleId=278255
- Bloomberg HT. (2025, Eylül 4). TCMB Rezervlerinde Yeni Rekor. Erişim: https://www.bloomberght.com/tcmb-rezervlerinde-yeni-rekor-2378900
- Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB). (2025, Eylül 5). Uluslararası Rezervler ve Döviz Likiditesi Gelişmeleri – 5 Eylül 2025. Elektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS). Erişim: https://evds2.tcmb.gov.tr/
- International Monetary Fund (IMF). (2024, Ekim). World Economic Outlook: External Sector Report. Erişim: https://www.imf.org/en/Publications/WEO
