Batı din ve kültür tarihi içinde değerli ve saygın yere sahip terimler olan Üniversite, Rektör, Dekan unvanları yükseköğretim sistemimizde yerleşmiş durumdadır. Akademik hiyerarşi içinde yer alan bu ve benzer unvanların tarihsel ve kültürel arkaplanlarını bilmek önemlidir.
1930 yılında Cenevre Üniversitesi pedagoji profesörü Albert Malche (1876-1956) İstanbul'a davet edilir. 18.02.1932 tarihinde incelemesine başlayan Albert Malche, Darülfünuna bağlı bütün yapıları, İstanbul'daki diğer yüksekokulları, bazı hastaneleri ve liseleri inceler. Albert Malche raporunu 29.05.1932 tarihinde tamamlar.
Albert Malche raporunu teslim ettikten sonra, 5 Mayıs 1933 tarihinde Dârülfünunun kapatılarak yerine İstanbul Üniversitesi'nin kurulması kararını alır. 1 Ağustos 1933 tarihinde yeni bir kadro ve yapı ile İstanbul Üniversitesi açılır.
Cenevre Üniversitesi pedagoji profesörü Albert Malche tarafından hazırlanan raporun meyveleri 27.10.1933 tarihinde Maarif Vekilliği görevine asaleten atanması Yusuf Hikmet Bey tarafından getirilen yapısal değişikliklerde görülür:
Artık Darülfünun yerine Üniversite vardır.
Dârülfünun Emini yerine Rektör gelmiştir.
Fakülte Reisi yerine Dekan vardır.
Profesör Muavini değil Doçent vardır.
Öğretim üyelerinin üç kategorisi vardır: Ordinaryüs, Profesör ve Doçent.
Dârülfünunun yeniden düzenlenmesi amacıyla incelemede bulunması için İsviçreli pedagog, siyasetçi ve Cenevre Üniversitesi'nde profesör olan Musevi Albert Malche tarafından hazırlanan raporda yer alan önerilerin sonucu olarak günümüzde kullanılan Üniversite, Rektör, Dekan, Ordinaryüs, Profesör ve Doçent terimleri devreye girer.
Üniversite, etimolojik olarak öğretmenler ve akademisyenler topluluğu anlamına gelen Latince universitas magistrorum et alimium ifadesinden gelmektedir. Hocalar ve öğrencilerin oluşturduğu bir birlik ve dayanışma temeline dayanmaktadır. Dini bir kullanım alanı yoktur.
Rektör (Rector) ise tamamen dini bir hiyerarşiyi temsil etmektedir. Rektör aslında Protestan Piskoposluk Kilisesi'ndeki bir cemaatten sorumlu din adamı olan papazdır. Roma Katolik Kilisesinde ise bir kolejden, dini evden veya cemaatten sorumlu bir din adamı veya papazdır. Daha önceki dönemlerde Romalı yöneticiler ve Tanrı için bu terim kullanılmıştır.
Dekan (Deacon) ise hiyerarşik kiliselerde bir rahibin hemen altında yer alan din adamıdır. Kilisede çeşitli dini görevlere sahip atanmış veya seçilmiş kişidir. Her iki durumda da Dekan, papaz yardımcısı veya yardımcı papaz anlamına gelmektedir.
Etimolojik olarak Dekan, Eski Yunancada 10 anlamına gelen deka ile ilişkilidir. 14. yüzyılın başlarında, dini bir unvan olarak on kişilik bir grubun başı iken, Erken Latincede decanus ile ilişkilidir. Decanus, bir manastırdaki 10 keşişten oluşan bir grubun başı olarak geçmiştir. Orta Çağ İngilizcesinde ise Dekan, İncil'i ilahi olarak okuyan kişi, bir rahibin veya başka bir din adamının yardımcılarından biri olarak geçmektedir.
Doçent (Docent) terimi ise 1630 yıllarında Latince göstermek, öğretmek, bilmesini sağlamak anlamına gelen docere fiilinden gelmektedir.
Sonuç olarak…
Türkiye Yüzyılı Vizyonu dâhilinde bu terimlerin gözden geçirilmesi ve yerine kültürel mirasımız ve binlerce yıllık geleneğimizde karşılığı olan bu terimlerin tadilat görmesi gereği ortaya çıkmaktadır.
Yerli ve Milli olmak hedefine uygun olarak bu terimlerin de yerli ve milli olması bir gereklilik gibi durmaktadır. Aksi takdirde sadece teknoloji alanında yerli ve milli olmak sonuç getirmez. İşe sosyal alandan başlamak, daha etkili ve tutarlı sonuçlar verecektir.
Külliye teriminin bile hazmının uzun sürdüğü dikkate alınırsa, sürece başta sosyal psikoloji ve antropoloji olmak üzere diğer sosyal bilimleri de etkili biçimde dâhil etmek bir gereklilik olarak durmaktadır.
Pergelin sabiteleri netleşirse, açılacak açı ve çevre de netleşir.
