Siyaset bilimi doçenti Saeid Golkar'ın Aljazeera'da yayınlanan, “İran'ın halkına mesaj: İsyan ederseniz ölürsünüz” başlıklı makaleside, “İranlı yetkililer baskıyı artırıyor. Artık kitlesel protestolardan her zamankinden daha çok korkuyorlar” diyor.
Saeid Golkar'ın Aljazeera'da çıkan makalesi şöyle:
Haziran ayı sonlarından bu yana 11 İran vatandaşının üçü Tahran'da ve sekizi İsfahan'da, Kasım 2019'da hükümet karşıtı protestolara katıldıkları için idam cezasına çarptırıldı. 2017'de popüler bir Telegram kanalı aracılığıyla hükümet karşıtı protestolar düzenlemekle suçlanan İranlı gazeteci Ruhollah Zam da aynı dönemde ölüm cezasını aldı.
Yine Haziran ayında, İslam Devrim Muhafız Kolordusu (IRGC), İran'ın en büyük yoksullukla mücadele STK'sı İmam Ali Derneği'ni kapattı ve kurucu direktörü Sharmin Meymandi Nejad'ı "İran karşıtı faaliyetler" nedeniyle tutukladı.
İranlı yetkililer son birkaç hafta içinde muhalif sesleri susturma çabalarını neden hızla yoğunlaştırdı? Kısa cevap "korku" dur.
Bugün, yıkıcı bir salgın ve sakat ekonomik yaptırımların ortasında, İran hükümeti kitlesel ayaklanmaların olası yeniden ortaya çıkması konusunda her zamankinden daha fazla endişe duyuyor.
Bugün İran halkı, hükümetin yaşamlarının tüm yönlerini kontrol etme arzusundan ve hava kirliliği ve kuraklık gibi acil çevresel tehditlere karşı çıkamamış olmasından bıkmış durumdadır. Dahası, COVID-19 pandemisine karşı verdikleri mücadeleden memnun değiller. Ancak, her şeyden önce, yaşamın her kesiminden birçok İranlı, ABD yaptırımlarının, COVID-19 salgınının ve İran hükümetinin yetersizliğinin bir sonucu olarak eşi görülmemiş, sakat bir ekonomik zorluk yaşıyor.
ABD Başkanı Donald Trump'ın 2018'in İran nükleer anlaşmasından çekilme ve "maksimum baskı" politikasına girme kararı, kronik yanlış yönetim ve yaygın yolsuzluk nedeniyle zaten zor durumda olan İran ekonomisini harap etti. Bir yıldan biraz uzun bir süre sonra, koronavirüs pandemisi ve buna bağlı olarak küresel petrol fiyatlarındaki düşüş, ülkenin maliyesine ikinci bir ölümcül darbe vurdu.
ABD'nin yaptırımları nedeniyle İran'ın petrol gelirleri 2018'de 60 milyar dolardan 2019'da 9 milyar dolara düştü. İran liderleri petrol gelir kayıplarını diğer sektörlerdeki kazançlarla telafi etmeye çalıştıkça, salgın hizmet sektörünü vurdu - bu da İran ekonomisinin yüzde 40'ından fazlası - ve ülkenin yaklaşmakta olan ekonomik çöküşünü hızlandırdı.
2020'nin ilk yarısında, COVID-19 salgını zaten İran'ın GSYİH'sinde yüzde 15'lik bir düşüşe neden oldu ve ülkenin yılın ikinci yarısında daha fazla kayıp yaşaması bekleniyor.
Bu endişelere ek olarak, İran ekonomisi bir başka durgunluk ve yüksek enflasyonun bir kombinasyonunu yaşıyor.
İran liderliğinin ekonomik sıkıntıları için kısa vadeli çözümü her zaman daha fazla para basmak oldu ve bu da daha yüksek enflasyona yol açtı. Bu yılın başlarında İran riyali ABD dolarına karşı para biriminin en düşük değerine düştü ve bir ABD doları 230.000 ruble için işlem gördü. Bu arada enflasyon 2019'da yüzde 40'a ulaştı ve bu yıl daha da yükselmesi bekleniyor.
İranlılar Aralık 2017'den bu yana artan ekonomik sıkıntıya karşı protesto ediyorlar. En son geçen yıl Kasım ayında, benzin fiyatlarında beklenmedik bir artışı protesto etmek için toplu olarak sokaklara döküldüler. Hükümet protestoları şiddetle bastırdı. Protestolarda, 1.500 kişi öldü ve birçoğu yaralandı.
Geçen yılın şiddetinden bu yana, kötüleşen ekonomik durum - ve tetikleyebileceği huzursuzluk - İran'ın siyasi seçkinleri için birincil endişe kaynağı oldu.
En son 27 Haziran'da, İran'ın en yüksek ve politik olarak en etkili din adamlarından Ayetullah Seyid Muhammet Musevi, İran'ın Yüksek Lideri Ali Hamaney'e açık bir mektup yazdı ve ülkenin istikrarını ve geleceğini tehdit eden “artan enflasyonun ve azalan gelirlerin insanlar için yıpratıcı sorunlara yol açtığı” konusunda uyardı.
Bu durumu düzeltmek ve gelecekteki huzursuzluğu önlemek için, rejim yoksullara temel maddi yardım sağlama ve yoğunlaştırıcı baskı stratejisini benimsedi.
Nisan ayında, koronavirüs pandemisi ülkenin mevcut ekonomik ve sosyal sıkıntılarını şiddetlendirdikçe ve ülke çapında yeni bir huzursuzluk olayı olasılığını artırdıkça, hükümet İran'ın en fakir ve en savunmasız halkına temel mallar sağlamak ve onların sadakatini "satın almak" için İmam Hasan Karargahı refah merkezi kurdu. Ancak hükümet, bu tür girişimlerin geçici olduğunun farkında. İran'ın parlamenter araştırma merkezi, 2020'de 57 milyon kadar İranlı'nın (82 milyonluk bir nüfusun) yoksulluk sınırının altına itilebileceği konusunda uyardı.
Geliri zaten daralan rejim, nüfusun bu kadar büyük bir bölümüne çok uzun süre yeterli yardım sağlayamıyor. Bu yüzden hükümet kitlesel huzursuzluğu önlemek için daha etkili ve tanıdık bir taktik kullanıyor: baskı.
Haziran 2020'de, Hamaney'in en güvenilir memurlarından biri olan IRGC Tuğgeneral Hossein Nejat, Sarallah'ın genel merkezi başkanı olarak atandı. Sarallah, Tahran'ın en önemli güvenlik merkezidir ve şehirdeki hükümet yetkililerini ve kurumlarını isyanlar, hükümet karşıtı protestolar veya darbe girişimleri gibi iç tehditlere karşı korumakla görevlidir.
General Nejat'ın bu göreve atanması, rejimin daha fazla hükümet karşıtı protesto için hazırlandığını değil, aynı zamanda herhangi bir isyanı zorla bastırmaya hazırlandığını gösteriyor.
Göreve başlamadan önce Nejat, kent yoksullarını İran rejimi için en kritik tehdit olarak gördüğünü açıkça belirtti. Örneğin, Kasım 2019 ayaklanması analizinde, Batı'nın İran hükümetini devirmek için yoksul İranlıları kullandığını ve onları "büyük nüfus merkezlerinin] eteklerinde yaşayan ve zihinleri siber ortamda kirlenmiş okuma yazma bilmeyen insanlar olarak nitelendirdiğini iddia etti.
Kentsel yoksullarla savaşa hazırlananlar sadece Sarallah merkeziyle doğrudan bağlantılı olan güçler değildir. IRGC yeni bir huzursuzluk turuna Basij olarak bilinen hükümet sadıkçılarının gönüllü paramiliter gücünü de hazırlamaya başladı. Milislerdeki kaynaklara göre, Muhafız, Basij güçlerini sivil protestoları yıkma gereği konusunda ikna etmek için yeni isyan karşıtı taktikler başlattı ve ekstra propaganda oturumları planladı.
IRGC'nin gelecekteki huzursuzluğu önleme stratejisindeki bir diğer önemli unsur da nüfusa korku enjekte etmektir. Bu nedenle, çoğu zaman IRGC'nin bir kolu olarak hareket eden İran yargı sistemi, geçen yılki protestolara katılan gençleri ölüm cezasına çarptırdı. Kitlelere bu cümlelerle gönderilen mesaj açıktı: Merhamet yok, isyan edersen öleceksin.
Bugün İran'ın güvenliği ve siyasi seçkinleri, yeni bir sivil huzursuzluk turunu önlemek için fazla mesai yapıyorlar. İran kitlelerini ülke çapında protestoların bir başka turunu engelleyecek kadar sakinleştirmeyi ve korkutmayı başaracaklarını bilmemiz imkansız. Ancak bir şey kesindir: İran rejimi düzeni sağlama ümidiyle her geçen gün daha otoriter ve baskıcı hale geliyor.
(Yazar hakkında: Saeid Golkar, Chattanooga, Tennessee Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümü'nde yardımcı doçenttir.)
*İçerik özetlenerek verilmiştir. Bu makalede yer alan görüşler yazarına aittir
Kaynak: Aljazeera
Çeviri: Feyza Akyıl
