'IŞİD Operasyonlarının Türkmenler Üzerindeki Etkisi' raporu

Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM), Irak'taki Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) saldırılarının bölge halkı, özellikle de Türkmenler açısından yarattığı tehdidle ilgili hazırladığı raporda, ISÌ§IÌ‡D tehdidinin, acÌ§ık olarak TuÌˆrkmen boÌˆlgelerini hedef aldığı, TuÌˆrkmenlerin Irak'taki gelisÌ§melerden her tuÌˆrluÌˆ zararı goÌˆren taraf olduğu belirtildi.

ORSAM, Irak'ta ilerlemeye devam eden IŞİD'in bölgedeki halkta neden olduğu krizin yanı sıra özellikle bölgedeki Türkmenler için oluşturduğu göç ve güvenlik sıkıntıları, mevcut siyasi istikrarsızlıktan çıkışın yolları ve Türkiye'nin bölgedeki Türkmenler için neler yapabileceğinin değerlendirildiği 'IŞİD Operasyonlarının Türkmenler Üzerindeki Etkisi' başlıklı rapor hazırladı.

ISÌ§IÌ‡D'in hakim oldugÌ†u Musul, Telafer, Selahaddin, Diyala gibi boÌˆlgelerde yoğun olarak SuÌˆnni Arap ve TuÌˆrkmenlerin yaşadığı belirtilen raporda, SuÌˆnni Araplardan çok TuÌˆrkmenlerin dogÌ†rudan ve dolaylı tehdit altında olduğu kaydedildi.

Sünni Arapların yoğunlukla yaşadığı bölgelerde guÌˆnluÌˆk yasÌ§am kosÌ§ullarının her geçen gün kötüleştiği, Irak merkezi huÌˆkuÌˆmetinin ISÌ§IÌ‡D'e yönelik operasyonlarında sivil halkın zarar gördüğü ifade edildi.

Raporda, ISÌ§IÌ‡D 'SuÌˆnni halkın ve yerel unsurların destegÌ†ini alıyor' gibi goÌˆruÌˆnse de Suriye'deki uygulamaları goÌˆz oÌˆnuÌˆnde bulunduruldugÌ†unda SuÌˆnni halkın goÌˆzuÌˆnde korku yarattıgÌ†ını soÌˆylemenin yanlış olmayacağı, nitekim ISÌ§IÌ‡D'in bu algıyı kırmak icÌ§in halkla diyalog sagÌ†lamaya cÌ§alısÌ§tıgÌ†ı ve 'hilafet kuralları' acÌ§ıklamısÌ§ olsa da henuÌˆz cÌ§ok keskin uygulamalara gitmedigÌ†i tespiti yapıldı.

Rapora göre, ISÌ§IÌ‡D, Irak'ta sıkısÌ§tıgÌ†ı zaman Suriye'ye, Suriye'de sıkısÌ§tıgÌ†ı zaman da Irak'a gecÌ§ti ancak haziran operasyonlarında cÌ§ok daha sistemli davrandı. IŞİD'in Irak'ta Maliki karsÌ§ıtı gruplar, eski BaascÌ§ılar ve onların silahlı kolu olan NaksÌ§ibendiler gibi oÌˆrguÌˆtlerle asÌ§iretler ve halkın destegÌ†ini aldığı hatırlatıldı.

SuÌˆnni grupların buÌˆtuÌˆncuÌˆl bir yapıda Irak siyasetinde yer alamamısÌ§ olmaları, SuÌˆnni liderligÌ†i konusunda yasÌ§anan cÌ§ekisÌ§meler ve Maliki huÌˆkuÌˆmetinin SuÌˆnni siyasetcÌ§iler uÌˆzerindeki baskısı gibi faktoÌˆrlerin SuÌˆnnilerin siyaset dısÌ§ı yollara sapmasına neden olduğu belirtilen raporda, bu nedenle ISÌ§IÌ‡D'in girdigÌ†i buÌˆtuÌˆn boÌˆlgeleri tek basÌ§ına kontrol altına almadığı, kontrol ettigÌ†i boÌˆlgeleri yerel gruplara bıraktığı, dolayısıyla ISÌ§IÌ‡D'in oÌˆnderligÌ†inde gittikcÌ§e buÌˆyuÌˆyen bir koalisyondan bahsetmenin daha doğru olacağı vurgulandı.

- 'ISÌ§IÌ‡D operasyonları Türkmenler için dogÌ†rudan tehdit oluşturuyor"

Raporda, IŞİD'in bölgedeki Türkmenler üzerinde oluşturduğu doğrudan ve dolaylı tehditlere yönelik çarpıcı tespitler yapıldı. Rapora göre, SuÌˆnni yogÌ†unluklu yerlesÌ§imlerde ve cÌ§evresinde yaşayan Türkmenler açısından ISÌ§IÌ‡D operasyonları dogÌ†rudan tehdit oluşturuyor. Ayrıca TuÌˆrkmenlerin Irak'ta buÌˆtuÌˆncuÌˆl bir cogÌ†rafyaya sahip olmamaları, TuÌˆrkmen boÌˆlgelerinde guÌˆvenlik acÌ§ıgÌ†ı ortaya cÌ§ıkarmakta, kapalı ve korunaklı bir boÌˆlge olusÌ§turulamamaktadır.

Bu nedenle IŞİD operasyonlarının TuÌˆrkmenler için cÌ§ok taraflı tehditler oluşturduğu vurgulanan raporda, "TuÌˆrkmenlerin korumasız olması, silahlı bir guÌˆce sahip olmamaları, cogÌ†rafi olarak boÌˆluÌˆnmuÌˆsÌ§ olmalarından dolayı da kendi aralarında bir buÌˆtuÌˆnluÌˆk sagÌ†layamamaları TuÌˆrkmenleri dogÌ†rudan ISÌ§IÌ‡D tehdidiyle karsÌ§ı karsÌ§ıya bırakmaktadır' ifadesi kullanıldı.

Raporda, TuÌˆrkmenlerin yasÌ§am alanlarının da bircÌ§ok cÌ§atısÌ§ma dinamigÌ†ini beraberinde getirdiği, TuÌˆrkmenlerin yasÌ§adıgÌ†ı boÌˆlgelerde SuÌˆnni Araplar cÌ§ogÌ†unlukta olsalar da bu boÌˆlgelerin etnik ve mezhepsel olarak bircÌ§ok farklı toplulugÌ†un bir arada yaşadığı alanlar olduğu, Irak'ın kuzey boÌˆluÌˆmuÌˆndeki petrol boÌˆlgelerinin TuÌˆrkmenlerin yasÌ§am alanları icÌ§erisinde kaldığı, söz konusu cogÌ†rafyanın merkezi huÌˆkuÌˆmet ile IKBY arasındaki muÌˆcadelenin ana cÌ§arpısÌ§ma noktası olduğu kaydedildi.

İhtilaflı boÌˆlgelerin TuÌˆrkmenlerin yasÌ§adıgÌ†ı il ve ilcÌ§eleri de kapsadığı anımsatılan raporda, 'ISÌ§IÌ‡D operasyonları sonrası tartısÌ§malı boÌˆlgeler olarak ifade edilen boÌˆlgelerin bircÌ§ogÌ†unda KuÌˆrt kontroluÌˆnuÌˆn sagÌ†lanmısÌ§ olmasıyla ISÌ§IÌ‡D operasyonlarının sonucÌ§ları itibarıyla KuÌˆrtlere avantaj sagÌ†ladığı söylenebilir' tespiti yapıldı.

Bu kapsamda bir sonraki asÌ§amada KuÌˆrtlerin bu "de facto" durumu "de jure" haline getirmeye cÌ§alısÌ§malarının TuÌˆrkmen boÌˆlgelerinin IKBY'nin sınırları icÌ§erisinde kalmasına yol acÌ§acağı uyarısı yapılan raporda, TuÌˆrkmenlerin bu konudan oldukcÌ§a rahatsız oldugÌ†u belirtildi.

- IŞİD, peşmergenin elindeki bölgelere yönelebilir

ISÌ§IÌ‡D'in, boÌˆlgede tam olarak hakimiyet kurmasının ardından pesÌ§mergelerin elindeki KerkuÌˆk gibi digÌ†er boÌˆlgelere yoÌˆnelmesinin muhtemel olduğu ifade edilen raporda, şunlar kaydedildi:

'Telafer'den kacÌ§an TuÌˆrkmenler IKBY'ye sıgÌ†ınmaya cÌ§alısÌ§makta ancak IKBY yeterli imkan bulunmadıgÌ†ını bahane ederek, TuÌˆrkmenleri IKBY'ye almamaktadır. TuÌˆrkmenlerin bir kısmı IKBY sınırları dısÌ§arısında gecÌ§ici olarak olusÌ§turulan uÌˆcÌ§ kampta yerlesÌ§meye cÌ§alısÌ§maktadır. Ancak ne IKBY ne de Irak merkezi huÌˆkuÌˆmetinden yardım gitmemekte ve sadece BirlesÌ§misÌ§ Milletler ve TuÌˆrkiye tarafından yapılan kısıtlı yardımlara TuÌˆrkmenler hayatta kalmaya cÌ§alısÌ§maktadır.'

ISÌ§IÌ‡D, Musul'a girdikten sonra Telefer'i ele geçirmesiyle SÌ§ii TuÌˆrkmenlerin neredeyse tamamının kacÌ§mak zorunda kaldığı vurgulanan raporda, Musul'daki SÌ§erihan, Karakoyun ve KubbuÌˆk koÌˆylerinde yaşayan Türkmenlerin ISÌ§IÌ‡D tarafından tehdit edildiğine dikkati çekildi.

Raporda, TuÌˆrkmenlerin Irak'taki gelisÌ§melerden her tuÌˆrluÌˆ zararı goÌˆren taraf olduğuna işaret edilerek ISÌ§IÌ‡D tehdidinin acÌ§ık olarak TuÌˆrkmen boÌˆlgeleri ve TuÌˆrkmenleri hedef aldığı, hem KerkuÌˆk'uÌˆn hem de civarının pesÌ§mergelerin kontroluÌˆnde olmasının TuÌˆrkmenler uÌˆzerindeki KuÌˆrt baskısını arttırdığı, Irak merkezi huÌˆkuÌˆmetinin ISÌ§IÌ‡D'e karsÌ§ı yaptıgÌ†ı operasyonlarda TuÌˆrkmen boÌˆlgelerinin rastgele hedef alınmasının sivil halka zarar verdiği belirtildi.

- Barzani'nin referandum açıklaması Türkmenleri rahatsız ediyor

IŞİD saldırılarının ardından peşmerge kuvvetlerinin kontrolüne geçen Kerkük'teki durumun da değerlendirildiği raporda, KerkuÌˆk'teki dengenin bozulmasının çatısÌ§ma dinamiklerinin ortaya cÌ§ıkma ihtimalini guÌˆcÌ§lendirdiği, KerkuÌˆk'teki nuÌˆfus artısÌ§ının neredeyse tamamının KuÌˆrtlerin lehine olmasının kentte sosyal, siyasal ve ekonomik dengeyi bozduğu, bu durumun TuÌˆrkmenler ve hatta KerkuÌˆkluÌˆ yerli Arapları rahatsız ve tedirgin ettiğine işaret edildi.

Barzani'nin son doÌˆnemde yaptıgÌ†ı acÌ§ıklamalara bakıldıgÌ†ında, "KerkuÌˆk, KuÌˆrt topragÌ†ıdır. KuÌˆrdistan'a katılacaktır" sÌ§eklindeki soÌˆylemlerinin ve KerkuÌˆk'te referandum yapılacagÌ†ına ilisÌ§kin acÌ§ıklamalarının da TuÌˆrkmenlerdeki rahatsızlıgÌ†ı arttırdığı kaydedildi.

Rapora göre, KerkuÌˆk'uÌˆn bir 'oldu bittiyle' IKBY sınırlarının icÌ§erisine dahil edilmesi, TuÌˆrkmenler acÌ§ısından yeni problemlere yol açabilir. Merkezi huÌˆkuÌˆmetin, ISÌ§IÌ‡D karsÌ§ısında uÌˆstuÌˆnluÌˆk sagÌ†laması durumunda KerkuÌˆk'teki pesÌ§merge hakimiyetine son vermek için girişimde bulunabileceğine dikkati çekildi.

KerkuÌˆkluÌˆ Arapların da da KerkuÌˆk'te KuÌˆrt kontroluÌˆne karsÌ§ı cÌ§ıkacağı, KerkuÌˆk'uÌˆn idari, sosyal, siyasi ve ekonomik yapısının bozularak tek taraflı muÌˆdahaleyle bir grubun eline gecÌ§mesinin, KerkuÌˆk'te cÌ§ok taraflı cÌ§atısÌ§maların fitilini atesÌ§leyebilecek nitelikte olduğu vurgulanan raporda, şu ifade kullanıldı:

'KerkuÌˆk'e yapılacak tek taraflı bir muÌˆdahale buÌˆyuÌˆk bir infiale yol acÌ§abilir. Zira TuÌˆrkmenler, KerkuÌˆk'uÌˆn IKBY'ye bagÌ†lanması ya da tek taraflı bir muÌˆdahalenin olması durumunda KerkuÌˆk icÌ§in savasÌ§maktan kacÌ§mayacaklarını acÌ§ık olarak dile getirmektedir. Buradaki bir digÌ†er sıkıntı KerkuÌˆk'teki cÌ§atısÌ§manın digÌ†er boÌˆlgelere de sıcÌ§raması olasılıgÌ†ıdır. Bunun digÌ†er TuÌˆrkmen boÌˆlgelerine sıcÌ§raması, TuÌˆrkmenleri cÌ§ok daha buÌˆyuÌˆk bir tehditle karsÌ§ı karsÌ§ıya bırakabilir.'

-Silahlı gücün olmaması Türkmenleri korumasız bıraktı

Raporda, TuÌˆrkiye'nin AFAD ve Kızılay aracılığıyla ISÌ§IÌ‡D operasyonlarından zarar goÌˆren TuÌˆrkmen boÌˆlgelerine insani yardım goÌˆnderdiği ancak bunun, 350 bini bulan TuÌˆrkmen goÌˆcÌ§menlerin sorunların giderilmesinde yeterli olmadığı vurgulandı.

TuÌˆrkmenlerin insani yardımın yanı sıra acil olarak siyasi destegÌ†e ve korunmaya ihtiyaç duyduğu belirtilen raporda, silahlı guÌˆcuÌˆnuÌˆn olmamasının TuÌˆrkmenleri tamamen korumasız bıraktığı, bu sÌ§artlar altında TuÌˆrkmenlerin kısıtlı imkanlarla guÌˆvenliklerini sagÌ†lamaya ve yerel olarak kendi silahlarıyla mahalle, sokak ve evlerini korumaya cÌ§alısÌ§tığı, ne IKBY ne de Irak merkezi huÌˆkuÌˆmetinin TuÌˆrkmenleri koruyabildiği kaydedildi.

Raporda, ISÌ§IÌ‡D'in etkinligÌ†i suÌˆrduÌˆkcÌ§e SuÌˆnnilerin boÌˆlgelerinde egemenliklerini kurabildikleri bir federal yapı kurmalarının mümkün olabileceğini dikkati çekildi.

- Türkmen coğrafyasının ayrışması Suriye'yi, TuÌˆrkiye'yi, IÌ‡ran'ı dogÌ†rudan etkileyecek-

TuÌˆrkmen yasÌ§am hattının Irak'taki ayrısÌ§ma noktalarında bulunması, olası bir ayrısÌ§ma ya da Irak'ın daha gevsÌ§ek federal veya konfederal bir yapıya buÌˆruÌˆnmesi durumunda, TuÌˆrkmen cogÌ†rafyasının da ayrısÌ§masına sebebiyet verebileceğine işaret edilen raporda, 'BoÌˆyle bir durumda TuÌˆrkmen cogÌ†rafyası da iyice parcÌ§alanacak, bir kısmı SÌ§ii, bir kısmı SuÌˆnni boÌˆlgesinin icÌ§inde yer alacak, bir kısmı KuÌˆrt cogÌ†rafyası icÌ§inde kalacaktır. BoÌˆyle bir ayrısÌ§ma ayrıca Suriye'yi, TuÌˆrkiye'yi, IÌ‡ran'ı dogÌ†rudan etkileyecektir. Bu konuda TuÌˆrkiye'nin Irak'ın toprak buÌˆtuÌˆnluÌˆgÌ†uÌˆnuÌˆ ve siyasi birligÌ†ini savunan politikasının oÌˆnemi ortaya cÌ§ıkmaktadır. Irak daha stabil hale gelirse TuÌˆrkmenleri de Irak merkez siyaseti icÌ§inde daha etkin goÌˆrmek muÌˆmkuÌˆnduÌˆr' ifadelerine yer verildi.

Raporda, Türkiye'nin IKBY ile ilisÌ§kileri gelisÌ§tirmesinin, KuÌˆrt-TuÌˆrkmen ilisÌ§kilerini de geliştirerek TuÌˆrkmenlere IKBY'de siyaset yapma imkanı sağladığı, aynı sÌ§eyin Irak merkezi huÌˆkuÌˆmetiyle de yapılabileceği belirtildi.

Rapora göre, ileri dönem için KerkuÌˆk'uÌˆn oÌˆzel statuÌˆluÌˆ bir vilayet olması icÌ§in cÌ§aba harcanabilir. Telefer'in vilayet olması için TuÌˆrkiye girisÌ§imlerde bulunabilir ancak bunlar için Irak'ın istikrara kavusÌ§ması, uzlasÌ§manın sagÌ†lanması gerekiyor.