Atasözleri ve deyimler bir toplumun en önemli sözlü gelenekleridir. Bölgeden bölgeye söyleniş şekilleri değişse de toplumun genelince ortak his ve duygulara tercüman olmaktadırlar. Ancak bugün kullandığımız o kadar çok yanlış atasözü ve deyim var ki anlamları birbirinden farklı; dolayısıyla kullanım amaçlarından çıkan bu deyimlerin iyi idrak edilmesi de dilbilimcilerin devreye girmesini gerektiriyor.
İşte çok yaygın ve yanlış kullanılar sözlerden bazıları:
Kısa kes Aydın abası (havası) olsun:Az ve öz konuşmak lazım. Gereksiz konuşmalarla başkalarını rahatsız etmemek gerekir.Aba, yünden dövülerek yapılan kalın ve kaba bir kumaş cinsidir. Bu kumaştan yapılmış yakasız ve uzun üstlüğe de aynı ad verilir.Bu kelime, değişik tür ve anlamlardaki deyimlerin doğmasına sebep olmuştur. Aba altından sopa göstermek, abayı yakmak ve abayı sermek gibi. Doğru telaffuzu ise "havası" değil abası olsun.
Eşek hoşaftan ne anlar: Birinci Anlamı: Eşek Hoşaftan Ne Anlar sözü, kaba kişilerden herhangi bir incelik ve kibarlık beklenmemesi gerektiğini vurgular. Atasözünde eşek, görgüsüz insanları simgelerken, hoşaf da incelik gerektiren şeylerin sembolü olarak kullanılmıştır. İkinci Anlam: Karşı tarafla paylaşılan bir şeyin tam olarak anlaşılmaması durumunda kınama ve kinaye cümlesi olarak kullanılır. Gerçek anlam ve telaffusu ise " Eşek hoş laftan ne anlar"
Saatler olsun: Anadolu'nun neresine giderseniz gidin tıraş olan, banyodan çıkan herkese ‘saatler olsun' denir. Peki, ama neden? Bu sorunun cevabını hiç düşündünüz mü? Banyo ve saatin ne ilgisi olabilir ki? Bu nokta dikkatinizi çektiyse kalıplaşmış bu cümlenin yanlış olduğunu fark edeceksiniz. Aslında söylenmek istenen “sıhhatler olsun” demektir. Ancak bu söyleyiş yanlış aktarılarak “saatler olsun” şekline dönmüş.
Azimle sıçan duvarı deler: Bu söz de yanlış kullanılmaktadır. Azimli bir sıçanın zamanla önemli bir gayret gösterdikten sonra duvarı delebileceği yönündeder. Toplum olarak yanlış kullanmaya devam ediyoruz.
Sıfırı tüketmek: Doğrusu: Zafiri tüketmek. Zafir, 'nefes' demekmiş, yani 'nefesi tüketmekten' bahsetmiş atalar. Ama tamam kabul ediyorum, yanlış bilineni orijinaline en yakın anlamlı olan bu..
Aptala malum olur: Halk arasında sevilen ve sayılan kişiler olarak görülmektedirler. Abdala malum olur atasözünün anlamına bakıldığında ise bir olayın olacağını olay gerçekleşmeden sezmiş olan kişiler için şaka yollu söylenen bir atasözüdür.
Halk arasında yanlış telaffuz ile söylenen sözün gerçek anlamlısı "Abdala malum olur"
Su uyur düşman uyumaz: Düşmanınız olan veya sizin kötülüğünüzü isteyen kişilerin daima size zarar vermek için yer, zaman kolladığı, bu gayede hiçbir zaman hiçbir fırsatı kaçırmayacağı, yani su bile uyur fakat düşman olan kişi amacına ulaşmadan asla geri çekilmeyi düşünmez anlamına gelmektedir. Lafın gerçekte kullanımı ise "Su uyur düşman uyumaz" Burada su "asker" anlamına gelmektedir.
Ziyaretin kısası makbuldür: Ziyaretin kısası makbuldür atasözüyle söylenmek istenen ziyaretin kısa olanı makbuldür değildir esasında.ziyarete kısas yapmak lazımdır denmek istenmiştir. yani bir ziyaret ancak iade edildiğinde makbul olur.. karşılıksız ziyaret olmaz... Bu söz de gerçek anlamından epey uzaklaşmış görünüyor.
Göz var izan var: Göz var izan var atasözü yaygın olarak kullanılır. Bu doğrultuda ensen yaptığı iş konusunda mantık ve aklı ile beraber gözlerini çok dikkatli kullanması gerekir. Aynı zamanda bir şeye dokunmak suretiyle iyi olup olmadığı anlaşılarak dikkatli biçimde elde edilmelidir. Aslı ise "göz var nizam var"dır.
Ana gibi yar, Bağdat gibi diyar olmaz: Doğrusu: Ane gibi yar, Bağdat gibi diyar olmaz. Deyimde aslında bahsedilen Ane, Bağdat'ta bir yar, yani uçurum. "Ane gibi uçurum, Bağdat gibi diyar olmaz" demiş atalar. Ne Ane'nin ana ile, ne de yar kelimesinin sevgili anlamındaki yar ile bir ilgisi yok.
