Osmanlı-Rus Savaşı, Birinci Dünya Savaşı, Balkan Savaşları ve Kurtuluş Savaşı mücadelelerinde çoğunlukla savunma alanında mücadele veren Türk askeri bu cephelerde aldığı başarıları stratejik hareketlere borçlu. Savunma hattı gerisinde askeri lojistik kadar oluşturulan mekanlar da önemli bir etkiye sahip. Bunlardan en önemlisi ise tabyalar. Silahlarla donatılan, saldırının geri püskürtülmesi için yapılan yığınaklar ulusal kahramanlıklara da şahitlik etmişlerdir.
İşte bu mekanlardan günümezde ayakta kalmayı başarabilen tabyalardan en önemlileri ve onların tarihi misyonları:
Kökeni Arapça olan tabya; ta'biye olarak “hazırlık, donatma, yığma” anlamındadır.
Tabya, içerisinde değişik sayıda askeri kuvvetleri barındırmak için etrafı savunma mevzileri ile çevrilmiş; içerisinde kışla, cephanelik, eğitim ve toplanma yerleri ile hazır kıta mahalleri, depo ve cami binalarından oluşan taş, kagir, beton veya demirli betondan inşa edilmiş kapalı mevziler.
Askeri zaferlerde stratejik önemde
Eski Çağın sonları ile Orta Çağ döneminde büyük kalelerin yakınlarında küçük savunma kuleleri ve mevzilerinin yapılmasıyla orntaya çıkan tabyaların asıl gelişimi Yeni Çağda olmuştur. Ateşli silahların vurma gücü artarken, orduların kuşatma yapabilme sürelerini uzatmak için silah, cephane ve erzak ihtiyaçlarının kısa sürede tamamlanabilmesi, savunma yapılan şehirlerde daha büyük oranda tahkimat yapılması ihtiyacını da gerekli kıldı. Özellikle sınırlarda bulunan yerlere tabyalar yapılmaya başlanırken savunma savaşlarında bu tabyalar askeri zaferlerin kazanılmasında önemli rol oynamıştır.Edirne ve Kars işgalinden başlayarak; İngiliz ve Fransızlara karşı Çanakkale Savunması'nda Türk askerinin elde ettiği başarıda savunma hattındaki uygulama ve donanımlar büyük rol oynadı. Tüm tabya şehit düştü ama buradaki halk esir düşmedi
Birinci Dünya savaşı ve Kurtuluş savaşında Türk askeri için stratejik konumda bulunan bu tabyalar tarihe şahitlik ederken bu bölgeleri gidip gördüğünüzde nasıl bir yapı ve önemde olduklarına da yakından tanıklık edebilirsiniz.
Savunma hattında önemli bir rol oynayan yapılardan en önemlilerini ise sizlerle paylaşmak istedik:
Seyit Onbaşı'nın tarihi mekanı
Bu tabyalardan en önemlisi Rumeli Mecidiye Tabyası; Çanakkale'deki tabya döneme damgasını vurdu.Rumeli Mecidiye Tabyasının II. Abdülhamit döneminde yapıldığı bilinmekte.8 bonet (tabyayı oluşturan toprak altına inşa edilmiş odalar) ve 6 top yerinden oluşan tabyanın gerisinde karargâh gibi yapılara ait olduğu düşünülen temel izler var.
Seyit Onbaşı'nın adı ile özdeşleşen tabyanın girişinde yer alan anıt üzerindeki kitabede "18 Mart 1915 Boğaz Savaşında bu tabyada şehit olanlar Ispartalı Ali Çavuş, İvrindili İsmail Oğlu Mehmet, Mustafa Oğlu Süleyman ve 13 arkadaşı burada yatar" ifadeleri yer almakta
Rus savunmasında askerlerin hepsi şehit oldu
Bir diğer mekan Kanlı Tabya. Kars direnişinde etkin rol aldı. 19'uncu yüzyılda, Rus ordularının istilasına karşı Kars'ın savunulmasında önemli işlevlere sahip olan tabyalar, 1828'deki Rus saldırısının püskürtülmesi, 1855'teki Kars Zaferi'nin kazanılması ve 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında gerçekleştirilen savunmada önemli rol oynadı.
Tabya binası 1803'te Padişah III. Selim Döneminde "Yeni Tabya" ismiyle yapılmış tabyalardan. 1828 yılında, Rusların Kars'a yaptıkları saldırılar sırasında tabyadaki askerlerin tamamı şehit edildiği için tabyanın adı literatüre Kanlı Tabya olarak geçmiştir. Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi'ne dönüştürülen Kanlı Tabya binası ülkemizdeki interaktif müzeler arasında yer almaktadır.
Arap askerlerin savunma alanı
Sultan Abdülmecit döneminde 1848-1853 tarihleri arasında yaptırılan Kars'taki Arap tabya, şehirdeki 46 tabyadan en büyük olanıdır. Doğudan gelebilecek Rus saldırılarına karşı Karadağ Tepesinin üzerinde geniş bir alana kurulan tabyanın etrafı derin savunma mevzileri ile çevrildi. Karadağ tepesinin batısındaki askeri kışlanın arkasında bulunan ve doğu istikametine uzanan tabya içerisinde toprak altına gizlenmiş birbiri ile bağlantılı ve üzeri tonoz kemerli geniş koridorlardan oluşan depo ve mühimmat yerleri bulunmakta.Tabya, 1855 Osmanlı-Rus savaşında Şam'dan gelen Arabistan ordusuna mensup askerler tarafından Ruslara karşı savunulmuş ve bu savaş sonucu Kars Zaferi kazanılmıştır. Bu sebeple tabyaya Arap Tabyası adı verilmiştir.
Rus güçleri "Paşa paşa" geri çekildi
Sinop Yarımadası'nın güneydoğusunda olan Paşa Tabyaları da Karadeniz savunmasının önemli yerlerinden. 19. yüzyılda Osmanlı-Rus savaşları sırasında denizden gelebilecek tehlikelere karşı tersanenin emniyetini sağlamak ve limanda bulunan gemileri korumak amacıyla yapılmıştır. Yarı ay şeklinde olan tabyalar 11 top yatağı, cephanelik ve mahzenlerden oluşmaktadır.Rus güçlerinin geri çekilmeside önemli rolü var.
Boğazın en dar yerinde inşa edildi
Kilitbahir Kalesi'ni geçtikten sonra yolun deniz tarafında bulunan, 26 adet bonetten oluşan Namazgâh Tabyası Çanakkale mücadelesinde etkin rol aldı. Osmanlı Ordusunun ıslahı için gelen Baron De Tott'un da önerisiyle inşasına başlanmıştır. Çanakkale Boğazı'nın en dar noktasına yaptırılan ilk ve en büyük tabya.Tabyanın ana aksında yer alan mekânın savaş döneminde Savaş Harekât Merkezi olarak kullanıldığı bilinmektedir.
Balkan Savaşı'nın en büyük savunma alanı
Hıdırlık Tabyası, Edirne'nin tarihi mekanları arasında önemli bir yer teşkil etmekte. Burada ilk istihkâm (savunma amacıyla arazi üzerinde yapılan her türlü yapı) inşaatlarına, 1829 yılındaki Rus işgali karşısında Divan-ı Hümayun tercümanı Hoca İshak Efendi'nin nezareti altında başlandı. İnşa edilen bu yapılardan en önemlilerinden birisi I. Balkan Savaşı'nda da kullanılan Hıdırlık Tabyası'dır. Tabyası, yaklaşık 1800 metreyi bulan çevresi ile Edirne'deki en büyük tabyadır. Tabya, Nizamiye Ana Giriş Binası, Koğuş Binası, Topçu Odaları, Topçu Bataryaları (Top Mevzisi), Hendek ve Avlu'dan oluşuyor.
Yahya Çavuş'un mekanı ve zaferin izleri
Ertuğrul Tabyası, Çanakkale savaşlarında elde edilen başarıda önemli rol üslendi.Seddülbahir köyünün batısında bulunan ve Çanakkale Boğazı'nın girişini koruyan tabyalardan birisi olan Ertuğrul Tabyası, Gözcü Baba Tepe'si üzerinde denize dönük olarak inşa edilmiştir.II. Abdülhamit döneminde Asaf Paşa'nın çalışmaları sonucu yaptırılmıştır. İnşa kitabesi, muharebeler sırasında sökülmüş olup bugün kayıp. Tabya 3 bonet ve aralarında bulunan 2 adet top platformundan oluşmuştur. 2 adet uzun namlulu top ile donatılmıştır. Karargâh binasının bugünkü Yahya Çavuş Şehitliği'nin bulunduğu bölgede olduğu düşünülmektedir. Tabya, 19-25 Şubat 1915'te yoğun bombardımana tutularak 18 Mart 1915 Deniz Muharebesi öncesi etkisiz hale getirildi.
