Osmanlı Devleti 19. yüzyılda ticaret ve sanayi sorunlarına eğilmek isterken sektör temsilcilerini aynı kuruluşta toplamak istedi. Bu amaçla 1876'da tesis edilen Ticaret ve Ziraat Meclisi'nin verimli bir çalışma sağlayamaması üzerine, 1879'da Sadarete getirilen Mehmed Said Paşa, ticaret, sanayi ve ziraat odalarının kuruluşu için gerekli süreci başlattı.
SAİD PAŞA'NIN 11 MADDELİK TÜZÜĞÜ
Said Paşa'nın direktifleri üzerine Avrupa'dakilere benzer ve özellikle Fransa'daki gibi bir ticaret odası kurulması için hazırlanan 11 maddelik nizamname taslağı 18 Ocak 1880'de, dönemin Bakanlar Kurulu tarafından kabul edildi. Meclis-i Mahsus (Bakanlar Kurulu), kurulacak odanın ismi olarak da “Ticaret Odası” sözcüğünün kullanılmasına ve tüzük metninde de bu şekilde zikredilmesine karar verdi:
Meclis-i Mahsus'un İstanbul'da bir Ticaret Odası kurulmasını onaylayan kararı, 19 Ocak 1880 günü Sultan II. Abdülhamid tarafından tasdik edildi. Böylece Osmanlı topraklarında ilk kez yerli bir ticaret odası kurulmasına ilişkin süreç tamamlanmış oluyordu. Bundan sonraki safha, örgütlenme sürecinin tamamlanarak Dersaadet (İstanbul) Ticaret Odası'nın faaliyete başlaması olacaktı.
DERSAADET TİCARET ODASI'NIN KURALLARI
İdari yapısı bugünkü ticaret odalarından oldukça farklı olan Dersaadet Ticaret Odası'nda bütün işler tek bir kurul tarafından görülmekteydi. Ticaret Odası'nın ilk nizamnamesine göre, Oda meclisi 24 üyeden oluşuyordu. Odaya üye olabilmek için en az 30 yaşında olmak, asgari beş yıldır ticaretle uğraşmak, ağır bir suç veya cinayetle itham edilmemiş olmak, iffet ve namusa dokunacak yüz kızartıcı bir suç işlememiş olmak, iflas etmemiş olmak, etmiş ise itibarı iade edilmiş olmak şarttı. Meclis üyeleri, gizli ve oy çokluğu ile seçiliyor, oyların eşitliği halinde yaşlı olan üye tercih ediliyordu. Bir şirket tarafından iki üyenin seçilmesi yasaktı.
Üyeler, Ticaret ve Ziraat Nazırı'nın başkanlık ettiği 20 kişilik bir seçim komisyonu tarafından seçilecek, komisyonun ise yarısını Nazır, diğer yarısını tüccar belirleyecekti. Oda üyeleri aralarından oy çokluğu ile bir başkan, bir de ikinci başkan seçerek Ticaret Nezareti'nin onayına sunacaklardı. Oda Meclisi üyeleri üç sene için seçilecek ve her sene üyelerin üçte biri yenilenecekti. Üyelerden biri mazeret bildirmeksizin altı ay boyunca toplantılara katılmadığı takdirde istifa etmiş sayılırdı.
TİCARETİN GELİŞMESİ İÇİN FAALİYETLER
Ticaret Odası, ticaret ve sanayinin gelişmesi için gereken tedbirleri, ticaret işlerinde yapılması gereken değişiklikleri, gümrük tarifeleri, limanlar inşası, nehirlerde vapur işletilmesi, posta ve telgraf, demiryolları inşası, yol ve köprülerin onarılması, borsalar kurulması, ticaret gazetesi yayınlanması gibi ticaretin ilerlemesine imkan verecek hususları re'sen veya kendisine sorulduğunda Ticaret Nezareti'ne bildirecekti.
Odanın kurulmasından hemen sonra dahili nizamnamesi hazırlanacak ve onaylanmak için Ticaret Nezareti'ne sunulacaktı. Bu tüzükte ilk Ticaret Odası'nın statüsü devletin tam egemenliği esasına göre düzenlenmiş ve bu statü, önemli bir değişikliğe uğramadan, 1950 yılına kadar devam etmiştir.
CEMİYET-İ TİCARETTEN DERSAADET TİCARET ODASI'NA...
Oda iç tüzüğünü hazırlamak üzere Azaryan Efendi başkanlığında Cemiyet-i Ticariye adında bir “hazırlık komitesi” kuruldu. Nisan 1880'de yapılan resmi bir törenle çalışmalara başlayan bu “ara kurum”, 14 Ocak 1882 tarihine kadar varlığını sürdürdü. Aynı gün, örgütlenme hazırlıklarını tamamlamış olan İstanbul Ticaret Odası'nın resmen faaliyete geçmesiyle birlikte Cemiyet-i Ticariye'nin tüzel kişiliği sona erdi. Cemiyet, 14 Ocak 1882 tarihi itibarıyla Ticaret Odası'na dönüştü. Cemiyet-i Ticaret, oda haline dönüştüğü tarihe kadar on kez toplandı ve komisyonun hazırladığı Dersaadet Ticaret Odası Nizamnamesi'ni müzakere etti. Oda tüzüğünün bakanlık tarafından onaylanarak yürürlüğü girdiği, 27 Aralık 1881'de üyelere duyuruldu.
16 Ağustos 1881 tarihli iç tüzük Ticaret Odası'nın görev ve yetkileri ile işleyiş biçimini tafsilatlı şekilde düzenliyordu. Altı ana fasıldan oluşan iç tüzükte ticaret odasının amacı ve görevleri, toplanma şekli, başkanın vazifeleri, Oda'nın işleyişi ve muamelatı, tüccarın görevleri, başkatip ve memurların konumu ve Ticaret Odası'nın gelirlerini düzenleyen pek çok madde yer alıyordu.
DERSAADET TİCARET ODASI'NIN RESMİ AÇILIŞ TÖRENİ
İç tüzüğün onaylanmasından sonra bir araya gelen Oda üyeleri, Dersaadet Ticaret Odası'nın resmi açılış ve ilk toplantısının 14 Ocak 1882'de yapılmasına karar verdiler.
Ticaret Odası üyeleri bir süre sonra ikinci kez toplanarak, 14 Ocak 1882 tarihinde faaliyete geçecek olan Dersaadet Ticaret Odası'nın açılış töreninin Oda'nın kendi binasında yapılmasını ve bu binanın tüccarların kolay ulaşacakları yakın bir mahalden seçilmesini kararlaştırdılar. Bunun üzerine, Dersaadet Ticaret Odası'nın Galata'da, Haliç kıyısında bulunan Mehmed Ali Paşa Hanı'nın 12 numaralı dairede faaliyete geçmesi ve resmi açılışının aynı yerde yapılması uygun bulundu.
Dersaadet Ticaret Odası, 14 Ocak 1882 tarihinde Mehmed Ali Paşa Hanı'nda sade bir törenle açıldı. Açılışta, Ticaret ve Ziraat Nazırı Raif Efendi de hazır bulundu.
İSTANBUL TİCARET ODASI'NIN MÜHRÜ
Ticaret Odası iç tüzüğüne göre Oda'nın kendine ait bir mührü vardı. Bu mührün yukarısında “Ay ile Yıldız” işareti, ortasında Türkçe “Dersaadet Ticaret Odası” ve etrafında Fransızca “Chambre de Commerce de Constantinople” ibaresi kazılmıştı. Oda'da muamele görmüş bütün evrakın bu mühür ile mühürlenmesi şarttı.
İSTANBUL TİCARET ODASI'NIN TEŞKİLAT YAPISI
İstanbul Ticaret Odası biri seçimle, diğeri ise atamayla kurulan iki ana yapıdan oluşmaktadır. Seçimle oluşan organlar, Meslek Komiteleri, Oda Meclisi, Yönetim Kurulu, ve Disiplin Kuruludur. Atamayla oluşan organlar, Genel Sekreterlik ve Şube Müdürlükleridir. Her 4 yılda bir yapılan seçimlerle belirlenmekte olan 257 Meclis üyesi ve 347 Komite üyesi İstanbul Ticaret odasını yapısını belirlemektedir.
350.000 kayıtlı üyesiyle dünyanın en büyük odaları arasında yer alan İstanbul Ticaret Odası Meslek Komiteleri başlıca seçilmiş 90 Meslek Komitesinden oluşmaktadır. NACE kodlarına göre kategorize edilmiş olan bu komiteler, ilgili sektörlerde faaliyet gösteren firma sayılarına göre belirlenmiştir.
