Sultan 2. Abdülhamid tarafından İslam'a katkılarından dolayı "Britanya ve adalarının Şeyhülislamı" unvanı verilen İngiliz-Müslüman Şeyh Abdullah Quilliam, Batı'nın ilk ve son şeyhülislamı oldu.
Quilliam, dün, 164. doğum yıl dönümünde, Britanya'daki ilk cami ve İslam Merkezinin kurucusu olarak anıldı.
Quilliam, 10 Nisan 1856'da Liverpool'da varlıklı bir Hristiyan ailede, William Henry Quilliam adıyla doğdu. Liverpool Enstitüsünde eğitimini tamamlamasının ardından 1878'de avukatlık yapmaya başlayan Quilliam, "fakirlerin avukatı" olarak tanındı.
Quilliam'ın ebeveynleri Wesleyan Metodist Kilisesini takip etti, büyükbabası vaizdi. Kendisi Fairfield Wesleyan Şapeli'ne düzenli olarak gitti ve Birleşik Metodist Özgür Kilisesi'nde ders verdi.
Quilliam, Hristiyanlığın Viktorya toplumundaki eşitsizlikleri onaylamasından memnun değildi.
Fas'a 1887'de yaptığı ziyaret, Quilliam'ın hayatının dönüm noktası ve İngiltere'de bir dönemin başlangıcı oldu. Ziyaretin ardından 31 yaşında Müslüman olan ve Abdullah adını alan Quilliam, zaman kaybetmeden Liverpool'da İslam'ı yaymaya başladı.
Müslümanların Avrupa güçleri adına birbiriyle savaşmaması gerektiğine dair düşüncesi ve İngiltere'nin Sudan'a yönelik politikasını eleştirmesi nedeniyle Quilliam, çok sayıda İngiliz tarafından "hain" ilan edildi.
Yazar, avukat ve gazeteci
Quilliam, avukat olarak çalıştığı dönemde hak mücadelesindeki çabalarından dolayı Liverpool Courier gazetesi tarafından Liverpool'un "gayriresmi başsavcısı" olarak nitelendi.
The Liverpool Mercury, The Albion, The London Globe ve The Lantern dahil olmak üzere çeşitli gazetelerde yazan Quilliam, 1889'da İslam İnancı (Faith of Islam) adlı bir kitap yayımladı.
Quilliam, İngiltere ve İslam dünyasındaki Müslümanların kayıtlarını belgelemek için haftalık Hilal (The Crescent) adlı bir gazete çıkardı. Gazete 1893-1908 yıllarında 80'den fazla ülkeye dağıtıldı, 1908'de yayını sona erdi.
Quilliam üç kez evlendi ve dört çocuğu oldu.
Liverpool'da Şubat 1891'de ilk halka açık Müslüman cenaze törenini düzenleyen Quilliam'ın İslam'ı yüceltme çabaları, Sultan 2. Abdülhamid tarafından fark edildi. Quilliam ve en büyük oğlu Robert Ahmet, Nisan 1891'de, kendisini Britanya ve adalarının Şeyhülislamı olarak atayan Sultan'ın konukları oldu ve bir aydan fazla süren ziyaretleri sırasında Yıldız Sarayı'nda kaldı.
Nijerya'nın Lagos kentinde 1894 yılında bir caminin açılışında Sultan'ı temsil eden Quilliam, halife adına caminin ana bağışçısına nişan verdi. Quilliam, aynı yıl İstanbul'a geldiğinde merasim kıtasıyla karşılandı.
Karizmatik vaiz
Hristiyan ayaklanmalarını soruşturmak ve Halife için bir durum tespit raporu hazırlamak üzere Balkanlar'a giden Quilliam, 1908'de İngiltere'de karşılaştığı düşmanlık ve zulümden sonra en büyük oğluyla Türkiye'ye döndü. Quilliam, daha sonra Londra'ya yerleşti ancak İslam'a geçen eski arkadaşının ismi olan Henri de Leon ya da Harun Mustafa Leon takma adlarıyla yaşadı.
Karizmatik bir vaiz olan Quilliam, Viktorya dönemi Liverpool'da, Britanya genelinde Müslüman olan yaklaşık 600 kişinin de dahil olduğu hatırı sayılır bir Müslüman topluluk oluşturdu.
Quilliam, İngiltere'deki ilk cami ve medrese olan Liverpool İslam Merkezi ve Eylül 1887'de Mount Vernon sokaktaki İngiliz Müslümanlar Derneğini kurdu, İngiltere'de İslam'ı tanıtmaya öncülük etti.
İslam'ı tanıtan ilk toplantı girişimi, Mount Vernon sokaktaki ev sahiplerinin şiddetli direnişiyle karşılanan Quilliam ve beraberindekiler, İsa'nın çarmıha gerilmediğini vaaz ettikleri için buradan tahliye ettirildi.
Mount Vernon'da yaşadıkları sıkıntıdan sonra Quilliam, Aralık 1889'da, Liverpool İslam Merkezi'ni Afganistan Emiri'nin bağışlarıyla satın alınan Brougham Terrace'a taşıdı.
Quilliam 23 Nisan 1932'de vefat etti, Kur'an-ı Kerim'i İngilizceye çeviren iki önemli İngiliz-Müslüman Abdullah Yusuf Ali ve Muhammed Marmaduke Pickthall'in yanına isimsiz olarak defnedildi.
