Yaklaşık 4,6 milyar yıl önce, güneş bulutu olarak bilinen dev bir toz ve gaz bulutu kendi içine doğru çöktü ve sonunda güneş sistemimizin güneşi ve gezegenleri oluşturmaya başladı. Güneş sistemimiz, merkezinde güneşi barındırır ve güneş o kadar büyük bir yıldızdır ki, yerçekimi kuvveti olan çok sayıda gezegeni ve cüce gezegenleri (Plüton gibi), kuyruklu yıldızları ve meteoroidleri yörüngesinde tutar.
Güneş sistemimiz kaç yaşında?
Göktaşları veya Dünya'ya düşen uzay kayası parçaları, bilim adamlarının güneş sisteminin yaşını bulmasına yardımcı olmaktadır. Bu küçük uzay kayası parçalarından veya meteoroidlerden bazıları, uyduları veya gezegenleri parçalayarak yeryüzüne düşmektedir ve bu parçacıklar güneş sisteminin tarihi hakkında ilginç bilimsel bilgiler vermektedir. Bulgular, bu göktaşlarının toz bulutu çöküşünden bu yana, bir başka deyişle gezegenler var olmadan önce, güneş sistemimizin etrafında seyahat ettiğini göstermektdir. 1969 yılında Dünya'ya düşen ve Meksika'ya dağılan Allende göktaşı, 4,55 milyar yıllık tarihiyle bilinen en eski göktaşıdır.
Güneş sistemimiz nasıl oluştu?
Bilim adamları, süpernova adı verilen patlayan bir yıldızın güneş bulutunun çöküşünü tetiklemiş olabileceğine inanıyor. Bu teoriye göre, süpernova patlaması uzaya şok dalgaları gönderdi ve bu şok dalgaları bulutun parçalarını birbirine yaklaştırarak çökmeye neden oldu. Güneş, güneş sistemimizin merkezindedir ve güneş sisteminin kütlesinin %99,8'ini oluşturan en büyük nesnesidir. Güneşimiz, nükleer reaksiyonlarla desteklenen dev, öfkeli bir ateş topudur ve Dünya'daki yaşamı devam ettiren enerjiyi sağlar. Dünyamıza hayat veren yıldız, gazdan oluşan sarı bir cüce yıldızdır: NASA'ya göre yaklaşık %91 hidrojen ve %8,9 helyumdan oluşmaktadır. Diğer yıldızlarla karşılaştırıldığında, güneşin boyutu nispeten küçüktür ve galaksimiz Samanyolu'ndaki yüz milyarlarca yıldızdan sadece biridir.
Bir galakside yer alan bir yıldız
Güneş, galaksimizin merkezini oluşturan süper kütleli kara delikten 25.000 ila 30.000 ışık yılı uzaklıktadır. Samanyolu, merkezinden çıkan kavisli yıldız kollarına sahip sarmal bir gökadadır. Güneş sistemimiz, Orion-Cygnus Kolu veya basitçe Orion Kolu olarak adlandırılan daha küçük kollardan birini oluşturur. NASA Jet Propulsion Laboratory'nin Night Sky Ağı'na göre, güneş sistemimiz sizin elinizin büyüklüğünde olsaydı, Samanyolu Kuzey Amerika'yı kaplardı. Güneşin yerçekimi etkisinin sınırı, bir AU'nun Dünya ile güneş arasındaki mesafe olduğu veya yaklaşık 93 milyon mil (150 milyon kilometre) olduğu ve bunun da yaklaşık 122 astronomik birime (AU) denk geldiği bilinmektedir.
Güneş sistemimizin gezegenleri
Sekiz onaylanmış gezegen ve en az beş cüce gezegen güneşimizin yörüngesinde dönmektedir. NASA'ya göre, "güneş sistemimizdeki gezegenlerin ve diğer cisimlerin düzeni, güneş sisteminin oluşma biçiminden kaynaklanmaktadır." Kayalık malzemeler genç güneşin muazzam ısısına dayanabilir ve bu nedenle ilk dört gezegen (Merkür, Venüs, Dünya ve Mars) kayalık yüzeylerle kaplıdır. Bunların ötesinde, NASA, gaz devleri Jüpiter ve Satürn ile buz devleri Uranüs ve Neptün'ün "genç güneş sisteminin dış bölgelerine yerleşmiş buz, sıvı veya gaz olarak görmeye alışık olduğumuz malzemeler" olarak nitelendirmektedir.
Merkür
Merkür, güneşe en yakın gezegendir ve aynı zamanda güneş sistemindeki en küçük gezegendir, Dünya'nın ayından sadece biraz daha büyüktür. Merkür'ün kendisini güneşin amansız radyasyonundan koruyacak bir atmosferi yoktur ve gündüz yüzey sıcaklıkları, geceleri eksi 290 F (eksi 180 C) kadar düşmeden önce 800 Fahrenheit (430 santigrat derece) yükseklere ulaşabilmektedir. Merkür, güneş etrafındaki hızlı dönüşü nedeniyle Romalı tanrıların habercisinin adını almıştır. Bu küçük gezegenin uydusu yoktur.
Venüs
Adını Roma aşk tanrıçasından alan Venüs, güneş sistemimizdeki en sıcak gezegendir. Atmosferi, ısıyı hapseden ve gezegenin yüzey sıcaklıklarının 880 F (471 C) kavurucu bir sıcaklığa ulaşmasına izin veren, çoğunlukla karbondioksit gazından oluşan kalın bir tabakadır. Venüs, Dünya'dan biraz daha küçüktür ve Dünya'nın dış çekirdeği gibi, aynı zamanda bir erimiş demir çekirdeğe sahiptir. NASA, "Venüs'ün neredeyse tüm yüzey özellikleri, hem mitolojik hem de gerçek kadınların isimlerini almıştır. Bu kişilere örnek olarak volkanik bir kratere adını veren Lewis ve Clark'ın keşfine rehberlik eden Kızılderili kadın Sacajawea'dır. Bunun yanı sıra Venüs'te yer alan derin bir kanyonun adı ise Roma'nın av tanrıçası Diana'dan gelmektedir. Merkür'e benzer şekilde, Venüs'ün yörüngesinde uydu yoktur.
Dünya
Güneşten gelen üçüncü kaya olan Dünya, evrende yaşam barındırdığı bilinen tek gezegendir. Yaşanabilirliği, sıvı suyun varlığı ile bağlantılıdır. Dünya, "Goldilocks Bölgesi" olarak bilinen yerde bulunur ve sıvı suya sahip olmak için güneşten ideal mesafede olan bir yörüngede döner. Eğer Dünya Güneş'e daha yakın olsaydı, su buharlaşarak bir gaza dönüşürdü, fakat Dünya daha uzakta olsaydı su aşırı soğuktan donabilirdi. Gezegenimizin yüzeyinin yaklaşık %71'i suyla kaplıdır; ve Dünya'nın atmosferi gezegeni güneşin radyasyonundan korur. Dünya, adını bir tanrıdan almayan tek gezegendir. Dünya muhtemelen adını İngilizce ve Almanca "zemin" kelimelerinden almıştır. Mavi gezegenimiz güneş sistemimizdeki dört kayalık gezegenin en büyüğüdür ve ay adında bir uydusu vardır. Bilim adamları, Dünya'nın ayının, dev bir nesnenin genç Dünya'ya çarpmasıyla kopan bir Dünya parçasından oluştuğunu düşünmektedir.
Mars
Mars, yüzeyini kaplayan ve gezegene paslı bir renk veren demir açısından zengin toz nedeniyle Kızıl Gezegen olarak bilinir. Bu kırmızı renk, eski Romalıları savaş tanrılarından esinlenerek Mars olarak adlandırılmıştır. Kızıl Gezegen aynı zamanda güneş sistemindeki en büyük yanardağ olan Olympus Mons'a da ev sahipliği yapar. Gezegenin ince bir atmosferi vardır ve kalın bir koruyucu kalkanı yoktur, Mars'taki sıcaklıklar ortalama eksi 80 F (eksi 60 C) civarındadır. Bu, bilim adamların bir zamanlar olabileceğini düşünmelerine rağmen, sıvı suyun ve dolayısıyla bildiğimiz şekliyle yaşamın Mars yüzeyinde var olma ihtimalini düşük kılmaktadır. Quartz, Mars'ın şu anda yalnızca robotların yaşadığı bilinen tek gezegen olduğunu bildirmiştir. Mars'ın iki uydusu vardır, bunlar Phobos ve Deimos'tur.
Jüpiter
Jüpiter, güneş sistemindeki en büyük gezegendir. Güneşe daha yakın olan dört komşusunun aksine Jüpiter, esas olarak helyum ve hidrojenden oluşan bir gaz devidir. Adını Yunan panteonunda Zeus olarak da bilinen Roma tanrılarının kralından almıştır. Jüpiter, güneş sistemindeki diğer tüm gezegenlerin toplamından iki kat daha büyüktür ve yine de herhangi bir gezegenin en kısa gününe sahiptir ve ekseni etrafında dönmesi 10 saat sürer. Jüpiter düzinelerce ay ile çevrilidir ve halkaları soluktur ve tozdan oluşur. NASA'ya göre, gezegenin atmosferinin derinliklerinde, yüksek basınç ve sıcaklık hidrojen gazını sıvı haline getirerek güneş sistemindeki en büyük okyanusu yaratmıştır
Satürn
Güneş sistemindeki altıncı gezegen olan Satürn, bu sistemindeki en büyük ikinci gezegendir. Gezegen en çok öne çıkan halkalarıyla bilinir. Jüpiter gibi Satürn de helyum ve hidrojenden oluşan bir gaz devidir ve gezegenlerin en az yoğun olanıdır. Gezegenin halkaları milyarlarca buz parçacığı ve kayadan oluşur ve Satürn'ün en büyük halkası Phoebe, gezegenin kendisinin neredeyse 7.000 katı bir alanı kaplar. Halkalı gezegenin ayrıca bir spor sahası büyüklüğünden Merkür gezegeninin boyutuna kadar değişen 82 uydusu vardır. Satürn'ün uydularından biri olan Enceladus, gökbilimcilere göre dünya dışı yaşam için umut verici bir aday yapan buzlu bir okyanusla kaplıdır.
Uranüs
Uranüs, teleskop kullanılarak keşfedilen ilk gezegendi. Aynı zamanda, bir Roma tanrısı yerine bir Yunan tanrısı olan gök tanrısı Ouranos'un adını alan tek gezegendir. Güneş sisteminde yer alan yedinci gezegen olan Uranüs, bir buz devidir. Su, metan ve amonyak buzu karışımı olan gaz devi komşularından daha ağır elementlerden oluşur. Ayrıca güneş sistemindeki diğer gezegenlerden farklı olarak, Uranüs kendi etrafında döner (ekseni neredeyse güneşi gösterir) ve güneşin etrafında dönerken bir top gibi "yuvarlanır". Uranüs'ün atmosferindeki metan gazı, gezegenin yeşil-mavi görünmesini sağlar. Uranüs'ün ayrıca 13 halkası ve 27 uydusu vardır.
Neptün
Bilim adamları, Neptün'ün, Uranüs'ün yörüngesi üzerindeki etkisi nedeniyle ilk kez gözlemlemeden önce var olduğunu tahmin etmişlerdir. NASA'nın Voyager 2 uzay aracı, buz devini ziyaret eden tek uzay aracıdır. Adını Roma deniz tanrısından alan Neptün, güneşten o kadar uzaktadır ki, güneş ışığının gezegene ulaşması 4 saat sürmektedir. (Güneş ışığının Dünya'ya ulaşması yaklaşık sekiz dakika sürer.) Işık Neptün'e ulaştığında, NASA'ya göre Dünya'da gördüğümüzden 900 kat daha sönüktür. Neptün'ün kütlesinin yaklaşık %80'i küçük, kayalık bir çekirdeği çevreleyen su, metan ve amonyaktan oluşur. Gezegendeki kuvvetli rüzgarlar, donmuş metan bulutlarını 2.000 km/s hıza kadar iter. Neptün'ün bilinen 14 uydusu vardır ve bunlardan biri 20 yıl boyunca kaybolduktan sonra yeniden keşfedilmiştir.
Plüton'a ne oldu?
Güneş sistemimizde en az beş cüce gezegen vardır: Ceres, Pluto, Eris, Haumea ve Makemake. Uluslararası Astronomi Birliği, bir gezegeni güneşin etrafında dönen, kendisini yuvarlak veya neredeyse yuvarlak bir şekle sokmak için yeterli yerçekimine sahip ve yörüngesinin etrafındaki mahalleyi temizleyen bir gök cismi olarak tanımlar. Bir zamanlar güneş sistemindeki dokuzuncu gezegen olan ve adını Roma'nın yeraltı dünyasının tanrısından alan Plüton, gezegen tanımının üçüncü noktasında başarısız olduğu için 2006 yılında cüce gezegen statüsüne indirildi: Komşuluk alanında yer alan nesneleri temizleyemediği için bu karar verildi. Plüton, Neptün'ün ötesinde trilyonlarca nesne içeren bir bölge olan geniş Kuiper Kuşağı'nda oturmaktadır. Bazı gökbilimciler, Plüton'un cüce gezegen olarak yeniden sınıflandırılmasının adaletsiz olduğuna ve güneş sistemimizde dokuzuncu gezegen olarak eski haline getirilmesi gerektiğine inanıyor.
X gezegeni
Dokuzuncu gezegen olarak Plüton'un boşluğunu doldurmak için olası bir aday var: Gezegen X veya Dokuzuncu Gezegen. California Teknoloji Enstitüsü araştırmacıları Mike Brown ve Konstantin Batygin, 2016'da The Astronomical Journal'da Dünya'dan 10 kat daha büyük bir gezegenin Güneş'in yörüngesinde Neptün'den yaklaşık 20 kat daha uzakta döndüğünü öne süren bir makale yayınladılar. Brown o sırada, "Plüton'un artık bir gezegen olmadığına kızan tüm insanlar, orada hala bulunacak gerçek bir gezegen olduğunu bilmekten heyecan duyabilir" dedi. "Şimdi gidip bu gezegeni bulabilir ve güneş sisteminin bir kez daha dokuz gezegen olmasını sağlayabiliriz.” Ancak NASA'ya göre, Planet Nine'ın varlığı bu noktada teoriktir çünkü gezegen doğrudan gözlemlenmemiştir.
Gezegenlerin Ötesinde
Buz devi Neptün'ün ötesinde, güneş sistemi Kuiper Kuşağı ve Oort Bulutu'na kadar uzanır. Varlığı ancak 1992'de doğrulanan Kuiper Kuşağı, NASA'ya göre 30 ila 55 AU genişliğindedir. Kuşağın en ünlü sakini cüce gezegen Plüton'dur, ancak aynı zamanda çoğu, Dünya'nın kalıntıları olan trilyonlarca donmuş nesne içerir. Oort Bulutu, güneş sisteminin buzlu dış kesimlerinde yer alır ve 1950'lerden beri varsayılmasına rağmen hiç gözlemlenmemiştir.
