Son üç yılda 600 gün primi olanlara 6 ay, 900 gün primi olanlara 8 ay, 1080 gün primi olanlara da 10 ay işsizlik ödeneği bağlanıyor. Bunlara ilaveten işsizlik ödeneği alabilmek için işçinin kendi kastı ve kusuru ile işsiz kalmaması gerekiyor.
Türkiye İtalya ve Portekiz ile birlikte Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) üyesi ülkeler içinde işsizlik maaşına erişimin en zor olduğu üç ülke arasında yer alıyor. İşsizlik ödeneğinin süresi ve miktarı bakımından da OECD ortalamasının oldukça altında bulunuyor.
İşsizlik ödeneğine erişim pandemi öncesinde zaten zordu. Pandemi döneminde kimi işçiler bir yılı aşkın süre ücretsiz izne çıkartıldılar. Bu işçiler açısından işsizlik ödeneğine erişim şimdi daha da zorlaştı. Ücretsiz izinde geçen süreler için prim yatırılmadığından son üç yılda en az 600 gün prim koşulunu yerine getiremeyenler işsizlik ödeneğinden yararlanamıyorlar.
İŞSİZLİK MAAŞI İÇİN BAŞVURAN 100 KİŞİDEN 39'U ÖDENEK ALABİLDİ
Türkiye İş Kurumu'nca (İŞKUR) yayımlanan verilere göre, pandemi etkisinin olmadığı 2019 yılının ilk 8 aylık döneminde 1 milyon 351 bin kişi işsizlik ödeneği başvurusunda bulundu. Bunlardan 717 bin kişiye ödenek bağlandı. Başvuruda bulunan her 100 kişiden 53'ü ödenek aldı.
Pandeminin etkisinin görüldüğü 2021 yılının ilk 8 aylık döneminde ise 948 bin kişi işsizlik ödeneği başvurusunda bulundu. Bunlardan 366 bin kişiye ödenek bağlandı. Ödenek bağlananların başvuranlara oranı ilk 7 ay yüzde 25 ile 36 arasında değişti. Ağustos ayında ise bu oran yüzde 77'ye ulaştı. Böylece sekiz aylık dönemin ortalaması yükseldi ancak yine de pandemi öncesinin çok altında kaldı. Ağustos ayındaki yüksek artışa rağmen ilk 8 aylık dönemde işsizlik ödeneği başvurusunda bulunan her 100 kişiden sadece 39'u ödenek alabildi.
Tabii başvuru yapanlar, ödenek alabileceğini düşünen kişilerden oluşuyor. Koşulları yerine getiremediğini bilenler hiç başvuru yapamıyor. Sigortasız çalışırken işsiz kalanları da dikkate aldığımızda, tutarı ve süresi az da olsa işsizlik ödeneği alabilenler şanslı azınlığı oluşturuyor.
Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) verilerine göre, temmuz ayında toplam işsiz sayısı 3 milyon 902 bin kişi. Aynı ay işsizlik ödeneği almakta olanların sayısı (önceki aylardan almaya başlamış olanlar ile birlikte) toplam 341 binde kaldı. O ayki her 11 işsizden sadece 1'i işsizlik ödeneği alabildi.
KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ ALMIŞ OLANLARIN BİR KISMI İŞSİZLİK ÖDENEĞİ ALABİLECEK
Kısa çalışma ödeneği (KÇÖ) almış olanlar bu dönemde gerek kendi kasıt ve kusurlarıyla işsiz kalmaları, gerekse işverence işten çıkartılmaları halinde işsizlik ödeneği alabilecekler. Ancak, bu haktan hepsi yararlanamayacak.
Hatırlanacağı gibi, pandemide daha çok işçinin kısa çalışma ödeneği alabilmesi için koşullar esnetilmişti. Normalde kısa çalışma ödeneğinden yararlanabilmek için son üç yılda 600 prim günü ve son 120 gün hizmet akdi ile çalışma koşulu aranırken, pandemi döneminde son üç yılda 450 prim günü ve son 60 gün hizmet akdi ile çalışanlar da kısa çalışma ödeneği aldı.
Kısa çalışma ödeneği almış olanlardan son 3 yılda 600 gün primi bulunan ve son 120 gün iş akdi ile çalışanlar, şimdi işsizlik ödeneğinden de yararlanabilecekler.
Kısa çalışma ödeneği süreleri işçinin hakkı olan işsizlik ödeneği süresinden indirilmekle birlikte geçen yıl haziran ayında çıkartılan cumhurbaşkanı kararı uyarınca bu dönem mahsup edilmeyecek. Böylece ilk KÇÖ almaya başladığı tarih itibarıyla kaç ay işsizlik ödeneği alma hakları varsa, o kadar süre ödenek alabilecekler.
Kısa çalışma ödeneği almış olanlar için işsizlik ödeneği alma hakkı, ilk KÇÖ almaya başladıkları tarihten başlamak üzere 3 yıllık dönemde 600 prim gününü doldurarak yeniden işsizlik ödeneği almaya hak kazandıkları tarihe kadar devam edecek.
2020'DEKİ ÜCRETLERİ ÜZERİNDEN ÖDENEK ALABİLECEKLER
İşsizlik ödeneği, son dört aylık ortalama ücretin yüzde 40'ı oranında bağlanıyor. Ödenek tutarı, ücret ne olursa olsun brüt asgari ücretin yüzde 80'ini aşamıyor.
Pandemi döneminde kısa çalışma ödeneği almış kişilerin işsizlik ödeneği, ilk KÇÖ almaya başladıkları tarihten önceki son 4 aylık ücretleri üzerinden hesaplanacak. Örneğin ilk defa geçen yıl nisan ayında KÇÖ almaya başlamış işçinin işsizlik ödeneği, 2019 aralık ayı ile 2020 ocak – mart aylarındaki ücretinin ortalaması üzerinden hesaplanacak. Örneğin, asgari ücretle çalışan bir işçi normalde bin 431 TL işsizlik ödeneği alabilir. Ancak, asgari ücretli işçi geçen yıl nisan ayında KÇÖ almaya başlamışsa işsizlik ödeneği 1.004 TL'de kalacak. Damga vergisi kesintisinden sonra 996 TL ödenecek.
Habertürk-Ahmet Kıvanç
