Türkiye'nin son dönem sanayileşme süreci yurt içi ve yurt dışında önemli atılımlara odaklanırken sanayi planlamasının tarihi de Osmanlı'nın son dönemlerine dayanıyor.
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'nın resmi sitesindeki sanayileşme süreci ile ilgili bilgilerde isi şunlara vurgu yapılıyor:
İşte yakın dönemde sanayinin resmi kimliğinin şekillenme aşamaları:
İkinci Mahmut ve Tanzimat süreci
Osmanlı Devleti 'nde II. Mahmut döneminde yapılan birçok ıslahat hareketi içinde, Batı ülkelerinde olduğu gibi devlet görevlerinin yeni oluşturulan nazırlıklar (bakanlıklar) arasında bölüştürülmesi de yer almıştır. 1838 yılında “Meclis-i Ziraat ve Ticaret Komisyonu” oluşturulmuş, Tanzimat Ferman'ının kabulünden sonra 1840 yılında da İstanbul'da “Umur-ı Ticaret ve Ziraat Nezareti ” kurulmuştur.
Bu nezarette; “Ticaret ve Ziraat Meclis-i Kebiri” adı verilen sürekli bir komisyon ile ticaret, muhasebe, istatistik, ziraat kalemleri (daireleri) bulunuyordu. Bunlar arasında ayrıca “sanayi” işleri de vardı. Bakanlık, bu tarihten saltanatın kaldırılmasıyla tüm Osmanlı bakanlıklarının varlığının sona erdiği 1922 yılına kadar farklı isimler ve işlevler üstlenerek 82 yıl hizmet görmüştür.
1929 Buhranı ve devletçi ekonomi
İlk TBMM Hükümetinde "İktisat Vekâleti" olarak yerini alan Bakanlığın görev alanını, "Ticaret Sanayi, Ziraat, Orman ve Maadin" işleri kapsamıştı. Cumhuriyet döneminde İktisat Bakanlığı kaldırılmış, yerine Ticaret Vekâleti ile Ziraat Vekâleti kurulmuştur. Ancak, “Ticaret ve Ziraat Vekâletlerinin Tevhidi Kanunu” ile anılan iki bakanlık yeniden birleştirilmiş, İktisat Vekâleti (iki müsteşarlı olarak) yeniden kurulmuştur. Bu arada; dört yıl dolmadan, ziraat bölümü yeniden ayrılmış, Ziraat Vekâleti 1931 yılında tekrar kurulmuştur. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımından sonra “devletçi ekonomi politikası ”na geçilmiş; 11.07.1933 tarih ve 2262 sayılı Kanun ile Sümerbank kurulmuş, I. ve II. Beş Yıllık Sanayi Planları hazırlanarak 1934 -1938 yıllarında uygulanmış; bu dönemdeki yatırımların önemli bir bölümü Sümerbank ve İş Bankasınca gerçekleştirilmiştir.
Sümerbank ve Etibanklı yıllar
1931 yılında Ziraat Vekâletinin, 1939 yılında Ticaret Vekâleti ile Münakalât Vekâletinin kurulup ayrılmasıyla İktisat Vekâleti iyice küçülmüş, bu durum 1949 yılına dek sürmüştür. Daha sonra, Cumhurbaşkanlığının "Ticaret Vekâleti" ile "Ekonomi Vekâleti" yeniden birleştirildi. "Ekonomi ve Ticaret Vekâleti" kurulmuştur. Ancak, bir yıl sonra devlet işletme ve tesisleri ile ilgili "İşletmeler Dairesi" Bakanlıktan ayrılarak İşletmeler Bakanlığı kuruldu.. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Sümerbank ve Etibank ile 1950-1957 yılları arasında kurulan iktisadi devlet teşekküllerinden Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu, Türkiye Demir ve Çelik İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Türkiye Selüloz Kâğıt Fabrikaları İşletmesi Genel Müdürlüğü bu Bakanlığa bağlandı.
Birleşme denemeleri ve son süreç
1939 yılındaki İktisat Bakanlığından gelip 1949 yılında birleşen, 1957 yılında yeniden ayrılan iki bakanlık, 1971 yılında yeni bir birleşme denemesi daha yaşamıştır. Bu birleşme, Cumhurbaşkanlığı Onayı ile ve ilk kez Sanayi ve Ticaret Bakanlığı adıyla gerçekleşmiştir.
201'de Kanun Hükmünde Kararnameye göre Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ismi değişerek Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı oldu. 2018 yılında Kanun Hükmünde Kararnameye göre Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ismi değişerek Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı oldu.
Türkiye'de sanayileşme süreci
T. Fikret Yücel'in Cumhuriyet'in Sanayileşme Öyküsü isimli çalışmasında ise şu değerlendirmeye yer veriliyor:
Cumhuriyet Türkiyesi'nde Sanayileşme hareketlerini şu üç dönemde incelemek gerek:
Erken Dönem Sanayileşme Deneyimi:
1923-1950 (1946) yılları arasındaki, Cumhuriyet'in kuruluşundan kısa süre önce düzenlenen Birinci İzmir İktisat
Kongresi'nden başlayarak çok partili siyasal ortamın oluşturulduğu, ya da İkinci Dünya Savaşı'nın bittiği tarihe kadar geçen dönemde, sanayileşme
hareketleri. Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı ve uygulaması bu dönemin en önemli etkinliklerinden olup kitapta oldukça geniş şekilde yer almaktadır. 1946-1950 arası
bir geçiş dönemidir. Bu dönemde tek partili hayattan çok partiliye girilerek Türk demokrasisinde önemli bir gelişme yaşanmıştır. 1946, bu hareketin başladığı,
aynı zamanda yaklaşık olarak İkinci Dünya Savaşı'nın bittiği, 1950 ise, çok partili hayatta ilk iktidar değişikliğinin gerçekleştiği yıldır. Bizim sınıflandırmamız
açısından bu iki yıl arasında bir fark olmadığı için bu dönemin bitimine, her birinin ayrı önemi dolayısıyla, iki yıl birlikte yazılmıştır.
1980 Öncesi Dönem: 1950 (1946)'dan başlayarak 24 Ocak 1980 kararlarına kadar süren dönem. Devletçi, liberal ve karma ekonomilerin uygulandığı alt
dönemleri içermekte olan bu döneme sanayide, kamuda ve özel sektörde, ithal ikamesinin geniş şekilde kullanılması ve planlı kalkınma politikaları damgasını
vurmaktadır.
1980 Sonrası Dönem: 24 Ocak 1980 kararları ile serbest piyasa ekonomisinin uygulanmaya başlandığı tarihten günümüze kadar geçen dönemi ifade ediyor.
Liberal ekonomi, özelleştirme, dışa açılmaya önem verilmesi, para politikalarının ön plana çıkması, yabancı sermayeye sağlanan kolaylıklar, kalkınmanın dışarıdan
gelen tasarruflar kullanılarak sağlanmaya çalışılması bu dönemin özellikleridir.
