Orta Asya Liderler Zirvesi’ne doğru

Orta Asya'da Rusya ve Çin'in içerisinde yer almadığı bir yapı oluşturma fikri yakın zamanda Semerkand'da gerçekleştirilen toplantıda Özbekistan tarafından dile getirildi.
Kasım 2017'de, Semerkand'da Orta Asya'nın geleceğinin tartışıldığı zirvede Özbek Cumhurbaşkanı Mirziyoyev; ülkesinin Türkmenistan, Kazakistan, Tacikistan ve Kırgızistan ile yakın işbirliği içerisinde olma isteğinin altını çizmişti. Orta Asya'nın istikrarlı bir büyümeye ihtiyacı olduğunu dile getiren Mirziyoyev, ilk adımlarının atıldığı yuvarlak masa toplantılarının düzenli olarak yapılmasını önermiş ve bu zirvelerin bölgedeki her ülkenin yararına olacağını söylemişti.

Yaklaşık 33 milyonluk nüfusu ile birlikte, bölgedeki diğer ülkelere göre siyasi ve askeri olarak güçlü bir konumda bulunan Özbekistan'ın girişimleri ile Orta Asya Liderler Zirvesi gerçekleştirilecek. 15-16 Mart'ta Kazakistan'da gerçekleştirilecek zirveye bölge ülkelerin cumhurbaşkanları katılacak.

Orta Asya Liderler Zirvesi'nde bölgesel konuların iş birliği içerisinde çözümü amacıyla, içerisinde yine Rusya ve Çin'in olmadığı danışma konseyi formatında bir yapının da oluşturulması gündemde olacak. Mirziyoyev'in teklifi ile oluşturulacak bu yapı, kendi ifadesi ile “yeni bir uluslar arası örgüt ya da bir entegrasyon birliği değil, bölge ülkelerini yakından ilgilendiren sorunlara çözüm arayan gayr-ı resmi bir yapı” olacak.

Eylül 2017'de Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nda konuşan Özbek Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, ülkesinin, yapıcı ve güçlü komşuluk için elinden geleni yapacağının altını çizmiş ve kısa sürede bölgede yeni bir siyasi atmosferin oluşacağını ifade etmişti.

Özellikle Fergânâ Vadisi civarında yıllarca süren sınır problemleri ile su kaynakları üzerindeki anlaşmazlıklar, enerji ve güvenlik üzerindeki sorunların, oluşturulacak yapılarla daha kolay çözüme kavuşacağı hedefleniyor. Özellikle geçtiğimiz yıl bölge ülkeleri, aralarındaki önemli sorunları çözmeye başlamış ve böylece Orta Asya Liderler Zirvesi ile birlikte bölge ülke liderlerinin bir araya gelmesi için uygun bir zemin oluştu.

4 Aralık 2016'da göreve gelen Özbek Başbakanı Abdulla Aripov, yaklaşık 18 yıl sonra 10-11 Ocak 2018'de Tacikistan'a bir ziyaret gerçekleştirmişti. 20 yıllık aradan sonra Tacikistan ve Özbekistan kültür günleri düzenleme konusunda anlaşmış, 1992 yılından bu yana yapılmayan Taşkent-Duşanbe uçak seferleri Nisan 2017'de tekrar düzenlenmeye başlamıştı.

9-10 Mart'ta Özbek Cumhurbaşkanı Tacikistan'ı ziyaret etti ve Özbek-Tacik ilişkilerinde yeni bir dönem başladı. Mirziyoyev, ziyaret sırasında Özbekistan ve Tacikistan arasında çözülmemiş bir sorun olmadığını söyledi ve iki ülke arasındaki vizeler kaldırıldı. 2010'dan beri faaliyette olan yalnızca iki sınır kapısı mevcut iken geçtiğimiz hafta 10 yeni kapı açıldı.

Eylül 2017'de, 17 yıllık bir aradan sonra bir Cumhurbaşkanlığı düzeyinde ilk kez Mirziyoyev Kırgızistan başkenti Bişkek'i ziyaret etmişti. 1370km'lik Özbek-Kırgız sınırının yaklaşık 1170km'lik kısmı, yapılan anlaşma ile tartışmalı hâle gelmekten çıkmıştı. Yapılan anlaşmalar ile HES inşaatları, Andican-Oş-Kaşgar otoyolunun açılması konusunda taraflar anlaşmıştı.

26 yıllık sınır probleminin büyük ölçüde çözülmesini Özbekistan'ın Kırgızistan Büyükelçisi Daniyer Sıdıkov, '10 yılda yapılacak işleri 1 yılda yaptık' şeklinde değerlendirmişti.

Eski Özbek Cumhurbaşkanı İslam Kerimov'un iyi ilişkiler kurduğu sayılı ülkelerden olan Kazakistan, 15-16 Mart'ta yapılacak Orta Asya Liderle Zirvesi'ne ev sahipliği yapacak. Özbek lider Mirziyoyev, Tacikistan ziyaretinin üzerinden bir hafta geçmeden Kazakistan'ı ziyaret etmiş olacak.

Bilindiği gibi Aralık 2016'da resmi olarak göreve başlayan Mirziyoyev, Mart 2017'de Kazakistan'ı ziyaret etmiş ve bu ziyarette 13 anlaşma imzalanmıştır. Yapılan anlaşmalar neticesinde 2018 yılının Kazakistan'da “Özbekistan yılı”, 2019 yılının ise Özbekistan'da “Kazakistan yılı” olarak ilan edilmesi kararlaştırılmıştı. Zirve için Kazakistan'ı ziyaret edecek Özbek Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, Kazak Cumhurbaşkanı Nazarbayev ile birlikte “Özbekistan yılı” etkinliklerinin açılış törenine de katılacak.
Ayırca Mirziyoyev, geçen hafta Kazakistan'a büyükelçi olarak Said İkram Niyazhocayev'i atadı. Niyazhocayev, daha önce Dışişleri Bakanı yardımcısı görevini yürütüyordu.

Özbekistan'ın girişimleri çerçevesinde toplanacak olan Orta Asya Liderler Zirvesi'ne başta Kazakistan olmak üzere Kırgızistan ve Tacikistan açık destek verdi ancak Türkmenistan kayda değer bir yanıt vermedi.

Bölgedeki sınır problemleri bir bir çözüme kavuşurken, yıllardır kapalı olan sınır kapıları açılırken Türkmenistan, Özbekistan öncülüğünde bölge ülkelerinin birbiri ile sıcak ilişki kurmasına henüz ayak uyduramadı.

Bölgede diğer ülkelere göre daha tarafsız bir konumda olma çabasındaki Türkmenistan, sahip olduğu uzun sınır hattı ve buna bağlı güvenlik endişelerinden dolayı diğer ülkelerle kıyaslandığında Özbekistan ile çok daha iyi ilişkiler kurdu. Özellikle Afgan sınırındaki güvenlik sorunlarında Rusya ve Amerika'dan alamadığı desteği Özbekistan'dan aldı.

Türkmenistan'ın, Özbekistan ve Kazakistan ile olan ilişkileri iyi bir seviyede olsa da Tükmenistan henüz Kırgızistan ve Tacikistan ile ilişkilerinde henüz bir ivme yakalayamadı. Ekonomik olarak bölgenin iki güçlü ülkesi olan Özbekistan ve Kazakistan'ın öncülüğündeki ortak kalkınma planının Türkmenistan'ı da olumlu yönde etkileyeceği açık.

Türkmenistan'ın bölgedeki Şangay İşbirliği Örgütü, Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü, Avrasya Ekonomi Topluluğu gibi yapılara da üyeliği bulunmuyor.
15-16 Mart'taki Orta Asya Liderler Zirvesi'ne Türkmen lider Berdimuhammedov, katılmayacak. Zirvede Türkmenistan'ı Meclis Başkanı Akja Nurberdiyeva temsil edecek.