İran'ın insansız hava araçlarını Sırbistan'a pazarlama girişimleri ve Belgrad'ın Tahran'ın teklifine giderek daha açık olması, Balkan bölgesinin gelecekteki istikrarı için uğursuz sonuçlar doğurabileceği öne sürüldü.
Washington merkezli ‘Gulf International Forum sitesinde' Fuad Shahbazov' imzalı yayımlanan, “İran İHA'ları Balkanları Parçalayabilir” başlıklı analiz haber şöyle:
Şubat 2022'de Rusya'nın Ukrayna'ya karşı savaşı, Avrupa'nın geleneksel güvenlik mimarisini ve potansiyel düşmanlarla angajman anlayışını değiştirdi. Çatışma her iki tarafa da ağır kayıplar vermeye devam ederken, Moskova'nın savaş alanındaki şaşırtıcı derecede zayıf askeri performansı, savaşın başlangıcından bu yana Kremlin için ağır taktiksel kayıplarla sonuçlandı. Muazzam hatalar, cephane depolarının tükenmesi ve sofistike askeri teknolojinin eksikliği, Rusya'yı askeri malzeme için uzun süreli ortaklarına yönelmeye itti. Nitekim Rusya, yerli olarak ürettiği aylaklık mühimmatı ve Shahed ve Mohajer savaş uçakları nedeniyle İran'ı en güvenilir ortaklardan biri olarak gördü.
İran'ın Ukrayna ihtilafına Rusya ile aşağı yukarı açık bir şekilde uyum içinde müdahil olması, uluslararası toplumdan yaygın bir öfkeyi ve daha fazla ekonomik yaptırımları tetikledi. Bununla birlikte, askeri yardımı Moskova'ya aktarması, Tahran'ın kamikaze insansız hava araçlarının etkinliğini de göstermiştir. İran, Orta Doğu'daki baskın insansız hava aracı güçlerinden biri haline gelme ve ABD ile İsrail'in askeri hâkimiyetini nispeten düşük bir maliyetle dizginleme umuduyla uzun süredir ulusal insansız hava aracı programına önemli stratejik yatırımlar yapıyor. İran'ın yerli insansız hava aracı üretimi, İsrail'i ve diğer ABD müttefiklerini alarma geçirdi, ancak bu insansız hava araçlarının Ukrayna'daki düşük fiyatı ve kanıtlanmış etkinliği, Tahran'a dünya çapında büyüyen bir potansiyel müşteri listesi sağladı.
Namluyu Kazmak mı?
İran hükümetine göre, Ermenistan, Tacikistan, Sırbistan, Cezayir ve Venezuela da dahil olmak üzere yaklaşık 22 ülke insansız hava araçlarını satın almak için resmi talepte bulundu. İran insansız hava araçları Ukrayna'da iyi performans göstermiş olsa da, Batı yapımı modern hava savunma sistemlerine karşı hala şüphesiz savunmasız durumdalar. Bu nedenle İran, diğer parya devletlerden ve üst düzey Batı insansız hava araçlarını karşılayamayan nakit sıkıntısı çeken ülkelerden oluşan çok daha sınırlı bir pazarla yetinmek zorunda kalacak. Ayrıca, ilkel savunma teknolojilerine dayalı İran insansız hava araçlarının, daha gelişmiş İsrail ve Türk yapımı insansız hava araçlarına karşı bölgede oyunun kurallarını değiştirmesi pek olası değil.
Bununla birlikte, Tahran şu anda dünyanın her yerindeki kırılgan bölgelerde fırsatçı davranışlar sergilemektedir ve Tahran ürünlerini özellikle Balkanlar'da pazarlamaya çalışmaktadır. Tarihsel olarak Avrupa'nın en değişken bölgelerinden biri olarak kabul edilen Balkanlar, İran insansız hava araçlarının yerel silah pazarına girmesiyle yeni bir ölümcül tırmanış dalgasıyla karşı karşıya kalabilir. Özellikle İran, tarihsel olarak eski Yugoslavya'ya hakim olan Sırbistan ile bağlarını güçlendirmeye çalıştı. Aralık 2022'de İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan resmi bir ziyarette bulundu. Sırbistan Cumhurbaşkanı Alexander Vucic ile görüşmek için Belgrad'a gitti. Ziyaret, Tahran'ın emellerinin Körfez bölgesinin çok ötesine geçme derecesini vurgulaması ve Balkan bölgesinin İran etkisine açık kalabileceğinin ipuçlarını vermesi açısından önemli bir dönüm noktasıydı. İHA ihracatıyla Tahran, kendi amaçlarına ulaşmak için bölgenin savunmasızlığından yararlanmaya hazır ve yetenekli olduğunun sinyalini verdi.
Ukrayna'ya karşı savaşında Rusya'nın artan talebiyle, İran İHA endüstrisi son aylarda önemli bir artış yaşadı . Shahed insansız hava araçlarının Ukrayna'da konuşlandırılması, İran'ın bunların etkinliğini test etmesini sağladı ve Rusya ve diğer Rus müttefik devletlerle olan bağları, küresel üretim hatları ağını genişletmesine izin verdi. İran'ın insansız hava aracı ihracatına yönelik fırsatçı yaklaşımı, Sırbistan'ın bu silah sistemlerini elde etmesi durumunda tehlikeli bir emsal teşkil edecektir. Balkanlar'daki durum son yıllarda gerginleşti ve güvenlik dinamikleri Sırbistan ile Hırvatistan arasındaki silahlanma yarışının gölgesinde kaldı. Özellikle Sırbistan, bölgenin en verimli askeri harcama yapan ülkesi olarak ortaya çıktı; Belgrad, İran insansız hava araçlarını satın almadan önce Haziran 2020'de 250 kilometrelik muharebe menziline sahip Çin yapımı CH-92A insansız hava araçları satın aldı. Bu satın alma, Sırp hava polisliği yeteneklerini önemli ölçüde artırdı ve kendi ulusal insansız hava aracı programının geliştirilmesine yönelik çağrıları güçlendirdi.
Karmaşık Jeopolitik
Bununla birlikte, yerli insansız hava aracı programının yavaş ilerlemesi, Kosova ve Bosna-Hersek'te artan gerilimler arasında ucuz İran insansız hava araçları araması için Sırbistan üzerinde ek bir baskı oluşturuyor. Bu nedenle Tahran'la yaptığı anlaşma hayata geçerse Belgrad, Balkanlar'ın en büyük askeri insansız hava aracı operatörü olacak. Belgrad'ın Tahran'la yaptığı son görüşmelerde vurgulanan İran insansız hava araçlarını satın alma isteği kırmızı endişelere yol açtı. Avrupa'da Sırbistan, Belgrad'ın bağımsız bir devletten çok asi bir eyalet olarak görmeye devam ettiği Kosova'ya askeri bir saldırı düzenleyebilir. Bu bağlamda, İran'ın Sırbistan savunma pazarına girmesi, yarı donmuş da olsa parçalanmış ihtilaftaki hassas uzun vadeli dengeyi bozacaktır. Şaşırtıcı olmayan bir şekilde Belgrad, İran'ın Sırbistan'ın askeri ortakları arasında olmadığını iddia ederek İran insansız hava araçlarının satın alınmasıyla ilgili iddiaları resmen reddetti.
İran'ın etkisini ve insansız hava aracı programını analiz ederken, iki ana faktöre dikkat edilmelidir. Birincisi, Tahran'ın Türk, İsrail ve Batı etkisini dizginleme ve önde gelen bir insansız hava aracı tedarikçisi olarak ortaya çıkma, sağlam döviz getirmeye ve iç ekonomik istikrar sağlamaya yardımcı olma arzusu var. İkincisi, Tahran, insansız hava araçlarını yurtdışında tedarik ederek ve test ederek potansiyel olarak vekâlet savaşı yeteneklerini bir istikrar bozucu araç olarak Orta Doğu'nun geleneksel sahnesinin ötesine genişletebilir.
Batı'nın Balkanlar'dan kademeli olarak ayrılması ve Sırbistan ile bozulan ilişkiler, Belgrad'ı açıkça yükselen İran-Çin-Rusya eksenine doğru itti. Brüksel ile Belgrad arasındaki çekişme, Sırbistan'ın yakın zamanda Mig-29 savaş uçakları, Mi-35 ve Mi-17 helikopterleri, T-72MS tankları ve Pantsir S1 uçaksavar füze sistemleri dahil olmak üzere Rus yapımı oldukça büyük silahlar satın almasıyla doruğa ulaştı. Bu nedenle Batı'nın, İran yanlısı ve Rusya yanlısı kampların katılaşmasını önlemek, olası bir insani felaketin ve Kosova'ya karşı olası Sırp askeri saldırısının önüne geçmek için, istikrarsız Balkan bölgesine yönelik yaklaşımını acilen yeniden canlandırması gerekiyor.
Bu makalede ifade edilen görüşler yazarına aittir.
