İlk Şerif Mardin okumalarımda -Şerif Mardin ve kitaplarının sosyolojik olması nedeniyle- bende Türk modernleşmesini ve içinde yaşadığım toplumu anlamamda katkısını görmezden gelemem. Şerif Mardin'e en uzak olanlar ve onu okumayanlar onun dünya tasavvurunu taşıyanlardır diyebilebilirim. Çünkü malum zatlar mahalle baskısı söylemini ortaya atana kadar Şerif Mardin'i tanımıyorlardı dahi. Nitekim Ahmet Hakan Coşkun'un ?Bir Akşam Modada? yazısında ?Moda'da iskelenin karşısında, şimdi bomboş ve ıpıssız kalmış 'içkisiz restoran'a uzaktan bakarak bunları düşündüm...? cümleleriyle yaşam tarzlarına müdahale edildiğini düşündüğü Moda eşrafından konuştuğum bir bayan'a Şerif Mardin'i okudunuz mu? diye sorduğumda hayır cevabını aldığımı biliyorum. Toplum ve siyaset üzerine ıslıklayan atışlar yapan o bayana şunları söylemiştim. ?Siz ve sizin gibi düşünen dostlarınız oturup Şerif Mardin kitaplarını hafız olurcasına okumalısınız. Çünkü siz toplumu tanımıyorsunuz.? Mahalle baskısı söylemi, İsmail Kara'nın ?Şerif Mardin'in yaptığı tam bir artistlik? diye yorumladığı imam-öğretmen polemiği ve beni yeniden Şerif Mardin okumalarına yönlendirdi. ?Türkiye'de Din ve Siyaset? kitabının içinde ?Bediüzzaman Said Nursi: Bir Tebliğin Şekillenişi? başlıklı makalede Mardin'in Bediüzzaman algısı ve anlatımı şu şekildedir.
?Türkiye Cumhuriyetin gulyabanilerinin öncüsü, Türk ilericilerini bilgisizlikle, batıl inanç ve taşkınlıkla suçlayan şahsiyet? olan diye tanımladığı Bediüzzaman'ın teolojisinin popüler versiyonda olmasının nedeni olarak 1925 Kürt isyanında parmağı olduğu suçlaması ile küçük bir köyde mecburi ikamet edilmesinden dolayı etrafında toplanan taraftarların sayısının artmasına bağlar.[1]
Laik temelleri yıkma niyeti olduğu suçlamasıyla ilk 1935 te tutuklanan[2] Bediüzzaman ?hareketinin desteğinin Doğu Anadolu bölgesindeki seçim mücadelelerinde çok önemli olduğu söylenir.? ifadesiyle bir sosyolog olma edasından uzak duyum üzerine söylem geliştiren bir üslup sergiler. Mardin şahsi ilgileri, hocalarıyla düşmanca ilişkileri, ihanete uğramalarından hareketle mücadeleye hazırlanan bir şahıs[3] diye anlattığı Üstadın doğduğu yeri, ailesini, yetiştiği okulları ve hocaları ve bu hocalar ve öğrencilerle yaşamış olduğu sorunları anlatır. Said Nursi'nin ders aldığı bazı hocalar şunlardır: Şeyh Mehmet Efendi, Şeyh Seyyid Nur Muhammed, Mehmet Celali Molla Fethullah?
Bir anlamda Doğu Anadolu'ya güvenlikten sorumlu atanan Mustafa Paşaya ?Seni Müslüman yapmak için geldim? diyen ?mağrur? ve ?küstah? Said Mardin'e göre etkileyiciliği, bilgisi ile Mustafa Paşa'dan hediye alacak kadar da beceriklidir.[4] İslamiyet ile ilmi tavır arasında uyuşmayan yön bulunmadığı argümanlarını kullanmasının kaynağı Afgani taraftarı olan bir teoloji öğrencisi iken, Osmanlı İmparatorluğu dışındaki İslam dünyası hakkında bilgi edindiği ikinci yolcu Senusi tarikatı mensubudur.[5] Mardin'e göre bu iki yolcu teolojisi öğrencisi bir anlamda Said Nursi'nin düşünce dünyasının oluşum kaynaklarındandır.
Said İslam klasiklerinin serilerini okuyan, yeni tanınan konuları tahsil eden ve bu dönemlerde ?Bediüzzaman?(zamanın benzersizi, güzeli M.T) lakabını alan kültürünü artıran bir profildir.[6] Kuran'ın mucizevî içeriğini savunma nedeni -kaynağını N. Şahiner'e* dayandırdığı- ?İslam'ın kökü kazınmadıkça Osmanlın asla medeni milletler safına katılma şansı olmayacağını? iddia eden bir İngiliz parlamenterin verdiği beyanatıdır. İslam'ı siyasi bir formül olarak kullanma teşebbüsünde bulunan Abdülhamit'in topladığı İslam uzmanları içinde olmuş ama Sultanı çok fazla etkilememiş olacağından geri gönderilmiştir.[7]
Biyografisinden zorluk, mücadele, anlaşmazlık teması çıkartan Mardin' e göre Said Nursi'nin kendi değerlerini kabul ettirme insafsızlığının temelinde çevresinin kültürel etkileri vardır. Başkente/İstanbul'a gittiğinde bile kullandığı giyim olan, düşmanca imajı yansıtan şalvar, örgü yelek arasına gümüş telkari kabzalı iki hançer sokulu şal kuşak ve ayrıca silahlara düşkünde olan Said kavgacı tavrını giyiminde ve ilgilerinde göstermektedir.[8] Tabiî ki Mardin burada semiyolojik/gösterge bilimsel bir çözümleme yapmaktadır.
Nakşibendî kültürü içinde yetişen Said Nursi'nin Kadiri şeyhi seçmesini cüretkâr bir meydan okuma olarak yorumlayan Mardin Said'i Nursi'nin dünyasının dış sınırlarını oluşturan Nakşibendi kompleksi olduğunu iddia eder. Nakşibendî geleneğinden gelen Said kendine yer edinmek için seçilmişlik işareti ile seçkin bir statü edinmek için uğraşmıştır. Fakat başarısız olmuş müsabakaya dayalı ilimciliği (competetive academism) seçkin statü edinmek için başarıyla kullanmıştır.[9] Mardin'e göre Nakşibendî liderlerine muhalif biri olması ve valinin maiyetine girmesi dolaysıyla Said Nursi'nin devlet tarafından kullanıldığı anlamına gelmekteydi.[10]
TUBA'ya (Türkiye Bilimler Akademisi) üyeliğini kabul etmeyen* Şerif Mardin'in 51 üyenin çoğunun Şerif Mardin okuduğuna inanmıyorum. Eğer öyle olsaydı Said Nursi üzerine çalıştığı için üyeliği kabul edilmediği iddia edilen Şerif Mardin'in Bediüzzaman'a karşı olan kendi marazi bakış açılarını desteklendiğini göreceklerdi.
Bir dahaki yazımda Mardin'in Bediüzzaman Said Nursi Olayı/Modern Türkiye´de Din ve Toplumsal Değişim adlı kitabından hareketle çözümlemelerimi sürdürmeye çalışacağım?
[1] Mardin, Şerif, ?Türkiye'de Din ve Siyaset-Bediüzzaman Said Nursi: Bir Tebliğin Şekillenişi? İletişim Yay. S. 170 6. Baskı 1999 İstanbul
[2] Mardin, Şerif a.g.e s.171
[3] Mardin, Şerif a.g.e s.172
[4] Mardin, Şerif a.g.e s.177
[5] Mardin, Şerif a.g.e s.178
[6] Mardin, Şerif a.g.e s.179
* Şahiner, Necmeddin, 1979 Bilinmeyen Taraflarıyla Bediüzzaman Said Nursi, Yeni Asya yay. İstanbul
[7] Mardin, Şerif a.g.e s.179
[8] Mardin, Şerif a.g.e s.181
[9] Mardin, Şerif a.g.e s.183-184
[10] Mardin, Şerif a.g.e s.183-184
* http://www.hurriyet.com.tr/gundem/6851227.asp?gid=48
Yorum Yap