Hourani ve Batı Düşüncesinde İslam II

Hourani, Kant'ın Tanrının varoluşu ve ahlak yasası vurgusuna, Schleirmacher'in Yahudiliğin tükenişin içerisinde olduğunu dair söylemlerine ve Herder'in Hıristiyanlık ve İslamiyet'in insan soyuna hakim olabilmek için rekabet içerisinde olduğunu dile getiren yaklaşımına değindikten sonra Herder'in Arap ruhunun bir anlatımı olan İslam'a ve Arapçanın önemine değinen cümlelerine yer verir.

Oryantalizmin temsilcilerine değinen yalnızca aktarımda bulunma tavrıyla E. Renan'ın Samiler ve Aryalar'ın en yüksek uygarlıkları meydana getirdiğini iddiasına yer verir. Renan'a göre her şeyi yaratmış olan Aryan tinidir. Samiler ise bilim ve sanatta yetkin değillerdir. Arap bilimler bile Araplar tarafından değil, acemler ve dönme yunanlılar tarafından geliştirilmiştir. Müellif Renan'ın bu tezlerine karşın Efgani ve Ignaz Goldziher tepkisinden bahseder. Bu tepkiye karşı yazılan Namık Kemal'in "Renan Müdefanamesi" başlığındaki eseri de anmalıyız.

Hourani'ye göre Peygamber Hz. Muhammed'in din kahramanı olarak görülmesi 19. yüzyılın sonunda Peygamber'in söylediği ve yaptığı şeylerin sahih olmayacağı üzerine kuşkuları ortaya koymuştur. 17.
yüzyılla 19. yüzyıl arasında filoloji ve kutsal kitaplar konusunda bilimsel çalışmaların yoğunlaştığı görülmektedir. Modern İslam ve Arap araştırmacılarının kurucusu olan Silvestre de Sacy (1758-1838) çalışmalarının sistematik bir hale gelmesine, hem Fransız oryantalizminin hem de Batı Oryantalizminin gelişmesine katkıda bulunuyor. Alman düşünüşün gelişmesine öğrencileri olan H. Fleischer ve T. Nöldeke, İngiltere'de W. Wright, W. Robertson, E.G. Browne isimler katkıda bulunmuştur. H.A.R. Gibb Oxford'da sağlam kurumsal temeller atılmış ve bu çalışmalar yalnızca bunlarla kalmamıştır.

1786'da Asiatic Society of Bengal, 1823'te Londra'da Royal Asiatic Society, 1822'de Paris'te Societe Asiatique, 1845'te Deutsche Morgenlandische Gesellschaft gibi dergiler yayınlayan dernekler kurulmuştur. Bu kurum ve çalışmaların temel görevleri Arapça ile İslam kültürünün öbür dillerini araştırmak ve öğretmek, bunlarla yazılmış şeyleri anlamak üzere gereçler sağlamaktı. Şehname'den Binbir Gece Masallarına ve Mukaddimeye, Redhouse'den gezi kitaplarına geniş bir kültürel ağ ile temas halinde oldular.

İslam tarihine ilk sistematik girişimi İbn Haldun'un yazılarından etkilenen A.V. Kremer yaptığı iki cilt çalışma ile yapmıştır. Macar Yahudisi olan Fleischer'in öğrencisi Goldziher Hz. Muhammed'e en fazla saygısı olan oryantalistlerdendir. İslamda'ki sufizmden etkilenen Goldziher şu ifadeleri dile getirir.

"Düşünce tarzım adamakıllı İslamiyet'e yöneldi... Muhammed'in peygamberce misyonlarına inandığımı söylerken yalan söylemiyordum...

Bundan böyle, benim dinim peygamberlerin evrensel dini oldu.... İslam tininde yaşanan bir yaşam Tarı'nın yarattıkları için acımayı, insanın işinde dürüstlüğü, sevgiyi, bağlılığı, bencilce itkilerin bastırılmasını istemleyen, etik bakımından kusursuz bir yaşam olabilir."

Benzer düşünceler "Mekka" adlı eserin yazarı C.S. Hurgronje'nindir.

Hıristiyan dünyanın İslamiyet'e karşı, bir yanlış anlama ve uydurma tutumu takınıyor. Sufilere ilgi duyan bir başka oryantalist Massignon ise İslamiyet'in, İsmail yoluyla İbrahim'den geldiğini ileri süren tek-tanrıcı inancın hakiki bir anlatımı olduğuna ve pozitif tinsel bir misyon taşıdığına inanıyordu. Oryantalizmin zihin haritasını çizen Hourani oryantalizmin amaç olarak hasım bir toplum şeklinde bir Müslüman toplumlar imgesi yaratarak, Müslüman toplumlar üzerindeki hâkimiyeti gerekçelendirmekte kullanıldığını ve imparatorluklar çağında Avrupa'nın zihnini "İslam başkaldırısı" korkusunun meşgul ettiğini dile getirmiştir.  Hourani altı bölümden/makaleden oluşan "Avrupa Düşüncesinde İslam" makalesi çalışması boyunca bir onurlu bir entelektüel ve tarafsız bir tarihçi vasfını korumaya çalışarak bize batı Oryantalizminin kökenlerini ve içinde bulunduğu durum hakkında bilgi verir.

Hourani, Albert, Batı Düşüncesinde İslam, İstanbul: Doruk Yayınları, 2010. ss.200.