Bazen öyle sorularla karşılaşıyorum ki insanın sevinmemesi elinde değil. Bugün cevaplamaya çalışacağımız soru da bunlardan birisi. Kesinlikle haram olduğuna inandığı kazanç ile alınan hediyeyi kabul edip-etmemede tereddüt ettiğini ve ne yapması gerektiğini soruyor evli bir bayan. Haram kazançla hediye alan kim? Babası.
Pekala bu soruda sevinilecek taraf ne diyebilirsiniz; genç bir bayandaki haram şuuru. Zira toplumdaki umumi kanaat, helal-harama riayet şuurunda yaşlıların gençlerden daha önde olduğudur. Biz de bu kanaata istinaden sevindirici diye nitelendirdik mezkur soruyu. Toplumun geneline kuş bakışı ile baktığımızda bu kanaat doğru olmakla birlikte şu da inkar kabul etmez bir gerçek ki bugün haram-helal mefhumu zihninde kök salmış ve hayatını buna göre şekillendiren gençlerin sayısı hiç de az değildir. Soruda da görüldüğü üzere bu şuurun bilgi temeli üzerine oturtulmak istenmesi ayrıca sevinilmesi gereken bir konu. Allah'a hamd ve sena olsun. Minnet O'na, şükran O'na.
Gelelim cevaba; önce iki ayrı açıdan kısa bir bilgilendirme. Bir; haram, lizâtihî ve ligayrihî diye ikiye ayrılır. Lizâtihî haram, eşyanın zatındaki özellik ve buna bağlı Allah'ın kesin emriyle yasaklanmış olan şeylere denir. Domuz eti ve içkinin haramlığı böyledir. Eşyanın zâtı değil, vasfından dolayı haram olan şeylere de ligayrihi haram denir. Hırsızlık sonucu elde edilen ekmek gibi. Burada haram olan ekmek değil, o ekmeğin çalınmasıdır. Eğer o vasıf ortadan kaldırılırsa haram da ortadan kalkmış olur.
İki; mal iktisabı yani kazancı. Meşru ve gayri meşru mal iktisabı fıkıh kitaplarımızda şöyle tasnif edilmiştir. Bir; alışveriş ve kiralama örneklerinde olduğu gibi karşılıklı rıza ile bir bedel karşılığında mal veya menfaat satın alma. İki; yine karşılıklı rıza ile bedelsiz mal kazanma. Hibe, sadaka ve hediye gibi. Üç; miras misali sahibinin rızası aranmadan mal iktisabı. Dört; toplum menfaatı gereği zarurete bağlı olarak yetkili otoritenin yaptığı istimlâk. Beş; izin verilen zaman ve mekanlarda elde dilen mal; avlanma, ormanda toplanan odun vs...
Bu bilgilerden hareketle soruyu cevaba geçelim. Babanın kızına haram kazanç ile aldığı hediye, iktisab (kazanç) açısından helaldir. Bunda şüphe yok. Ama malın vasfı açısından ligayrihi haramdır. Pekala hediyenin vasfı itibarıyla ligayrihi haram olması hediye edilen şahsı hangi ölçüde bağlar? Cevap: Hediyeyi alan şahıs açısından önemli olan malın nasıl kazanıldığı, haram mı-helal mı olduğu değil, malın hangi yolla kendisine intikal ettiğidir. Literatürdeki adıyla iktisab yoludur ve bu meşrudur. O hediyenin haram yol ile kazanılmış paradan olması babayı bağlar, sorumluluk bütünüyle ona aittir.
Ama Müslümanlık söz konusu olunca hemen her şeyde olduğu gibi burada da vicdan ve kalp devreye girer. Dolayısıyla sabit kaideler açısından fıkhın evet dediği bu hususa ilgili kişinin vicdanı ve kalbi hayır diyorsa, son tahlilde karar ona aittir.
Burada mutlaka kale alınması gereken hatta kız adına sorumluluk olarak değerlendirilebilecek bir başka husus, babanın kalbinin kırılmaması, evladın hediyeyi kabul veya ret tereddüdüne iten konunun bir şekilde ona anlatılması gerçeğidir. Babanın iman seviyesi, karşılıklı münasebetler bu hususta nasıl davranılması gerektiğini belirleyecek somut verilerdir. Tecrübelerimizle gördüğümüz o ki burada denge korunamıyor. Hadise hediyeyi kabul veya ret ile sınırlı kalmıyor; babanın evinde yemek yememeye, hatta o eve hiç adım atmamaya kadar uzanıyor. Sebep; babanın kazancının haram olması. Tabii sırf dinî hassasiyet nedeniyle kızından-oğlundan gördüğü bu tavır da babayı dine karşı iyice mesafeli hale getirebiliyor. Onun için bu ve benzeri durumlarla karşılaşan kişiler dengeyi mutlaka korumalı, usulünü gözden geçirmeli, dünyevî ve uhrevî getiri ve götürüleri iyi hesap ederek adım atmaları tavsiyesinde bulunuyorum. Fıkhî verilere göre amel etme dahil, babayı kazanma adına her türlü alternatifin düşünülmesi gerekir.
Zaman
Yorum Yap