Kürtçe bilim sözlüğü raflarda

AL JAZEERA'den Mahmut Bozarslan'ın haberine göre; Bu hafta Türkiye genelinde yeni bir Kürtçe sözlük piyasaya çıktı. Adı ‘Ferhenga Termên Feni Kurdi-Tırki-İngilizi’ yani ‘Kürtçe-Türkçe-İngilizce Bilim Terimleri Sözlüğü’.

Sözlükte kimya, fizik ve biyoloji gibi bilim dallarını ilgilendiren kelimelerin Kürtçe-Türkçe ve İngilizce karşılıkları ile bulunuyor.
Örneğin kimyasal bir terim olan uzay grubuna karşılık ‘koma valayi’, 'kimyasal bileşim’e karşılık, ‘Komliheva kemîyî’ kelimeleri yer alıyor. Kelimeler arasında ilk kez duyulanlar da var. Mesela Vebijark 'seçenek', Deravêta avê 'Su drenajı', Derwerçerx 'Çevrimdışı' gibi...

İsmail Beşikçi Vakfı tarafından basılan sözlük piyasada satılmaya başlandı.[Fotoğraf:Faruk Yüce/Al Jazeera Türk]
Sözlüğü yazan Dicle Üniversitesi Fen ve Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bahattin Gümgüm.
Profesör Gümgüm, 15 yıl önce Kürtçe bir kimya kitabı yazmayı düşünmüş. Ancak yararlanabileceği Kürtçe bilim sözlüğü bulamayınca kendisi bir sözlük yazmaya karar vermiş.

15 yıllık çalışmanın eseri
Gümgüm sözlüğü tamamlamak için 15 yıl çalıştı. Çalışmasının sonucunda ortaya yaklaşık 26 bin kelimelik Türkiye’nin bilinen ilk Kürtçe Fen Terimleri Sözlüğü'nün çıktığını söylüyor.

Gümgüm bazen bir kelimenin Kürtçe karşılığını bulmak için onlarca dili inceledi. Temel aldığı dil ise Kürtçe ile aynı dil grubunda bulunan İngilizce oldu.

“Sözlüğü hazırlarken Mezopotamya tarihini incelediğini, Kuran’ı okuduğunu, Irak Kürdistan bölgesindeki üniversitelerle diyalog kurduğunu anlatan Gümgüm, "Kelimelerle ilgilerinin niye gelişmediğini tespit ettim. Kürtçe ile aynı dil grubu olmasından dolayı İngilizce’yi temel almam gerektiğini düşündüm" diyor. Kelimelerle ilgili yaşadığı zorlukları ise şöyle anlatıyor:

"Mesela birleşik kelimesine karşılık, bazı sözlüklerde ‘yek’ kelimesini Türkçe'den tercüme etmeye çalışmışlar. Ama İngilizce’den tercüme ederek direk kelimeyle bağlantı kurabiliyorsun. Örneğin iki atom arasındaki kimyasal bağ kelimesi İngilizce’de bond, Kürtçesi ‘bend’dir, tamamen aynıdır, sadece telaffuz farkı var. Başka kelime aramaya gerek yok. Damla kelimesi İngilizce ‘drop’tur, Kürtçe ‘dılop’tur. Kelime bire bir aynıdır sadece telaffuz farkı var. Onun için İngilizce’den alıntı ve tercümeyi esas aldım. Bu nedenle çok zorlandım diyemem. Sadece bazı kelimelerde, örneğin solution yani çözelti kelimesini tespit ederken çok zorlandım. Belki aylarca sıkıntı çektiğim oldu. Ona karşılık ‘verhur’u bulunca rahatladım."

Kimya kelimesini 60’tan fazla dilde incelediğini, telaffuzlarına baktığını anlatan Gümgüm, "Sadece Ortadoğu’da Arap, Türk ve İsraillilerin kimya dediğini tespit ettim” diyor.

Kürtçe'ye yeni kelimeler

Gümgüm tüm dillerde aynı şekilde kullanılan kelimeleri çevirmedi. Örneğin atom, asit, molekül gibi kelimeler Kürtçe’de aynı şekliyle yer aldı. Kürtçe’de karşılığı bulunmayan bazı kelimeler de Gümgüm tarafından türetildi.

Bilgisayara karşılık 'kombers', taşınabilir bilgisayar karşılık 'kombersa guhêzbar', hesaplamalı kimyaya karşılık 'kombersîyî kemî' gibi kelimeler ilk kez sözlükte yer aldı.

“Batı dillerinden Kıpti’ce Kem’e yakın olan kem, kemi, şimi gibi kelimeler kullanılıyor. Bu nedenle kemi olarak önerdim. Mesela biyokemi, fizikokemi gibi. İngilizce’de yüzde orana percent denir. Ben Kürtçesini buldum parsed, yani yüzde oran. Percent Türkçe’de karşılığı yok. Kürtçe’de ise parsed. Güncel kelimelerle açıklanabilecekleri yazmadım. Mesela asit kelimesine karşılık başka bir kelime kullanılmaz.”

Kürtçe kitaplar için kaynak

Gümgüm’e göre, sözlük gelecekte yazılacak Kürtçe ders kitapları için kaynak olabilecek nitelikte:

“Fizik, kimya, matematik, biyoloji, sağlık bilimlerine yardımcı ders kitabı niteliğindedir. Kürtler açısından ise fen ile ilgili makale, konuşma, kitap yazma asgarisini sağlıyor. Temel eser durumundadır. Kimya, fizik tamamen öbürleri de kısmen var sözlükte. Bu, kitapların yazılması için zorunlu bir kaynaktır; bunlar olmazsa, kitap yazılmaz. Fizik, kimya, matematik, mühendislik kitaplarının yazılması için şarttır.”

15 yıllık çalışmanın sonucunda sözlüğü piyasaya çıkaran Gümgüm’ün hedefinde şimdi Kürtçe kimya, fizik, biyoloji kitapları yazmak var.