Bundan 40-50 yıl öncesine kadar köylüler atları binmek, tarlalarını sürmek ve at arabalarını çekmek için kullanırken, traktörlerin gelişi ve sanayideki diğer gelişmelerle birlikte atlara artık ihtiyaç kalmayınca köylüler de onları doğaya bıraktı. Bosna Hersek'in yüksek kesimlerini kendilerine yurt edinen ve kısa zaman içerisinde yaban hayatına alışan yılkı atlarının önümüzdeki günlerde ülke turizminin yeni gözdesi olacak gibi.
Kupres-Livno arasındaki karayolunu kullanan vatandaşların yol kenarında sıklıkla karşılaşabilecekleri bu vahşi atlar, araç trafiğini yavaşlatsa da birçok vatandaş bunu fırsat bilip atlarla fotoğraf çekiliyor, hatta kimileri onları besliyor.
Borovo Glava Dağcılık ve Ekoloji Derneği Sekreteri Jelyko Krişto, yılkı atları olarak da bilinen bu vahşi atların daha önce birçok kez hızlı araç kullanan sürücüler nedeniyle ezilerek öldüğünü ancak atların koruma altına alındığı 2009 yılından bu yana kazalarda önemli derecede bir azalma gözlendiğini söyledi.
Atların, kış aylarında yolların buzlanmaması için atılan tuzu yemek için sık sık yolun yakınlarına geldiğini anlatan Krişto, olası kazaları engellemek için dernek bünyesinden bazı gönüllülerin dönüşümlü olarak nöbet tuttuklarını ifade etti.
Yılkı atlarının en çok görüldüğü bölge ise Livno'ya bağlı Potoçani ve Zagorçani köyleri arasındaki, 920 rakımlı yayla. Onlarca yılkı atı, sabahın erken saatlerinden itibaren otlamak ve su ihtiyacını karşılamak üzere bu yaylada toplanıyor.
Atların yılın sıcak aylarında daha yüksek bölgelerde olduğunu söyleyen Krişto, hava sıcaklıklarının düşmesinden ve yüksek kesimlere kar yağması ve bu bölgelerde ot bulunmaması nedeniyle atların daha düşük rakımlı kesimlere indiklerini aktardı.
Krişto, Livno Belediyesi'nin girişimleriyle 2009 yılından itibaren koruma altına alınan atların sayısında da önemli artış gözlendiğini ifade ederek, "Daha önceki yıllarda sık sık araçların çarpması sonucu sayıları azalıyordu ancak koruma altına alınmaları beş yıllık süre içerisinde meyvesini verdi. Beş yıl önce sayıları 167 olan atların sayısı bugün 353. Koruma programı sayesinde 2013 ve 2014 yıllarında yollarda hiçbir at kaza sonucu ölmedi. Umarım bu yıl da bu gelenek devam eder" diye konuştu.
Yılkı atlarının sayısının geçen yıl 59 arttığını kaydeden Krişto, bu yıl da 55 ile 60 arasında yeni yavru beklediklerini vurguladı.
- "Vahşi değillerdi"
Krişto, bugün vahşileşen yılkı atlarının bundan 40 ila 50 yıl öncesinde kadar Potoçani, Zagorçani ve Begovaça köylülerinin sahip oldukları sıradan, evcil hayvanlar olduğunu belirterek, "O dönemler köylüler atları binmek, tarlalarını sürmek ve at arabalarını çekmek için kullanıyordu ancak traktörlerin gelişi ve sanayideki diğer gelişmelerle birlikte atlara artık ihtiyaç kalmadı ve köylüler de onları doğaya bıraktı" şeklinde konuştu.
Vahşi atların düzenli olarak sağlık kontrolünden de geçirildiğini anlatan Krişto, son olarak geçen yıl atların dışkılarının analiz edilmek üzere Zagreb'e gönderildiğini ve hayvanlarda her hangi bir salgın hastalığa rastlanmadığını kaydetti.
Livno Belediyesi dışından hiçbir kurumun atların bakımıyla ilgilenmemesinden şikayetçi olan Krişto, buna karşın yurtdışındaki bazı uzmanların atlarla yakından ilgilendiğini, yılın ilerleyen dönemlerinde Avusturyalı uzmanlardan oluşan bir grubun atlarla bir süre geçirmek üzere Livno'ya geleceğini söyledi.
Krişto, bunun yanı sıra Belçika, Hırvatistan ve Macaristan'da çok sayıda turistin gelip atları doğal yaşam alanlarında takip ettiğini aktardı.
Atların bu mevsimde günün büyük bir bölümünü geçirdiği yayladaki iki köyden biri olan Potoçanili İvitsa İvelyiç de atların son derece doğal, evcil birer hayvan gibi hareket ettiğini, her ne kadar vahşi atlar olsalar da vahşi davranmadıklarını anlattı.
Vahşi atların 20 yıldır kış aylarında yaylaya indiğini ancak hiçbir zaman onlarla sorun yaşamadıklarını ifade eden İvelyiç, "Yaz geldiğinde onları daha yüksek yerlere sürüyoruz. Onlar da yukarılarda olmayı daha çok seviyorlar. Şimdi kış, dolayısıyla onlar da ot arıyorlar. Onlara yaklaşarak ot verebilirsiniz" diye konuştu.
