Dünyanın 7. en kalabalık, Afrika'nın ise en büyük petrol rezervlerine sahip ülkesi konumundaki Nijerya'nın Borno eyaletinde vaiz Muhammed Yusuf tarafından 2002'de kurulan silahlı örgüt, cinayet, kentleri, kamu binalarını ve kiliseleri ateşe verme, göçlere sebep olma, genç kızları kaçırıp satma gibi pek çok eylem düzenliyor.
AA muhabirinin derlediği bilgileri göre, asıl adı Tebliğ ve Cihat için Ehl-i Sünnet Cemaati olan Boko Haram, "Batılı eğitim haram" anlamına geliyor. Boko ya da Buku kelimesinin İngilizce "book" (kitap) kelimesinden türetildiği belirtiliyor. Örgüt yetkilileri, Vahhabi düşünceden etkilendiklerini ifade ediyor.
İlk kampını 2004'te Nijer sınırı yakınında kuran örgüt, aynı yıl Nijer polisleriyle çatıştı ve 28 üyesini kaybetti. Kamerun, Nijer ve Nijerya sınırı, 2004-2009'da Boko Haram ve güvenlik güçleri arasındaki çatışmalara sahne oldu ancak Nijerya hükümeti örgütün gücünü hafife aldı. 2006'da Muhammed Yusuf hakkında yasa dışı eylemlerde rol oynadığı gerekçesiyle soruşturma başlatılsa da birçok kez göz altına alınan örgüt lideri mahkeme kararıyla serbest bırakıldı.
- 2009'da Nijerya'nın kuzeyinde eş zamanlı saldırılar-
Çad, Nijerya ve Nijer arasında bulunan Çad Gölü bölgesinde etkili olan örgüt, 26 Temmuz 2009'da Nijerya'nın kuzeyindeki Bauchi, Borno, Yobe ve Kano eyaletlerinde eş zamanlı saldırılar düzenledi. Borno eyaletinin başkenti Maiduguri'de militanlar polisle 5 gün çatıştı. Ordu ise yerel polise destekte çok gecikti. Çatışmalarda 300'ü militan 700'den fazla kişi öldü, 3 binden fazla kişi evini terk etmek zorunda kaldı. Maiduguri'de Muhammed Yusuf'un öldüğü açıklandı. Yusuf'un çatışmalarda mı yoksa yakalandıktan sonra mı öldürüldüğü ise açıklığa kavuşmadı. Boko Haram'ın eylemlerinin şiddetinin artmasında Yusuf'un 2009'da bir karakolda işkenceyle öldürüldüğü iddialarının payı olduğu belirtiliyor.
Boko Haram üyesi Sanni Umaru, 14 Ağustos 2009'da Yusuf'un yerine geçtiğini açıkladı ve Nijerya'da cihat çağrısında bulundu. Ancak saldırılardaki başarısızlıklarından sonra birçok militan Ağustos 2009-Ağustos 2010'da Nijer ve Çad'a kaçtı. Örgüt, Maiduguri yakınındaki Sambisa ormanında gizlice yeniden toplanmaya ve Eylül 2010'da Bauchi cezaevini basıp 700 mahkumu kaçırarak adından tekrar söz ettirmeye başladı.
Muhammed Yusuf'un halefi konusunda örgüt içindeki tartışmalardan sonra Boko Haram liderinin Ebubekir Şekau olmasına karar verildi. Şekau, Temmuz 2010'daki video kaydında Boko Haram lideri olduğunu açıklayarak silahlı mücadeleyi sürdüreceklerini söyledi.
Örgüt, 2010'da Noel döneminde Hristiyanları ve kiliseleri hedef aldı. Jos kentindeki saldırıda 24 kişiyi öldürdü. Örgütün 2011'de kilise, gar, otel, lokanta ve kamu binalarını hedef alan saldırıları arttı.
Ancak daha da önemlisi 2011, örgütün ilk intihar saldırılarını düzenlediği yıl oldu.
Hristiyan Goodluck Jonathan'ın Mayıs 2011'de Nijerya devlet başkanı seçilmesinden sonra düzenlenen saldırılarda onlarca kişi yaşamını yitirdi. Örgüt üyeleri 21 Haziran 2011'de bir karakolu ateşe verdi, bazı tutukluların kaçmasını sağladı, bir bankayı yağmaladı.
Nijerya hükümeti, Boko Haram ile Haziran 2011'de müzakerelere başlamak istedi. Ancak Boko Haram bu talebi hiçe sayarak 26 Ağustos 2011'de başkent Abuja'daki BM temsilciliğine intihar saldırısı düzenledi. Saldırıda 18 kişi yaşamını yitirdi.
Mali'de 2012'deki savaş sırasında Boko Haram militanları, Batı Afrika'da Birlik ve Cihad Hareketi (MUJAO) üyelerine Malili ve Fransız güçlerine karşı destek verdi. 2013'te Nijerya ordusu Boko Haram'a karşı operasyon başlattı. Nijerya Devlet Başkanı Goodluck Jonathan, ülkenin kuzeydoğusundaki Borno, Yobe ve Adamawa eyaletlerinde acil durum ilan etti.
Nijerya ordusu, 1000 örgüt üyesini yakaladığını, yaklaşık 150 militanın öldürdüğünü açıklamasından sonra Boko Haram, 20 Aralık 2013'te Bama askeri kampına, 14 Mart 2014'te Giwa kışlasına saldırdı, yakalanan örgüt üyelerinin kaçmasını sağladı.
- Boko Haram yayılıyor -
Boko Haram, Ağustos 2014'te yayılmaya başladı. 12 Eylül 2014'te Nijerya'nın kuzeyinde 11 kentin tamamı ve Maiduguri'nin bir bölümü örgütün elindeydi. Ordu, eylül ortasında düzenlenen operasyonda 100 kadar örgüt üyesinin öldürüldüğünü duyurdu.
Örgüt, 24 Kasım 2014'te Nijer sınırındaki Damasak kentine kadar ilerledi. Güvenlik güçleri ile militanlar arasında çıkan çatışmalarda onlarca kişi öldü, bölgedeki yaklaşık 3 bin kişi Nijer'e göç etmek zorunda kaldı. Örgüt lideri Şekau, Ağustos 2014'te yayınladığı video görüntülerinde, "Biz bir hilafet devletiyiz. Nijerya'yı tanımıyoruz" ifadesini kullandı. Ancak Şekau, bunun IŞİD tarafından ilan edilen hilafetin bir parçası olup olmadığını belirtmedi.
- Liseli kızların kaçırılması -
Batı eğitimi veren okulları birçok kez hedef alan Boko Haram'ı dünya gündemine oturtan eylemi 14 Nisan 2014'te Borno eyaletindeki Chibok bölgesinde oldu. Örgüt, 12-17 yaşındaki 276 liseli kızı zorla evlendirmek için kaçırdı. 5 Mayıs'ta örgüt lideri yayımladığı mesajda, "Çocuklarınızı kaçırdım. Onları Allah adına pazarda satacağım. Batı eğitiminin sona ermesi gerek. Kızlar, okulu bırakıp evleneceksiniz" ifadesini kullandı.
Kızların 53'ü 3 hafta sonra kaçmayı başardı. Diğer kızların ise pazarda satıldığı ya da intihar eylemcisi olarak yetiştirildiği iddia edildi.
- Boko Haram Kamerun'da -
Boko Haram, 2014'te Nijerya'nın komşusu Kamerun'un kuzeyine saldırmaya başladı. Örgüt, ilk olarak büyükbaş hayvanları çalarak ya da tarım alanlarına zarar vererek güç gösterisinde bulundu. Daha sonra sınırda birçok kişiyi kaçırdı ve öldürdü.
Kamerun ordusu ve Boko Haram ilk kez Kamerun'un Fotokol kentinde 2 Mart 2014'te karşı karşıya geldi. Mayıs sonunda Kamerun ülkenin kuzeyini korumak amacıyla bölgeye 3 bin asker konuşlandırdı. İlerleyen aylarda Boko Haram Fotokol'daki askeri kampları hedef aldı ve kent sık sık çatışmalara sahne oldu. 20 Aralık 2014'te Kamerun, Boko Haram'ın kampını basarak kaçırılan 7-15 yaşındaki 84 çocuğu kurtardığını duyurdu.
- Militan sayısının 9 binin üzerinde olduğu sanılıyor-
Örgütün eylemleri, zaten kuzeyinde Müslümanların ve güneyinde Hristiyanların yaşadığı Nijerya'yı daha da bölüyor. Militanların sayısı tam olarak bilinmiyor. Ancak örgüt üyesinin 9 binin üzerinde olduğu tahmin ediliyor.
Son yıllarda düzenlenen operasyonlarda çok sayıda militan öldürülse de Boko Haram, Nijerya'nın kuzeyindeki yoksul bölgelerden özellikle okuma-yazma bilmeyen gençleri kandırarak örgüte dahil etmeyi başarıyor.
- Boko Haram'ın geliri -
Boko Haram'ın hangi kaynaklardan gelir elde ettiği tam olarak bilinmiyor. Bazı uzmanlara göre, örgüt, ülkenin kuzeyinde bulunan Borno eyaletindeki "siyasi çatışmalardan" yararlanıyor. 2003-2011'de Borno valisi olan Ali Modu Şerif'in Boko Haram'a destek sağladığı iddia ediliyor.
Bazı uzmanlara göre ise örgüt, "güç yarışına" sahne olan kuzey bölgesinde büyük tüccarlar ve iş adamları tarafından finanse ediliyor. Banka soygunları ve fidyelerin de örgütü güçlendirdiği öne sürülüyor.
Örgüt, geçen yıl kaçırdığı zengin bir Nijeryalı'nın serbest bırakılması karşılığında 1 milyon dolar, Şubat 2013'te Kamerun'un kuzeyinde kaçırılan yedi kişilik bir Fransız ailenin salıverilmesi için 3 milyon dolar fidye aldı. Örgütün bu sayede yıllık yaklaşık 10 milyon dolar gelir elde ettiği tahmin ediliyor.
- Uluslararası güçler Boko Haram'a karşı birleşiyor -
Uluslararası Af Örgütü, 17 Şubat 2014'te Boko Haram'ın eylemlerini insanlığa karşı suç olarak nitelendirirken, İnsan Hakları İzleme Örgütü, 2014'ün ilk 6 ayında örgütün düzenlediği 95 saldırıda 1446'sı Borno'da olmak üzere 2 bin 53 sivilin öldüğünü açıkladı. 2007-2014 sürecindeki saldırılarda ise 5 binden fazla kişinin Boko Haram saldırıları nedeniyle öldüğü belirtiliyor.
Boko Haram'la mücadele için bölgeye yaklaşık 2 bin asker gönderme sözü veren Çad, ilk askeri birliğini 15 Ocak'ta Kamerun'un kuzeyine, Nijerya sınırı yakınındaki bölgelere konuşlandırdı. Hafta sonu Boko Haram ile Çad ve kamerun askerleri arasında çıkan çatışmada 100'den fazla militanın öldürüldüğü ifade edildi.
Öte yandan bölge için giderek artan Boko Haram tehdidi karşısında 24. Afrika Birliği Liderler Zirvesi'nde, örgütle mücadele için Nijerya'ya uluslararası güç gönderilmesine oy birliğiyle karar verildi.
BM ve birçok ülkenin yanı sıra Türkiye Boko Haram'ı geçen yıl terör örgütleri listesine eklemişti.
