Yemen'de neler oluyor?

Hazırlayan: Muş Alparslan Üniversitesi Arş. Gör. Abdulkadir Şen

Ortadoğu’da Tunus'ta başlayarak tüm Arap alemine dalga dalga yayılan devrim hareketleri uzun bir süredir siyasi karışıklıklarla ve iç çatışmalarla boğuşan Yemen'de büyük bir ilgiyle karşılanmıştır. Ülkede, Mısır ve Tunus'tan çok daha büyük eylemler aylarca devam etmiştir. Yer yer silahlı ayaklanmalara da dönüşen devrimin öncü güçlerinin, siyasi organizasyonların ve gelinen sürecin tahlil edildiği bu çalışma son olarak 2012 Temmuz itibariyle güncellenmişti. Bizler çalışmamızı 2015 yılına dek yaşanan gelişmelere göre yeniden düzenleme ve güncelleme kararı aldık. Bu sebeple verileri bu bilgi ışığında değerlendirmekte yarar var. Yazı içerisinde Arap Devrimleri sürecinde yönelik bazı değinilerde bulunulacaktır. Dosyada temel olarak çatışmanın tarihi arka planı, ülkedeki aktörler, dış aktörlerin hedef ve stratejileri, ülkenin ekonomik kaynakları, stratejik konumu, Husiler ve El Kaide'nin askeri gücü ve etkisi gibi konular incelenecektir. Çalışma, açık kaynaklar kullanılarak hazırlanmıştır.

YEMEN HAKKINDA GENEL BİLGİLER

Resmi Adı: Yemen Cumhuriyeti

Nüfusu: 25 milyon

Başkenti: Sana

Dil: Arapça

Dini: İslam (Sünnilik, %65-70, Zeydilik%25-30, diğer %5)

Coğrafi Konumu: Orta Doğu'da, Umman Denizi, Aden Körfezi ve Kızıldeniz kıyısında, Umman'ın batısında Suudi Arabistan'ın güneyinde yer alır.

Yüzölçümü: 527.970 km2 (Türkiye'nin yaklaşık 3/2'si)

Para Birimi: Yemen Riyali

Ortalama Yaşam Süresi: 63

Ekonomi: Petrol, Balıkçılık, Liman

YEMEN'DEKİ SAVAŞIN SİYASİ-ASKERİ AKTÖRLERİ

Yemen Hükumeti (Abdurrabu Mansur Hadi)

El Kaide (Ensar el Şeria)

Husi'ler (12 İmam Şii'leri)

Zeydiler (Tüm Zeydiler Husileri Desteklememektedir)

İhvanı Müslimin (Islah Partisi, Abdulmecid Zındani)

Aşiretler

Ayrılıkçı Güney Hareketi (Tarık el Fadıli)

İran

Suudi Arabistan

ABD

Çin

Rusya

Yemen’in Başlıca Politik Partileri

Genel Halk Kongresi: Kuzey merkezli parti ülkede 30 yıl boyunca iktidarda bulunmuştur. Devrik Lider Ali Abdullah Salih tarafından yönetilmiştir.

El Islah Partisi İslamcı (İhvan çizgisinde) bir harekettir. Abdulmecid el Zındani'nin dini liderliğindeki parti Muhsin el Ahmer ve Abdullah el Ahmer tarafından kurulmuştur. Parti Suudi Arabistan tarafından Mart 2014 tarihinde kara listeye alınmıştır. Organizasyon liderliğini Muhammed Kahtan yapmaktadır.

Yemen Sosyalist Partisi: Güney-Kuzey Yemen birleşmesinden önce Sosyalizmle yönetilen Güney Yemen partisi
Birleşik Koalisyon Partileri: 6 ayrı muhalefet partisini 2005 yılında bir arada toplayan ülkenin ana muhalefet partisidir.

ÜLKE HAKKINDA ÖZET BİLGİLER VE KISA KRONOLOJİ

Yemen dünyanın en eski uygarlıklarına ev sahipliği yapmış, kadim dönemlerden bu yana insanların yaşadığı önemli bir yerleşim yeridir. İncil ve Kur'an'da söz edilen Sebe krallığının ve Fil Suresinde zikredilen Kabe'yi yıkmaya çalışan Ebrehe'nin anavatanı Yemen'dir. Kur'anı Kerim'de Hz Süleyman'ın Yemen'de yönetimi elinde bulunduran Sebe melikesi Belkıs'a bir mektup gönderdiği geçmektedir. Çeşitli kazılarda elde edilen bulgular da Sana, Sa'da, Marib ve Aden gibi Yemen'in önemli yerleşim bölgelerinin en az 3 bin yıllık geçmişe sahip olduğunu göstermektedir. Yemen'in tarihi hakkında bilinen en ünlü yargı ülkenin yabancı bir güç tarafından kontrolünün tıpkı Afganistan örneğinde olduğu gibi zor olmasıdır. Örneğin Osmanlı Devleti bir çok bölgede güçlü hakimiyet kurmuşken Yemen'de ciddi zorluk yaşamıştır. Osmanlılar Yemen'i 1538-1918 yılları arasında 400 yıla yakın kontrol etmişlerdir. Yemen bir süre İngiliz sömürüsü altında kalmış, 20. yüzyılın başlarında ise Osmanlı'dan ayrılmıştır. Osmanlı'da kopuşu sonrasında Yemen bir türlü kalıcı istikrara kavuşamamıştır. Bu dönemde ülkede Zeydi Mütevekkile Krallığı kurulmuş, Yemen'in Güneyi ise 1967 yılına kadar İngiliz sömürüsünde kalmaya devam etmiştir. 1967 yılında Sosyalist bir rejim kurulmuştur. 1990 yılında Güney ve Kuzey Yemen Ali Abdullah Salih liderliğinde birleşme kararı almıştır. 1990 ve 1991 yılları arasında Birleşik Yemen ABD'nin Irak'ı işgaline yönelik Birleşmiş Milletler oylamasında red oyu kullanmış, bu nedenle Suudi Arabistan 800 bin Yemenli işçiyi Yemen'i cezalandırmak amacıyla sınır dışı etmiştir. Bu olay iki ülke arasındaki ilişkileri gerdiği gibi Yemen'de de ciddi bir ekonomik krize neden olmuştur. 1994 yılında Yemen bu kriz üzerine yeni bir iç savaşa sürüklenmiş ancak daha sonra Ürdün'ün girişimleriyle ülkede istikrar yeniden sağlanmıştır. 1999 yılında Ali Abdullah Salih ülkenin ilk seçilmiş Cumhurbaşkanı olarak göreve gelmiştir.

Ali Abdullah Salih ABD ile sıkı işbirliğine girişmiş, bu siyaseti ülkede aşiretler ve İslami Hareketlerden ciddi oranda tepki almasına neden olmuştur. 2001 yılında Salih'in yetkilerini genişletmeyi amaçlayan referandum büyük gösterilere neden olmuştur. Ali Abdullah Salih uzun yıllar ABD tarafından müttefik olarak görülmüş ve ülke halkının ciddi rahatsızlıklarına rağmen yolsuzluk, baskı ve siyasi entrikalarla iktidarda kalmaya devam etmiştir. ABD, Salih'e ciddi destek sağlamıştır. 2006 yılında yapılan seçimlerde Salih oyların %77'sini aldığını iddia etmiş, muhalefet ise Salih'i seçimlerde hile yapmakla suçlamıştır.
Yemen'in İlk Devlet Başkanı Abdullah Salih 30 Yıldan Fazla Süre İktidarda Kalmıştır

El Kaide ve Şii (Husi) Hareketinin Kurulması

Suudi Arabistan'ın Yemen üzerindeki etkisi ülkedeki İran yanlısı Şii (Carudiye Ekolü) kesimi rahatsız etmiş ve 1990'lı yıllarda İran desteği ile önceleri Mü'min Gençler Hareketi daha sonra da Husi Hareketi olarak bilinen örgüt güçlenmiştir. ABD'nin Yemen'de artan etkinliği ve ülkedeki saldıırları, ülkede İslam şeriatı talep eden İslami Hareketlere savaş açması ve baskıcı Yemen rejimini desteklemesi üzerine ise 2009 yılında Yemen ve Suudi Arabistan El Kaide kolları birleşerek Arap Yarımadasındaki El Kaide'yi kurmuştur. Böylece iki devlet dışı silahlı aktör Yemen'in geleceğini şekillendirmeye başlamışlardır. İki gücün yükselişi ise Yemen rejiminin zayıflamasını beraberinde getirmiştir. Arap Baharıyla beraber 2011 yılında Yemen'de protesto gösterileri başlamış Ali Abdullah Salih'in yerine oğlunu geçirmek için meclise sunduğu kanun tasarısı da iptal olmuş ve Salih dokunulmazlık elde ederek görevden alınmıştır. Salih'in yerine şu anda Husi'lerin kendisine darbe yaptığı Abdurrabu Hadi Mansur getirilmiştir. Hadi Mansur ABD desteği ile iktidara getirilerek Yemen'de ABD yanlısı rejim korunmuştur.

Abdurrabu Hadi Mansur-Barack Obama

Obama yönetimi Yemen'deki ABD çıkarlarının korunması için Yemen devlet başkanı Ali Abdullah Salih'in yardımcısı olan Hadi Mansur'un iktidara gelmesini desteklemiştir.

Yemen %75 kırsal nüfusu ile Arap toplumları içerisinde aşiret bağlarının en güçlü olduğu ülkelerdendir. Ülkede başlıca bir kaç büyük aşiretin bulunması bu aşiretlerin siyasete ve orduya etkisini de pekiştirmektedir. Ülkede yaşanan krizlerin her ne kadar dini arka planı ve kimlik siyaseti ile ilgisi olsa da temelde aşiretlerin güç mücadelesinin dini amaçları araçsallaştırdığı da göz ardı edilmemelidir.

DOSYA HABERİN 1. BÖLÜMÜ İÇİN TIKLAYINIZ

Dosya 2. Bölüm

Yemen El Kaide’sinin Stratejisi ve Muhtemel Riskler

Yemen El Kaide’si şimdilerde ülkede ciddi bir halk desteğine sahip olmanın avantajlarını kullanıyor. Örgüt fiili olarak elinde tuttuğu Aden eyaleti çevresi ve Marib eyaleti dışında ülkenin birçok yerinde askeri kamplara sahiptir ve oldukça geniş hareket kabiliyeti bulunmaktadır. Sabva eyaletinin birçok yerinde El Kaide üyeleri silahlı bir şekilde dolaşıyor ve bölgedeki askerlerle bir tür üstü kapalı anlaşma yapmış görünüyorlar. El Kaide Yemen’de aktivitelerini genişlettiği günden beri Yemen’i birinci hedef olarak görmüyordu. Örgüt Yemen’in Amerikan insansız uçaklarının Abyan ve Sabva bölgelerinde 70 sivilin ve onlarca El Kaide üyesinin ölümüne yol açan saldırılarına ortak olmasına rağmen o dönemde düzenlediği büyük mitinglerde Yemen ordusunu birinci düşman olarak görmediklerini ve Yemen ordusuyla savaşmak istemediklerini açıklamıştı.

Ancak Ali Abdullah Salih yönetiminin El Kaide üyelerini tutuklamaya devam etmesi ve örgüte yönelik büyük saldırılar gerçekleştirmesi üzerine El Kaide Yemen hükümetiyle mücadelesini hızlandırdı. Son olarak Yemen’de hükümete yönelik protestoların ve öfkenin artmasını fırsat bilen El Kaide birçok kenti ele geçirdi. Örgüt Yemen’i gelecekte vereceği büyük savaşlara hazırlanmak için bir üs olarak kullanma eğilimi göstermektedir. Örgüt Küresel Cihad Hareketi’nin ortak stratejisi olan Amerikan ve Avrupa ekonomisini çökertmek üzerine kurulu ekonomik savaşa uygun saldırılar düzenlemektedir. ABD ekonomisini zora sokacak ve ABD’de imaj kaybına neden olacak ekonomik hedefler özellikle seçilmektedir. ABD kargo şirketleri UPS ve yine küresel kargo şirketlerinden FedeX’e yapılan kargo bombalı saldırıların örgüte 4000 dolara mal olduğu ancak ABD ekonomisine 4 milyar dolara mal olduğu göze alınırsa El Kaide’nin ekonomik savaş stratejisinin ABD ekonomisine oldukça zarar verdiği hemen anlaşılabilir. El Kaide ABD’de düzenlediği küçük saldırılarla aslında ülke halkının güvensizlik hissetmesini, güvenlik önlemlerinin aşırı biçimde artmasın -ki bu ekonomik masrafları da tetikleyecektir- ABD ulaşım zincirinin aşırı güvenlik önlemleriyle hantallaşması ve formalitelerin artmasını, ABD istihbaratının güvenilirlik ve itibarının sarsılması sonucu Amerikan vatandaşlarının öz güven kaybına uğramasını hedeflemektedir. El Kaide’yi Yemen’de bekleyen tehlikelerin en başında dikkatli planlanmamış ve sivil halka zarar vermesi muhtemel eylemler gelmektedir. Bu tür eylemlerin örgütün şu an halktan ve aşiretlerden gördüğü desteği azaltacağı muhakkaktır. Pakistan ve Irak’ta CIA tarafından yoğun olarak kullanılan cami bombalamaları ve pazar yerlerinde masum halka yönelik saldırılar da Yemen El Kaide’si için önemli tehditlerdir. Yemen’de de Blackwater ve CIA tarafından bu tür eylemler düzenlenerek örgütün imajının hedef alınması muhtemeldir. Stratejistler, örgütün imajını çökertmek için sivillere yönelik saldırıların artabileceği beklentisi içerisindedirler.

Yemen El Kaide'si liderlerinden Nasır İbni Ali el Ansi (Stratejist)

Yemen El Kaide’sini bekleyen tehditlerden biri de ülkedeki aşiretlerin örgütün yükselişinden rahatsız olmaları ihtimalidir. El Kaide Yemen’de aşiretler arası güç mücadelelerinde taraf olursa ya da yerel dokuyla örtüşmeyecek mezhebi düşünceleri ön plana çıkarırsa bu gün gördüğü desteği büyük ihtimalle kaybedecektir.

Arap Yarımadası El Kaide'si Müftüsü İbrahim el Rubeyş

Husi Hareketi’nin Sünni Projelerinin Başarısından Rahatsız Olması

Yemen El Kaidesini bekleyen aslında en büyük tehlike Yemen’de İran eksenli faaliyet gösteren ve ülkedeki Zeydilerin bile rahatsız olduğu, Zeydi düşüncesinden sapmakla suçladığı Husilerin El Kaide’ye karşı savaşma ihtimalidir. Irak’ta da direnişe karşı ABD safında yer alan Ayetullah Sistani’nin 200 milyon dolar karşılığında ABD’ye direnişin haram olduğu yönünde fetva verdiği ancak aradan 10 yıl geçtikten sonra ortaya çıkmıştı. İran ve desteklediği Şii yapılanmaların özellikle son 4 yılda ABD ile paralel faaliyetler yürüttükleri gözlemlenmektedir.Afganistan ve Pakistan'da Taliban ve El Kaide'ye karşı büyük oranda Hamaney'e bağlı Şii'ler savaşırken, Irak ve Suriye'de de Hamaney'e bağlı Şii güçler ABD Ordusuyla koorsdineli olarak Sünni hareketleri hedef almaktadır. Benzer bir süreç Yemen'de de yürümektedir. Dolayısıyla El Kaide Yemen’de gerek İran’ı gerekse de bölgedeki İran uzantısı olan Husileri dikkate almak zorundadır. (2009 yılı notlarından olduğu için muhafaza ettik. Geline noktada öngörü gerçekleşti.)

İslami Hareketler konusunda uzman Rus yazar Avigeni Nuvikuf Yemen’deki Sosyalist partinin de ABD’yi düşman kabul ettiğine ve bunun da El Kaide açısından bir avantaj olduğuna dikkat çekiyor.

Bununla birlikte harekete düzenlenen saldırılar da El Kaide’nin güçlenmesine neden oluyor. Princeton Üniversitesi’nden Yemen uzmanı Gregory Johnsen son dönemde ABD’nin insansız uçaklarla düzenlediği ya da Yemen’e destek vererek El Kaide’ye düzenlediği başarısız saldırılarda birçok sivilin ölmesinin bölge halkı ile El Kaideyi yakınlaştıracağını düşünüyor.[1]

Yemenli Din Adamı Enver el Evlaki

Yemen El Kaide'sinin en önemli liderlerinden biri hiç şüphesiz ABD doğumlu din adamı Dr Enver el Evlaki'dir.
İmam Dr. Enver el-Evlaki New Mexico'da doğmuş, Müslüman bir âlimdir. Ailesi Yemenlidir ve kendisi Yemen'de 11 yıl yaşamış, İslâmî eğitiminin ilk yıllarını orada geçirmiştir. İmam Enver el-Evlaki; Colorado, California ve sonra da Washington'da imamlık yapmış, aynı zamanda Washington'da Dar-ul Hicre İslâm Merkezini yönetmiştir. Ayrıca George Washington Üniversitesi'nde vaizlik yapmıştır. ABD’nin en büyük 2. camisinde uzun zaman imamlık görevi yapmış olması dolayısıyla İmam Enver el Evlaki ismiyle ünlenmiştir. Evlaki, önceleri önde gelen âlimlerden İslami ilimler tahsil etmek için Yemen'e gidip gelirdi, ancak sonraları Amerikan vatandaşı olmasına rağmen Amerika’ya giriş yapması yasaklanmıştır. Colorado Üniversitesi İnşaat Mühendisliği'nden mezun olmuş, San Diego Üniversitesi'nde Eğitim Liderliği üzerine master yapmış ve George Washington Üniversitesi'nde “İnsan Kaynakları Geliştirilmesi” üzerine doktora yapmıştır. Özellikle “Batı Dünyasında” yaşayan Müslümanlar arasında oldukça ün kazanan dersler vermiştir. Peygamberlerin Yaşamları, Ahiret, Hz. Muhammed (s.a.v)’in Hayatı, Hz. Ömer (ra)'in Hayatı, Hz. Ebû Bekir (ra)'in Hayatı ve Cihad Yolunda Sebat Edenler isimli dersleri büyük kitleler tarafından izlenmiş en ünlü dersleridir.

Dr. Enver El Evlaki

Artan ABD baskıları sonucu Yemen'e yerleşen Evlaki, Yemen'in başkenti Sana'da hükümet tarafından tutuklanmıştır. Tutuklanma sebebi belli değildir; fakat bazıları 11 Eylül’de uçakları kaçıranlarla bağlantısı olduğu için tutuklandığını söylüyorlar. Evlaki her ne kadar 2007 yılında serbest bırakıldı ise de üzerindeki baskı devam etmiştir. ABD yönetimi insansız hava araçları ile 2011'in Mayıs ayında el-Evlaki'ye yönelik bir operasyon düzenlemiş; ancak el-Evlaki bu saldırıdan kurtulmuştur.

ABD geçtiğimiz yıllarda Yemen El Kaide’sine üç başarısız saldırı düzenlemiştir. Bölgedeki kaynaklar saldırıların aslında ABD insansız uçakları ve ABD uçak gemilerinden atılan Cruise füzeleri ile gerçekleştirildiğini belirtmişlerdir. Ancak Yemen otoriteleri saldırıları eski moda Mig savaş uçaklarıyla düzenlediğinde ısrar etmiştir. Saldırıların ilki 17 Aralık 2009’da Abyan bölgesinde, ikincisi 24 Aralıkta Rafad ve Sabvah’da üçüncüsü ise 30 Aralıkta Hodeydiye bölgesinde düzenlenmiştir. Yemen bu saldırılarda El Kaidenin 6 liderinin ve Enver El Evlaki’nin öldürüldüğünü iddia etmiştir. Bu iddianın doğru olmadığı daha sonra anlaşılmış[2] buna karşın Enver el-Evlaki 30 Eylül 2011 tarihinde ABD tarafından düzenlenen bir drone saldırısında yaşamını yitirmiştir.Yemen’de direnişe destek olan Evlaki kurduğu bir web adresi ile de cihad hakkındaki soruları cevaplıyordu. Evlaki ABD için önemli bir hedefti. ABD’nin Fort Hood Eyaletinde 5 Kasım 2009 tarihinde ordu karargâhına saldıran Binbaşı Nidal Malik Hasan 17 kişiyi öldürmüştü. Bu olay ABD’nin içerden vurulması anlamına geliyordu. Nidal Malik Hasan, Evlaki’den etkilendiğini söylemiştir.

Washington'daki Forthood Askeri Üssünde Irak ve Afganistan'a gidecek askerlere saldırarak 177 askeri öldüren El Kaide üyesi Binbaşı Psikolog Nidal Malik Hasan El Kaide Yemen ve Suudi Arabistan rejimini devirip bölgeye İslam devleti kurma hedefini gerçekleştirebileceğine tam olarak inandığı zamana kadar hazırlanıp bekleyecektir. El Kaide Yemen içindeki ABD çıkarlarına da saldırarak Yemen ile ABD’nin arasını bozmayı hedeflemiştir.[3] El Kaide Yemen lideri Vuhayşi ile görüşme yapan terör analisti Abdullah Haydar El Kaidenin Yemen’de oldukça fazla güç kazandığını ve Lübnan’daki Feth-ul İslam ile Filistin’deki El Kaide kollarını da etkilediğini söylüyor. Washington merkezli Arap Körfezi Araştırmaları Merkezi başkanı Ali el Ahmed ise Arap yarımadası El Kaidesinin diğer bölgelere göre en istikrarlı, en iyi finans desteğine sahip ve en rahat üsler kurabildiği kolu olduğunu ve Yemen yapılanmasının Kuzey Afrika, Irak ve Güney Afrika El Kaide kollarını da etkilediğini belirtiyor.[4] Orta Doğu stratejik araştırmalar enstitüsü başkanı Enver Eshki Yemen El Kaide’sinin Afganistan El Kaide’sinden daha tehlikeli olduğunu söylüyor.
“Buradaki 3. nesil El Kaide savaşçıları diğer bölgelerin aksine sadece saldırılar düzenlemeyi değil uzun vadeli projelerle Yemen’de ciddi bir nüfuz kazanmak, sabırlı, planlı, programlı çalışmak ve Irak, Suudi Arabistan gibi bölgelerden dönen savaşçıları bir çatı altında toplamak gibi tehlikeli planlara sahip. Sadece hakkında tutuklama kararı çıkarılan ve bu yüzden Yemen’e giden Suudi Arabistanlı savaşçı sayısı 2 bindir. Bu rakam El Kaide’nin bölgedeki gücünü göstermesi açısından önemli bir göstergedir.[5]

Reuters muhabiri Adam Entous’a göre Arap yarımadası El Kaidesi bölgesel bir tehditten küresel bir tehdide dönüştü ve bu da bütün batı istihbaratları ve bölgedeki ABD müttefiği Suud’u oldukça fazla rahatsız ediyor. Yemen El Kaide’sinin düzenlediği ancak başarısız olan Detroit uçağını düşürme saldırısı 11 Eylülden sonra düzenlenen en ciddi saldırı girişimidir. Oldukça zengin bir aileden gelen, yüksek eğitimli bir eylemci olan Nijerya’lı Ömer Faruk Abdulmuttalip saldırı emrini Yemen El Kaidesi’nden almıştır. Abdulmuttalip’in Yemen’de kendisi gibi birçok savaşçının sırasını beklediğini söylemesi ABD’de paniği artırıyor. Saldırıda oldukça özel bir patlayıcı olan PETN kullanıldı. Bu da Yemen El Kaide’sinin askeri kabiliyetine yönelik ciddi bir işaret olarak görülüyor. Oldukça zengin bir aileden gelen ve Oxford Üniversitesi’nde okuyan Abdulmuttalip El Kaide adına ABD’ye saldırı düzenlerken yakalandı. Abdulmuttalip Yemen’de kendisi gibi birçok kişinin sırasını beklediğini söyledi.

DOSYA HABERİN 2. BÖLÜMÜ İÇİN TIKLAYINIZ

PRESSMEDYA

Yemen'de neler oluyor?

İran ve ABD destekli Şii darbe sonrası dünya gündemine gelen Yemen'de krizin yerli ve yabancı aktörleri, çatışmanın tarihi arka planı, motivasyonlar, ve Yemen'in siyasi durumuna yönelik hazırlanan Yemen Dosyası...