5083 sayılı 'Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin Para Birimi Hakkında Kanun' ve bu kapsamda çıkarılan Bakanlar Kurulu kararları uyarınca, iki aşamalı uygulanan para reformunun birinci aşamasında para biriminin başına 'Yeni' ibaresi konulmuş, ikinci aşamada ise 'Yeni' ibaresinin kaldırılarak TL'ye dönülmüştü.
Türkiye'de ilk kez gerçekleştirilen paradan 6 sıfır atılması operasyonu kapsamında tamamı Türkiye'de basılan ve 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren dolaşıma verilen Sekizinci Emisyon Grubu banknotlar 1, 5, 10, 20, 50 ve 100 Yeni Türk lirası olmak üzere 6 farklı değerden oluşuyordu. 1 Ocak 2009'da ise paradaki 'Yeni' ibaresi kaldırılarak 'Türk Lirası'na (TL) dönüldü. YTL banknot ve madeni paralar 1 Ocak 2010'da tedavülden kaldırıldı.
Türkiye'de 30 yıla yakın yaşanan yüksek enflasyon, bazı ekonomik değerlerin milyarlar, trilyon, hatta katrilyonlarla ifade edilmesine neden oluyordu. Bu süreçte, ekonominin nakit ihtiyacı, 1981'den sonra neredeyse her 2 yılda bir tedavüle çıkarılan üst değerde yeni banknotlarla karşılanıyordu.
O dönemde, dünyadaki en büyük kupürlü banknot (20.000.000 TL) sadece Türkiye'de kullanılıyor ve bu paranın itibarını olumsuz yönde etkiliyordu. Bol sıfırlı rakamlar kasa işlemleri, muhasebe ve istatistik kayıtlarında, bilgi işlem programlarında ve ödeme sistemlerinde sorunlar yaratıyordu. Bol sıfırlı rakamların fiyat etiketlerinden benzin pompaları ve taksimetrelere kadar günlük hayatın birçok alanında sıkıntılara neden olması da TL'den 6 sıfır atılması kararının alınmasında önemli bir etken oldu.
- Bugüne kadar 9 emisyon grubu banknot kullanıma girdi
İlk Türkiye Cumhuriyeti banknotları olan Birinci Emisyon Grubu banknotlar 5 Aralık 1927 tarihinde dolaşıma çıkarıldı. Tedavülde bulunan mevcut evrak-ı nakdiyeler ise 4 Aralık 1927 tarihinden itibaren dolaşımdan çekilerek 4 Eylül 1928 tarihinde değerlerini yitirdi.
Cumhuriyet tarihi boyunca 9 emisyon grubu banknot tedavüle çıkarıldı.
- "Bireylerin algısına olumlu etki yaptı"
Ziraat Yatırım Ekonomisti Bora Tamer Yılmaz, liradan altı sıfırın silinmesinin bireylerin algısına olumlu etki yaptığını söyledi.
Ekonomilerde tüzel ve gerçek kişilerin, gelişmeleri algılama ve geleceğe yönelik beklentileri dahilinde harcama, tasarruf ya da yatırım kararı aldıklarını dile getiren Yılmaz, algı yanılsaması nedeniyle büyük sayılarla çalışmanın fiyatlama davranışlarında istenmeyen etkilerin görülmesine neden olabileceğini kaydetti.
Yılmaz, bu nedenle liradan altı sıfırın silinmesinin fiyat istikrarını, birey algısı anlamında olumlu etkilendiğine dikkati çekerek, "Enflasyonun çift hanelerden tek hanelere ulaşmasında liradan altı sıfırın atılmasının fiyatlama davranışı üzerinden pekiştirici etkisi bulunduğunu düşünüyoruz" dedi.
- "Önemli bir karardı, kararlılıkla sonuçlandırıldı"
ALB Menkul Değerler Araştırma Müdürü Yeliz Karabulut, TL'den altı sıfırın atılmasının Türkiye için önemli bir karar olduğunu anımsatarak, uzun senelerdir istenen fakat ekonomik olarak tam olarak gerçekleştirilemeyen bir sürecin kararlılıkla sonlandırıldığını söyledi.
2001 krizi öncesinde Türkiye'nin ekonomik anlamda birçok kere kriz geçirdiğini ve çift haneli enflasyon yaşadığını belirten Karabulut, 2001 yılında ekonominin büyük bir dip yapmasından sonra toparlanması, ekonomik istikrarın sağlanması ve enflasyonun 2004 yılında tek haneye düşmesi ile birlikte paradan sıfır atılmasına imkan sağladığını kaydetti.
Karabulut, TL'den altı sıfır atılmasının Türkiye'ye prestij sağlamasının yanında bankaların, finans kuruluşlarının ve ihracatçıların hesaplamalarında kolaylık sağlandığını aktardı.
- "Yabancı yatırımcının sıfırlarını sayamadığı para birimine güveni fazla olamaz"
Boğaziçi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Burak Saltoğlu da liradan sıfır atılmasının son yıllarda gerçekleştirilen önemli başarılardan biri olabileceğini ifade etti.
İlk uygulama sırasında başarılı olacağına ikna olan uzman sayısının az olduğunu dile getiren Saltoğlu, bu durumun başta riskli gibi göründüğünü ancak başarılı olduğunu kaydetti.
Saltoğlu, bu hamlenin enflasyon belirsizliğinin azalması ve para politikasının kredibilitesini artırma yönünden önemli faydaları olduğunu vurgulayarak, "Yabancı yatırımcının sıfırlarını sayamadığı bir para birimine olan güveni fazla olamaz. Para politikası ve diğer reformlarla kazanılan kredibilitenin devamı sağlanmalıdır" dedi.
-Vatandaşın sıfırsız liraya bakışı
AA muhabiri, paradan 6 sıfırın atılmasının 10. yılında sokaktaki vatandaşın TL ile ilgili ifade sorunu yaşayıp yaşamadığını sordu.
Fatih ilçesinin şirin semti Yedikule'de "Bir milyon lira ne kadar?" sorusuna vatandaştan değişik yanıtlar geldi. Arzu Çiftçi, alışveriş sırasında lirayı ifade ederken hala sorunlar yaşadığını söyledi.
"Eskiye rağbet olsaydı bit pazarına nur yağardı" diyerek liranın yüklerinden kurtulmasını destekleyen Demirali Vatansever, 10 para, 5 para dönemini de biliriz. Biz 1946 doğumluyuz" dedi. Türkiye'de yaşayan herkesin liranın yeni ifade şekline alışmak zorunda olduğunu dile getiren Vatansever, "Bu ülkede yaşadığımız müddetçe alışmak zorundayız. Yaşamımızın gereği bu. Biz zamanında 150 kuruşa etin kilosunu alıyorduk. Bir burma altını bilezik 2,5 liraydı. Ben kendi oturduğum evi 1,5 milyona aldım. Şimdi o parayla kaç tane ev alırdım" diye konuştu.
Yedikule esnaflarından Hasip Yıldız da gençlerin çok büyük kısmının parasal ifadelerde sorun yaşamadığını belirterek, "eski toprak"ların zaman zaman "eski para" ifadelerini kullandığını anlattı. Türk Lirası'nın fazla sıfırlarından kurtularak dünya çapında itibar kazanmış bir para birimi olduğunu söyledi.
- "Aradan 10-15 sene geçmesi lazım"
Eczacı kalfası Muhammed Markeli, belli bir yaşın üzerindeki vatandaşın '0'ları hala karıştırabildiğini söyledi. Markeli, "1 milyon lira ne kadar?" sorusuna, "Zaman zaman karıştırıyoruz" yanıtını verdi.
Aynı İşyerinde çalışan Canan Taşkın, milyon yerine lira ifadesine hala tam anlamıyla alışılamadığını belirterek, "Hala 1 milyon diyenler var. Ama 0'ların atılması iyi oldu tabii. Lira demek daha kolay oluyor. Milyon deyince daha büyük bir şey gibi görünüyor" dedi.
Kuruyemişçi Sebahattin Şentürk, kendisinin yıllardır parayla ilgili olmasına rağmen ara sıra zorlandığını dile getirerek, "Vatandaş karıştırıyor. Adam 1 liraya 1 milyon diyebiliyor, ben de çözemedim bunun sebebini" diye konuştu.
Lise öğrencisi Murat Genç, "Alıştık artık" dedi. Başka bir lise öğrencisi Ferhan Canyaşar, "1 milyon lira eski parayla ne kadar" sorusuna, "Günümüz parasıyla 1 milyon lira eski parayla bir trilyon yapıyor net olarak, onun dışında bayağı bir yaşatır adamı. Sıfırların atılmasıyla paramız değer kazandı, ama karışıklık olabiliyor bazen" ifadelerini kullandı.
- "Millet alışamadı, alışamaz da..."
Markette alışveriş yapan Ülker Hanım, "Valla doğru dürüst ne ona alışabildik ne de öncekine" dedi.
Ticari taksi sürücüsü Mehmet Özmez, "Alışamadım. Bazen milyon olarak söylüyorum. Ama 0'ların atılması iyi oldu' diye konuştu.
Bir başka sürücü Kadir Yardımcı, "Fiyatlar sürekli arttığı için paranın ifade şekline de alışamıyoruz. Millet alışamadı, alışamaz da... dili dönmüyor. Yeni nesil eğitim alıyor ama eskiler hesabını karıştırıyor. Aradan 10-15 sene geçmesi lazım" dedi.
Berberde traş olan Ali Erman, paranın eskiden daha bereketli olduğunu söyledi. Paradan 0'ların atılmasına karşı çıkan Erman, karışıklığı aşmak için evde çocuklarının para taleplerini yazılı aldığını kaydetti.
- "Türk halkı zekidir, vatandaşta kafa karışıklığı yok"
Eminönü esnaflarından Halis Bekar, insanların ilk günden beri sıfırlardan kurtulmuş paraya uyum sağladığını söyledi. Bekar, "Türk halkı zekidir, vatandaşta kafa karışıklığı yok. Hiçbir sorun yaşamıyoruz. İnsanlar akıllı artık, paranın değerini biliyorlar, bu zamana kadar paranın ifade edilmesiyle ilgili bir sorun yaşamadım" ifadelerini kullandı.
Mısır Çarşısı çevresinde yük taşıyıcılığı yapan Ramazan Yaman, belli yaşın üzerindeki vatandaşların milyonla lirayı hala karıştırdığına şahit olduğunu söyledi. Yaman, "Vapur iskelesine kaça gidiyorsun diyorlar, 30-40 milyon deyince onlar da karıştırıyor. Tekrar düzeltince anlaşıyoruz" dedi.
