TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı'nın, "1923'ten Günümüze Cumhurbaşkanı Seçimleri" çalışmasına göre, Cemal Gürsel'in rahatsızlığı sırasında yeni Cumhurbaşkanının kim olacağı tartışmaları başladı.
Cemal Gürsel'in Cumhurbaşkanlığı sağlık nedenleriyle sona erdirilince Türk Silahlı Kuvvetleri, hem Hükümete hem de muhalefet partilerine kendi adaylarının Genelkurmay Başkanı Orgeneral Cevdet Sunay olduğunu yazılı olarak bildirdi. Yeni bir darbe korkusu taşıyan Adalet Partisi frenleyici bir güç olarak, 27 Mayıs darbecilerinin içinde olmamakla birlikte, sonradan onlara destek veren Sunay'ı doğal karşıladı; CHP, Sunay'a kendi adayı gözüyle baktığını, başka aday göstermeyeceğini ve bu konuda kararlı olduğunu kamuoyuna duyurdu.
Cevdet Sunay'ın kontenjan senatörü olabilmesi için, Kontenjan Senatörü Profesör Ragıp Üner ile görüşülerek istifa etmesi sağlandı, bunun üzerine Genelkurmay Başkanı Cevdet Sunay, görevinden istifa etmesinin ardından Cumhurbaşkanı Vekili ve Cumhuriyet Senatosu Başkanı İbrahim Şevki Atasagun tarafından 14 Mart 1966'da kontenjan senatörlüğüne atandı.
28 Mart 1966 tarihinde yapılan seçimde, Sunay 650 üyeli TBMM'de 477 üyenin oyu ile Cumhurbaşkanı seçildi. Bu seçimde Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi Genel Başkanı AlparslanTürkeş de Cumhurbaşkanlığı için adaylığını koydu ve 11 oy aldı. Beşinci Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'ın Cumhurbaşkanlığı 28 Mart 1973'te sona erdi.
- Fahri Korutürk öncesi yaşanan görüşme trafiği
28 Mart 1973'te görevi sona erecek olan Cevdet Sunay, yeni Cumhurbaşkanının kim olacağına ilişkin siyasi liderlerle yaptığı birebir görüşmeleri tamamlayınca, önce kuvvet komutanları ile daha sonra da Genelkurmay Başkanı Orgeneral Faruk Gürler ve Başbakan Ferit Melen ile görüştü. Böylelikle yol haritası ortaya çıktı; Gürler, Cumhurbaşkanı tarafından kontenjan senatörlüğüne getirilecek, 13 Mart günü de Parlamento tarafından Cumhurbaşkanlığına seçilecekti.
Genelkurmay Başkanı Faruk Gürler, aday olmak amacıyla görevinden ayrılarak 6 Mart 1973'te Cumhurbaşkanınca Kontenjan Senatörü seçilmek suretiyle TBMM üyesi oldu.
13 Mart'ta seçim süreci başladı, Adalet Partisi (AP) ve DP, Gürler'in adaylığına karşı çıkarak kendi adaylarını gösterdi. CHP ise seçimlere katılmama kararı aldı. Gürler'in karşısında Adalet Parti'li üyelerce aday gösterilen Tekin Arıburun ve DP'li üyelerce aday gösterilen Ferruh Bozbeyli yer aldı. Arıburun ve Gürler, ilk altı turda seçilmek için gerekli oyu sağlayamayınca 21 Mart'ta adaylıktan çekildi.
En çok oy alan iki adayın çekilmesi üzerine iki büyük parti, bir ara çözüm üzerinde anlaşarak görevdeki Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'ın görev süresini iki yıl uzatacak Anayasa değişikliği üzerinde anlaştı. Ancak bu değişiklik, Millet Meclisi ve Senato tarafından reddedildi.
Sunay'ın görev süresinin uzatılamaması üzerine, siyasi parti liderleri yeni aday tespiti için görüşmelere başladı. Uzlaşma arayışları neticesinde AP, CHP ve Cumhuriyetçi Güven Partisi (CGP), Anayasa Mahkemesi Başkanı Muhittin Taylan ismi üzerinde uzlaştı; ancak Cumhurbaşkanı Sunay'ın, Taylan'ı kontenjan senatörü olarak atamayı reddetmesi üzerine başka bir aday arayışına girdiler. Nitekim AP, CHP ve CGP halen Senato üyesi olan Fahri Korutürk'ün adaylığı üzerinde anlaşma sağladı. Korutürk, 6 Nisan 1973'teki oturumda yapılan 15. tur oylamada gerekli olan oy çoğunluğunu sağlayarak, 365 oyla Cumhurbaşkanı seçildi. 6. Cumhurbaşkanı Korutürk'ün görev süresi, 6 Nisan 1980'de sona erdi.
- Seçim turları, aday çıkmayınca ertelendi
Fahri Korutürk'ün görev süresi sona ererken, Cumhurbaşkanı seçimine yönelik tartışmalar çok önceden başladı. 22 Mart 1980'de başlaması gereken turlar, aday olmaması nedeniyle 25 Mart tarihine ertelendi, aday çıkmayınca Mardin Bağımsız Milletvekili Nurettin Yılmaz aday oldu, turların başlamasını sağlayarak ilk iki turdan sonra da çekildi.
Başta CHP ve AP olmak üzere, pek çok partinin bir aday etrafında uzlaşma sağlayamadıkları seçimde, turların devamı boyunca pek çok aday çıktı. 5.5 ay süren 118 birleşimde Cumhurbaşkanı seçimi için yapılan 115 turda sonuç alınamadı ve ülke 5 ay 6 gün Cumhurbaşkansız kaldı.
Meclis'te gerçekleşen turlarda CHP adayı Muhsin Batur ile AP'nin adayı Saadettin Bilgiç arasında çekişme yaşandı. Daha sonra bu çekişme, Batur ile Faik Türün arasında oldu. Sonunda 99. turda Muhsin Batur senatörlükten ve adaylıktan çekildi. Tek aday AP adayı Faik Türün'ün ise Meclis ve Senato birleşik toplantısı yapılamadığından seçim şansı olmadı.
Kenan Evren, 12 Eylül 1980 askeri darbesiyle Devlet Başkanı olduktan sonra, 7 Kasım 1982 günü yapılan halk oylamasıyla onaylanan Anayasa hükmü uyarınca Cumhurbaşkanı seçildi.
- Muhalefet, seçimi boykot ederek oylamaya katılmadı
31 Ekim 1989'da yapılan seçim, 1982 Anayasasına göre TBMM'de yapılan ilk seçim oldu. ANAP'ın Meclis'teki sandalye sayısı yalnızca kendi oylarına dayanarak Cumhurbaşkanı seçmeye yeterli olduğu için, ANAP Genel Başkanı ve Başbakan Turgut Özal Cumhurbaşkanlığı için aday oldu. Ancak ANAP'ın oylarının il genel meclisi seçimlerinde düşmesi (yüzde 21,8) sebebiyle, hem siyasi partiler hem de kamuoyunun önemli bir kesimi, Turgut Özal'ın aday olmasına karşı çıktı. Cumhurbaşkanının, seçmen çoğunluğuna dayanarak seçilebilmesi için partiler arası uzlaşma ile belirlenmesi gerektiği ileri sürüldü.
6 Kasım 1989 tarihinde görev süresi son bulan Kenan Evren yerine, oylamanın üçüncü turunda 285 milletvekilinden 263 oy alan Turgut Özal 8. Cumhurbaşkanı seçildi. Aynı partiden aday olan parti içi muhaliflerden Fethi Çelikbaş ise 14 oy aldı. Muhalefet ise seçimi boykot ederek oylamaya katılmadı.
İktidar ile muhalefet arasında gerilimin en üst düzeye çıktığı bu seçimin en önemli özelliği seçimin yalnız bir partinin katılımı ile gerçekleşmiş olması ve seçimin meşruiyet tartışmalarına konu olmasıydı. 9 Kasım 1989'da göreve başlayan Turgut Özal'ın 17 Nisan 1993'te vefatı üzerine Cumhurbaşkanlığı makamı boş kaldı.
(Sürecek)
