Türkiye-Özbekistan ilişkilerinde yeni dönem

Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu'nun, Özbekistan'a 10-12 Temmuz'da yapacağı duyurulan ziyaret, ikili ilişkiler açısından bir dönüm noktası niteliği taşıyor. Zira, 13 yıl gibi uzun bir aradan sonra Dışişleri Bakanı düzeyinde gerçekleşecek bu ilk ziyaret, çeşitli nedenlerle durağan bir hal alan ikili ilişkileri yeniden canlandırmayı ve iki ülke arasındaki diyalog ve istişare kanallarını yeniden işler hale getirmeyi hedefliyor.

Dışişleri Bakanı Davutoğlu, konuyla ilgili yaptığı açıklamalarda, iki ülke arasında 2006'dan bu yana yanlış anlaşılmalardan kaynaklanan bir durağanlık yaşandığını ancak ilişkilerin tekrar istenilen düzeye çıkması için yoğun diplomasi yürüttüklerini söyledi. "Bu yeni ve daha kuvvetli bir başlangıç olacak" diyen Davutoğlu, Orta Asya'nın kalbinde yer alan ve Türkiye açısından büyük kültürel mirası barındıran Özbekistan'ın Türkiye için çok özel dost ve kardeş ülke olduğuna vurgu yaptı.

Ziyarette, ilişkilere canlılık kazandırma konusunda atılacak adımları ve ikili ilişkilerin bir eylem planı çerçevesinde güçlendirilmesi, derinleştirilmesi konusunda yapılacak çalışmaları ele alacaklarını söyleyen Davutoğlu, iki ülkenin ortak coğrafyasında yaşanan gelişmeleri de müzakere etme imkanı bulacaklarını kaydetti.

Durağan ilişkiler ivme kazanıyor

Orta Asya nüfusunun yarısına ev sahipliği yapan Özbekistan, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin dağılması üzerine 31 Ağustos 1991 yılında bağımsızlığına kavuştu. Türkiye, aynı yılın aralık ayında Özbekistan'ın bağımsızlığını tanırken, Mart 1992'de iki ülke arasında diplomatik ilişkiler tesis edildi.

Bağımsızlığı takip eden yıllarda iki ülke ilişkileri süratle gelişti. Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov, çeşitli vesilelerle 10 kez Türkiye'yi ziyaret ederken, Türk cumhurbaşkanlarından Turgut Özal, Süleyman Demirel ve Ahmet Necdet Sezer de karşı ziyaretlerde bulundu. Bunun yanında iki ülke arasında başbakanlar düzeyinde ise altı temas gerçekleşti.

1990'ların ikinci yarısında siyasi ilişkilerde başlayan durağanlık, bölgesel ve küresel ölçekte yaşanan gelişmelerin ardından yeniden güçlenmeye başladı.

Dışişleri Bakanı Davutoğlu ile Özbek mevkidaşı Abdulaziz Kamilov'un 2012'de New York’taki BM Genel Kurulu'nda bir araya gelmeleri buzları eriten ilk hamleydi. Davutoğlu'nun Özbekistan'ı ziyaret etmesi de ilk defa burada gündeme gelmişti. Olumlu bir atmosferde geçen görüşmede, 2013-2015 dönemini kapsayacak şekilde bir işbirliği planının hazırlanması konusunda mutabakata varıldı.

Ama asıl önemli adım bundan yaklaşık bir buçuk yıl sonra geldi. 2014 Soçi Kış Olimpiyat Oyunları'nın açılış törenine katılmak için Rusya'ya giden Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, burada Özbek lider Kerimov'la görüştü. On yıl aradan sonra ilk defa yapılan görüşmenin sıcak ve samimi bir ortamda geçtiği basına yansırken, ikili ilişkilerin ilerletilmesi konusundaki kararlılık da açık bir şekilde ortaya konmuş oldu.

İki ülke dışişleri bakanları son olarak mayısta Şangay'da yapılan Asya'da İşbirliği ve Güven Arttırıcı Önlemler Konferansı'nda (AİGK) bir araya gelmişlerdi. Davutoğlu, bu görüşmede, ilişkilere yeni bir ivme katma konusunda güçlü bir siyasi irade oluştuğunu dile getirmişti.

Özbekistan Türkiye'nin BMGK üyeliğini destekliyor

AA'ya açıklamada bulunan Türkiye'nin Taşkent Büyükelçisi Namık Güner Erpul, 2014'te yaşan olumlu gelişmelere ek olarak Özbekistan'ın yıl başında Türkiye'nin BM Güvenlik Konseyi geçici üyelik adaylığına destek vereceğini açıklamasının da ikili ilişkiler açısından önemli bir gelişme olduğuna işaret etti.

Bakan Davutoğlu'nun ziyaretinin karşılıklı işbirliği konusunda yol haritası belirlemek açısından önemli olduğuna dikkati çeken Erpul, Karma Ekonomik Komisyon (KEK), Karayolu Ulaştırması Komisyonu (KUK) toplantıları, sivil havacılık görüşmeleri, ekonomi ve dış ticaret bakanlıkları arasında üst düzey ziyaretler yapıldığı takdirde ekonomik ilişkilerde yeni bir tablo ortaya çıkacağını ifade etti.

Ticaret hacmi 1,37 milyar dolar

Orta Asya nüfusunun yarısına ev sahipliği yapan Özbekistan'la ilişkiler bölgesel barış ve istikrar için Türkiye tarafından oldukça önemli görülürken, iki ülke arasında 90'ın üzerinde anlaşma yapıldı. Ancak ikili ilişkileri ilerletmek adına atılan bu adımların çoğu yaşanan siyasi sorunlar nedeniyle tam olarak uygulamaya geçirilemedi. Buna paralel olarak da ekonomik ilişkilerde gelinen seviye potansiyelin gerisinde kaldı.

Ekonomi Bakanlığı'nın verilerine göre 2013 yılı itibariyle Türkiye'nin Özbekistan'a ihracatı 563 milyon dolarken, ithalat miktarı 815 milyon dolar olarak gerçekleşti. 1,378 milyar dolar toplam ticaret hacmiyle Özbekistan, Türkiye'nin en fazla ticaret yaptığı 50'inci ülke oldu.

Özbekistan Dış Ekonomik İlişkiler, Yatırımlar ve Ticaret Bakanlığı verilerine göre, başta tekstil, taahhüt, gıda, otelcilik, inşaat malzemeleri ve plastik, ilaç ve hizmet sektörü olmak üzere Özbekistan'da yaklaşık 400 Türk firması faaliyet gösteriyor. Türkiye'de ise Özbek sermayeli 114 firma bulunuyor.

Toplamda 1 milyar doların üzerinde olduğu tahmin edilen Türk yatırımlarının Özbekistan ekonomisine yıllık yaklaşık 300 milyon dolarlık ihracat, 50 bin kişilik istihdam sağladığı belirtiliyor. Diğer taraftan, Türk şirketleri tarafında 1991-2013 arasında Özbekistan'da gerçekleştirilen müteahhitlik işlerinin 2 milyar doları aştığı ifade ediliyor.

"Ekonomik ilişkiler çok daha öteye götürülebilir"

Özbekistan'ın Ankara Büyükelçisi Ulfat Kadirov, ticari ilişkilerin bundan çok daha öteye götürülebileceği görüşünde.

Yıllık 3,5 milyar ton pamuk, 7,8 milyar ton buğday, 8,4 milyar ton sebze ve meyve üretimi yaptıklarını söyleyen Kadirov, başta tarım olmak üzere tekstil, gıda, inşaat sektörlerinde daha fazla Türk yatırımcıyı Özbekistan'da görmek istediklerini dile getirdi.

Tarımla birilkte sanayi konusunda da Türkiye'deki örnekleri yakından incelediklerini ifade eden Kadirov, yeterli tecrübeye sahip Türk işadamlarını her alanda ülkesine yatırıma davet etti.

Turizm konusunda Türkiye, Özbek turistlerin ziyaret ettiği ülkelerin başında geliyor. Özbek vatandaşlarına uygulanan vize muafiyetinin de etkisiyle Türkiye'ye olan ilginin giderek arttığı belirtilirken, son dönemde Türkiye'yi ziyaret eden Özbek turist sayısında ciddi bir artış yaşandığı ve sayının 130 bine ulaştığı kaydediliyor. Buna karşın Türkiye İstatistik Kurumu verileri Türkiye'den Özbekistan'a giden turist sayısının yıllık 15 binin altında kaldığını ortaya koyuyor.

Büyükelçi Kadirov, iki ülkenin turizm ilişkilerinin de potansiyelin çok gerisinde kaldığını düşünüyor. Özbekistan'da Türk tarihiyle ilgili 4 binden fazla tarihi yer bulunduğuna dikkati çeken Kadirov, "Bu yerler sadece Özbekistan halkının değil hepimizin köklerinindir. Türkiye'deki çoğu insanın anne babası oralardan gelmiş" sözleriyle Türk halkını Özbekistan'ı ziyaret etmeye çağırdı.

Türkiye-Özbekistan ilişkilerinde yeni dönem

Dışişleri Bakanı Davutoğlu'nun Özbekistan'a yapacağı ziyaret, uzun süredir durağan seyreden ikili ilişkilerin yeniden canlandırılması açısından tarihi önem taşıyor.