TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu'nda, Araştırma Altyapılarının Desteklenmesine Dair Kanun Tasarısı üzerinde görüşmelere başlandı.
Tasarıya ilişkin bilgi veren Yılmaz, dünyada Ar-Ge ve yenilik alanında başarılı olan ülkelerin, ekonomik istikrarlarını sağladığını, ekonomik krizlerden göreceli olarak daha az etkilendiklerini ifade etti.
Dünyadaki başarılı örneklerin Ar-Ge, teknoloji ve yenilik için etkin bir ekosistemin gerekli olduğunu gösterdiğine işaret eden Yılmaz, "Bu ekosistemde bilginin üretilmesi kadar faydaya dönüştürülmesi ve ticarileştirilmesi de önem taşımaktadır. Üniversiteler, araştırma altyapıları ve araştırmacı insan kaynağı bilgiyi üreten sistemin temel taşlarını oluştururken, üretilen bilginin katma değere ve faydaya dönüşmesini sağlayan piyasa şartları tamamlayıcı bir rol üstlenmektedir. Burada önemli olan bu iki sistemin birbirini olumlu yönde etkilemesidir" dedi.
-Ar-Ge'ye destek
Son yıllarda Türkiye'nin bilim, teknoloji ve yenilik alanında çok önemli gelişmeler sağladığına dikkati çeken Yılmaz, şunları söyledi:
"Ar-Ge harcamalarının GSYH'ye oranı 2002 yılında yüzde 0,53 iken, 2012 yılında yüzde 0,92'ye yükselmiştir. Yine 2002 yılında 1,8 milyar TL olan Ar-Ge harcaması 2012 yılında 13 milyar TL düzeyine çıkmış, yani nominal olarak yaklaşık 7 kat artmıştır. Kamu Yatırım Programları kapsamında, Ar-Ge ve yenilik alanına ayrılan kaynaklar da 2002 yılındaki 114 milyon TL düzeyindeyken 2014 yılında 1,8 milyar TL'ye yükselmiştir.
Ar-Ge alanında yapılan harcama kadar hatta daha önemli olan bir husus Ar-Ge ve yenilik çalışmalarını yapacak insangücü kapasitesinin geliştirilmesidir. Bu alanda da önemli kazanımlarımız olmuştur. 2002 yılında yaklaşık 29 bin olan tam zaman eşdeğer (TZE) Ar-Ge personeli sayısı 2012 yılında 105 bini aşmıştır.
Sevindirici ve geleceğe dair umut verici başka bir gelişme ise özel sektörün Ar-Ge kapasitesinin artmasıdır. 2002 yılında Ar-Ge harcamalarının sadece yüzde 28,7'si özel sektör tarafından gerçekleştirilirken, 2012 yılı itibarıyla bu oran yüzde 45,1 olmuştur. Özel sektördeki tam zaman eşdeğer araştırmacı sayısı da aynı dönemde 6 binden 52 bine çıkmıştır. Özel sektör Ar-Ge faaliyetlerinin ve Ar-Ge personel istihdamının artmasında özel sektörün rekabet gücünü geliştirme isteğinin yanı sıra Ar-Ge desteklerinin miktarı ve çeşidinde yaşanan artışlar da etkili olmuştur."
Yılmaz, 2023 yılında dünyanın en büyük 10 ekonomisinden biri olma, milli geliri 2 trilyon dolara ve ihracatı 500 milyar dolara çıkarma hedefi bulunduğuna dikkati çekerek, "Bu hedeflere ulaşabilmek için Ar-Ge harcamalarının GSYİH içerisindeki payının yüzde 3'e yükseltilmesi, Ar-Ge harcamalarının üçte ikisinin özel sektör tarafından gerçekleştirilmesi ve tam zaman eşdeğer araştırmacı sayımızın 300 bine yükseltilmesi amaçlanmaktadır" dedi.
Ar-Ge ve yenelik alanında 10. Kalkınma Planı'nda yer alan hedefleri anlatan Yılmaz, Kalkınma Planı ve Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu kararlarında belirlenen araştırma altyapıları oluşturulması amacıyla 2003-2014 yılları arasında yaklaşık 3 milyar lira kaynak harcandığını belirtti.
Yılmaz, yatırım programları kapsamında kamu kurumlarına ve üniversitelere ileri ve tematik araştırma laboratuvarları ile merkezi araştırma laboratuvarları olmak üzere iki tür araştırma altyapısı desteği verildiğini ifade etti.
Kamu kurumları ve üniversitelerde 180'den fazla ileri ve tematik araştırma laboratuvarı projesinin desteklendiğinin altını çizen Yılmaz, "Bu projelerle kurulan çeşitli ölçeklerdeki araştırma altyapıları ağırlıklı olarak biyoteknoloji dahil yaşam bilimleri, malzeme, havacılık ve uzay, bilgi ve iletişim, savunma teknolojileri ile nanoteknoloji alanlarında faaliyet göstermektedir" dedi.
Yılmaz, 2014 yılı Mayıs ayı itibarıyla 49 üniversitede merkezi araştırma laboratuvarı projesi tamamlandığını, 45 üniversitede de devam ettiği bilgisini vererek, 2014 yılı sonunda üniversitelerin merkezi araştırma laboratuvarlarının büyük oranda tamamlanacağı bildirdi.
-Araştırma altyapılarındaki sorunlar
Araştırma altyapısının güçlendirilmesi için önemli adımların atıldığını anlatan Yılmaz, "Ancak son yıllarda yapılan çalışmalar, kurulmuş olan merkezlerin yönetiminde, işleyişinde, personel yapısında birtakım yetersizlikler olduğunu ve buralarda yapılan Ar-Ge çalışmaları sonucunda elde edilen sonuçların yeterince faydaya dönüşmediğini ve ticarileşmediğini ortaya koymuştur" diye konuştu.
Araştırma altyapılarının yaşadığın bazı sorunlara dikkati çeken Yılmaz, şöyle devam etti:
"Araştırma altyapılarına yönelik düzenlemeler yapılmaması durumunda, bugüne kadar yapılmış kamu yatırımının etkin kullanılamaması ve beklenen ekonomik ve sosyal faydaya dönüşememesi riskleri bulunmaktadır.
Öncelikle, mevcut araştırma altyapılarının tüzel kişiliği bulunmamaktadır. Bu durum altyapıların kendi bütçe ve kadrolarının olmamasına neden olmaktadır. Bununla birlikte kurumsallaşma, profesyonel anlayışla yönetilme, etkin işbirlikleri geliştirme ve özel sektörle birlikte çalışma hususlarında yetersizlikler bulunmaktadır. Söz konusu yetersizlikler, özel gayretle kurulmuş araştırma altyapılarında istikrarlı bir çalışma ortamının oluşmasını engellemektedir.
Mevcut araştırma altyapılarının sistematik performans değerlendirmesi yapılmaması önemli sorun alanlarından biridir. Araştırma altyapılarındaki donanım ve diğer kapasiteye erişimde yaşanan sıkıntılar kamu kaynaklarının etkin ve verimli kullanılmasını engellemektedir.
Araştırma altyapılarının temel fonksiyonlarından biri olan bilginin ürüne ve ekonomik ve sosyal faydaya dönüşmesindeki yetersizlikler altyapıların performanslarının düşük olmasına neden olmaktadır.
Mevcut yapılanmada araştırma altyapılarının kendilerine ait bütçeleri bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu altyapıların mali kaynaklara erişimi üniversite kaynaklarından kendilerine tahsis edilen bütçeyle sınırlıdır.
Sürdürülebilir bütçe imkanlarının eksikliği araştırma altyapılarına yapılan yatırımların amaçlanan faydaya dönüşmesine mani olabilmektedir. Araştırma altyapıları kurulduktan sonraki süreçte idame yatırımlarını ve başta personel olmak üzere cari giderlerini finanse etmekte ciddi sıkıntılar yaşamaktadırlar. Ayrıca kamu dışı kaynaklardan bu altyapıların kurulmasına ve işletilmesine yönelik finansman sağlanmasına imkan veren mekanizmaların yetersizliği söz konusudur.
Bu altyapıların etkin çalışabilmesi şüphesiz ki nitelikli insan kaynağıyla mümkün olacaktır. Mevcut durumda altyapıların kendilerine ait kadroları bulunmamakta olup yerleşik oldukları üniversitelerin sınırlı kadro imkanlarından faydalanmaktadırlar."
Yılmaz, araştırma faaliyetlerinin gerektirdiği nitelikte yurtiçi ve yurtdışından araştırmacı ve diğer teknik personelin istihdamına yönelik kadro ve kaynak yetersizliklerinin de önemli sorunlardan biri olduğunu söyledi.
Cevdet Yılmaz, performansa bağlı ücretlendirme mekanizmalarının eksikliğinin, araştırma faaliyetlerinin nicelik ve niteliklerine doğrudan olumsuz olarak yansıdığını ifade etti. Yılmaz, altyapıların yurtiçinden veya yurtdışından nitelikli araştırmacılar açısından cazip hale gelmesi için ücret ve diğer istihdam koşullarının iyileştirilmesi gerektiğini vurguladı.
-"İşbirliği geliştirilmeli
Altyapılara ilişkin tespit edilen diğer bir sorun da bu yapıların işbirliği eksikliği olduğunu kaydeden Yılmaz, şöyle devam etti:
"Aynı alanda faaliyet gösteren veya tamamlayıcı nitelikte çalışmalar yapan araştırma altyapılarının sinerji yaratacak şekilde bir araya gelmelerine yönelik mekanizmalara ihtiyaç bulunmaktadır.
Ar-Ge ve yenilik ekosistemindeki en önemli sorunlardan biri üniversite-sanayi işbirliğinin yetersiz seviyede olmasıdır. Araştırma altyapılarının özel sektör kuruluşları ve kamu ile ortak çalışmalarına ve işbirliği yapmalarına imkan verecek yenilikçi mekanizmaların geliştirilmesi gerekmektedir.
Benzer şekilde, son yıllarda küresel ölçekte araştırmaların ivme kazandığı ve çeşitli ortak araştırma altyapılarının oluşturulduğu dikkate alındığında, altyapıların uluslararası işbirliği ağlarına katılımda yetersiz kaldığı görülmektedir.
Kalkınma Bakanlığı koordinasyonunda ilgili kamu kurumları, özel sektör temsilcileri, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşlarının katıldığı çok sayıda çalıştay ve toplantı gerçekleştirilmiştir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ve TÜBİTAK ile 2012 yılında işbirliği protokolü imzalanarak araştırma altyapılarının performanslarının değerlendirilmesine yönelik çalışmalar başlatılmıştır. Yürütülen tüm bu çalışmalar sonucunda bu Tasarı hazırlanmıştır."
-"Tüzel kişilik kazanacaklar"
Yılmaz, tasarıda temel olarak, performans değerlendirmesi sonucu yeterlik kararı verilen araştırma altyapılarını etkin ve sürdürülebilir yapılara dönüştürmek üzere yönetim, finansman, insan kaynağı ve performans değerlendirmesi gibi konularda düzenlemeler yapıldığını açıkladı.
Cevdet Yılmaz, tasarının getirdiği yenilikleri şöyle özetledi:
"Araştırma altyapılarının yeterlik değerlendirmesine tabi tutularak, yeterlik verilen araştırma altyapılarına tüzel kişilik kazandırılması sağlanacak.
Araştırma altyapıları bünyesinde, yükseköğretim kurumlarının yanı sıra özel sektör, kamu ve sivil toplum kuruluşlarının temsil edildiği yönetim kurulu, altyapının gelişiminde yönlendirici ve yol gösterici bir fonksiyon icra edecek danışma kurulu ve profesyonel bir yönetim anlayışının benimsenmesine yönelik olarak müdürlükten oluşan bir yönetim yapısının oluşturulması amaçlanıyor.
Nitelikli insan kaynağı konusunda yaşanan sorunların giderilmesine yönelik olarak araştırma altyapılarına yurt içi ve yurtdışından sözleşmeli olarak personel çalıştırma imkanı getirilecek. Bu çerçevede kamu kurumları ve üniversitelerden araştırmacıların tam ve yarı zamanlı olarak araştırma altyapısında görevlendirilecek.
Performansa bağlı ücret uygulamasıyla araştırmacıların motivasyonlarının artırılacak. Tüzel kişilik kazanan araştırma altyapılarının gelir ve giderlerini yönetmelerine imkan sağlayacak kendilerine ait bütçeleri olacak.
Performansa dayalı izleme, değerlendirme ve destekleme sistemi kurularak araştırma altyapılarına merkezi bütçeden finansman sağlanacak.
Araştırma altyapılarına teknoloji geliştirme bölgeleri ve özel sektör Ar-Ge merkezlerine sağlanan benzer muafiyet ve istisnalardan yararlanma imkanı sunulacak.
Yeterlik verilen araştırma altyapılarının belirlenecek ilkeler doğrultusunda yükseköğretim kurumları, kamu kuruluşları ve özel sektörden araştırmacı ve diğer kullanıcılara açık olması ve kesintisiz hizmet verilecek.
Araştırma altyapıları arasında işbirliklerinin geliştirilmesi amacıyla platformların oluşturulması ve platform faaliyetlerinin desteklenecek. Araştırma altyapıları yükseköğretim kurumlarıyla özel sektör ya da sivil toplum kuruluşu ortaklığında kurulabilecek.
Altyapıların üniversite yerleşkelerinin yanı sıra teknoloji geliştirme bölgesi, organize sanayi bölgesi, endüstri bölgesi ve özel sektöre ait alanlarda kurulmasına imkan tanınacak.
Araştırma altyapılarında üretilen bilgi ve geliştirilen teknolojilerin ülke ekonomisine, sınai ve sosyal gelişmeye katkıda bulunacak ticari değerlere dönüşmesini sağlamak amacıyla şirket kurmalarına ya da kurulmuş şirketlere ortak olmalarına izin verilecek.
Araştırma altyapılarına yönelik strateji ve öncelikleri belirlemek, yeterlik, izleme ve değerlendirme karar sürecini yönetmek ve Tasarı kapsamındaki diğer stratejik kararları vermek üzere Kalkınma Bakanı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı ve Milli Eğitim Bakanından oluşan 'Araştırma Altyapıları Kurulu' oluşturulacak. Kurulun görev alanına giren konularda teknik düzeyde çalışmalar yapmak üzere 'İzleme ve Yeterlik Değerlendirme Komitesi' oluşturulacak."
Yılmaz, İzleme ve Yeterlik Değerlendirme Komitesi'nin Kalkınma Bakanlığı, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Milli Eğitim Bakanlığı müsteşarları ve TÜBİTAK Başkanı'ndan oluşacağını söyledi.
Yılmaz, merkezi ve altyapı düzeyinde oluşturulan yapılarla profesyonel yönetim anlayışı içinde araştırma altyapılarının sürdürülebilirliğinin sağlanması hedeflendiğini sözlerine ekledi.
Tasarı üzerinde görüşmeler sürüyor.
