Birleşmiş Milletler'in rakamlarına göre, üç yıldır çatışmaların yaşandığı Suriye'de 100 binden fazla kişi hayatını kaybetti. Yaklaşık 2,5 milyon Suriyeli komşu ülkelere sığındı. Çatışmalar nedeniyle yüzbinlerce kişi evlerini terk etmek zorunda kalırken, 9,3 milyon kişi insani yardıma muhtaç duruma düştü.
AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, üçüncü yılını geride bırakan iç savaşın ilk yılında yaşanan önemli olayların aylara göre kronolojisi şöyle:
MART
Dera kentinde olaylar 15 Mart 2011'de bir grup öğrencinin okul duvarına "Halk rejimin yıkılmasını istiyor" yazısıyla başladı. Yazıyı yazan öğrencilerin öğrenim gördüğü okulun müdürü, öğrencileri Suriye gizli servisi "Muhaberat"a şikayet etti ve kentte gerginlik başladı.
Suriye'nin başkenti Şam'ın tarihi çarşısı Hamidiye Çarşısı'nda bir grup, siyasi tutukluların serbest bırakılması için gösteri yaparak "hürriyet" sloganı attı, gruba güvenlik güçleri müdahale etti.
Gösterilerin artmasıyla beraber Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esed, 23 Mart'ta Dera Valisi'ni görevden aldı. Devlet Başkanı Esed'in Siyasi ve Basın Danışmanı Buseyna Şaban, 24 Mart'ta olayların başlaması üzerine yönetimin ciddi reform adımları atacağını, gösterilerdeki ölüm olaylarının araştırılacağını belirtti.
Muhalifler, 25 Mart'ta cuma namazı sonrası "Şeref Günü" adı altında gösteriler düzenledi. Beşşar Esed destekçileri 29 Mart'ta Şam'da düzenledikleri gösteride "Allah, Suriye, Beşşar, hepsi bu kadar" sloganı attı. Bu arada, Naci Utri başbakanlığındaki hükümet istifa etti.
30 Mart'ta halka hitap eden Esed, olaylarla ilgili "halkın haklı taleplerinin olduğunu ama bunun yanında bir komployla karşı karşıya olduklarını" ifade etti.
NİSAN
Esed, 7 Nisan'da ülkede vatandaşlık hakkı bulunmayan 300 bin dolayındaki Kürde vatandaşlık verilmesini onayladı. Protesto gösterileri ülkenin her yanına yayılmaya başladı. Suriye yönetimi göstericilerin arasında "silahlı grupların" olduğunu ileri sürdü.
19 Nisan'da ülkede 48 yıldır uygulanan "olağanüstü hal" Esed'in isteğiyle hazırlanan bir kararnameyle kaldırıldı. Ancak bu karar gösterilerin durmasına yetmedi.
Suriye ordusu 26 Nisan'da Dera'ya girdi. Ordunun devreye girmesiyle Suriye yönetimine uluslararası alanda baskılar artmaya başladı.
MAYIS
Avrupa Birliği ülkeleri, 10 Mayıs'ta "barışçıl gösteri yapanlara yönelik şiddet uygulandığı" gerekçesiyle bazı üst düzey yöneticilere yaptırım kararı aldı. Yaptırım listesinde Devlet Başkanı Esed'ın kardeşi ve Cumhuriyet Muhafız Birliği'nin başındaki Mahir Esed ve iki kuzeni de vardı.
11 Mayıs'ta Suriye merkezli İnsan Hakları Örgütü, ülkedeki olaylarda 750 kişinin öldüğünü belgelediklerini açıkladı.
Suriye'de yayımlanan El Vatan gazetesi 18 Mayıs'ta Esed'in güvenlik güçlerinin gösterilerde hata yaptığını ve binlerce polisin tekrar eğitileceğini söylediğini yazdı.
23 Mayıs'ta AB ülkeleri tarafından yaptırım uygulanacak Suriyeli yetkililere Beşşar Esed dahil edildi. Muhalifler, ordu mensuplarına saflarına katılmaları için çağrısı yaparak, "Vatanın Koruyucuları Cuması" düzenledi.
HAZİRAN
Suriyeli muhalifler, 1 Haziran'da Antalya'da üç günlük konferansı düzenledi. 6 Haziran'da Suriye yönetimi, ülkenin kuzeyinde bulunan Cısr Eş Şuğur kasabasında 120 polisin kurulan pusu sonucu öldürüldüğünü duyurdu. Enformasyon Bakanı Adnan Mahmud, bununla ilgili "şiddetli bir operasyonun" yapılacağı sinyallerini verdi.
9 Haziran'da Türkiye'ye gelen Suriyeli sayısının 1500'ü aştığı daha sonra da 15 bini geçtiği duyuruldu. BM, 15 Haziran'da, Suriye'de 1100 kişinin öldüğünü ve 10 bin kişinin gözaltına alındığını açıkladı. Esed, 20 Haziran'da halka seslendi ve "ulusal diyaloğun" başlayacağını söyledi.
TEMMUZ
ABD'nin Şam'daki Büyükelçisi 7 Temmuz'da Hama'ya gitti. Suriye, bu durumu "ABD'nin olaylarda parmağı olduğuna dair kanıt" olarak niteledi ve sert tepki gösterdi. 7 Temmuz'da Şam'daki ABD Büyükelçiliği, Esed yanlıları tarafından saldırıya uğradı. Elçilikteki ABD bayrağı indirildi.
BM Genel Sekreteri Ban Ki-mun, Esed'in operasyonları durdurduğunu söylediğini açıkladı. ABD Başkanı Barack Obama, 18 Temmuz'da Esed'i ilk kez istifaya çağırdı.
31 Temmuz'da, Ramazan arifesinde Suriye ordusu Hama kentinde operasyonlar başlattı. Bu operasyon bütün dünyada geniş yankı buldu.
AĞUSTOS
2 Ağustos'ta, üç gün içerisinde 150'ye yakın kişinin öldüğü haberleri yayıldı. ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton, 5 Ağustos'ta Suriye'de ölü sayısının 2000'i geçtiğini ifade etti. 8 Ağustos'ta BM Güvenlik Konseyi Suriye'yi kınadı.
Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, 9 Ağustos'ta Şam'a gitti ve Beşşar Esed'le 6,5 saat görüşerek ülkedeki olayları masaya yatırdı. Bu tarihten sonra tanklar Hama'dan çekildi.
Suriye güvenlik güçlerinin 14 Ağustos'ta Lazkiye kentindeki Filistin mülteci kampına düzenlediği operasyonda, savaş gemilerinin bölgeyi topa tuttuğu iddia edildi. Esed, 21 Ağustos'ta Suriye televizyonuna verdiği demeçte "rejimin yıkılma tehlikesi yaşamadığını" söyledi.
Uluslararası Af Örgütü, 31 Ağustos'ta Suriye'de beş aylık dönemde 88 kişinin gözaltında öldüğünü duyurdu.
EYLÜL
Hama Başsavcısının, 1 Eylül'de "insanlık dışı suçlar işlendiği" gerekçesiyle istifa ettiğine dair görüntüleri yayınlandı.
2 Eylül'de, AB ülkeleri Suriye petrolüne ambargo uygulanması konusunda uzlaşmaya vardıklarını duyurdu. Suriye ordusu, 14 Eylül'de tekrar ülkenin kuzeybatısındaki bölgelere operasyon başlattı.
15 Eylül'de Suriye'de olaylarda ölenlerin sayısının 2600'ü bulduğu açıklandı. Dışişleri Bakanlığı, Türkiye'ye şimdiye kadar toplam 18 bin 199 Suriye vatandaşının giriş yaptığını, bunlardan 10 bin 646'sının geri döndüğünü belirterek, Türkiye'deki kamplarda bulunan Suriyeli sayısının 7553 olduğunu açıkladı.
Muhalifler, İstanbul'da "Suriye Ulusal Konseyi"ni kurduklarını açıkladı.
EKİM
3 Ekim'de İstanbul'da toplanan Suriyeli muhalif gruplar, uluslararası müdahaleye karşı çıktıklarını belirten bildiri yayımlayarak, Esed rejiminin "ayrım gözetmeksizin insan öldürmesini" bir an önce durduracak uluslararası eylem çağrısı yaptı.
4 Ekim'de Avrupa devletlerinin taslağını hazırladığı Suriye'yi kınayacak BM kararı, Rusya ve Çin tarafından veto edildi. 6 Ekim'de BM, olayların başladığı tarihten bu yana 2900'den fazla kişinin öldüğünü açıkladı.
7 Ekim'de Rusya Devlet Başkanı Dimitry Medvedev, eğer reform yapamayacaklarsa Suriyeli liderlere istifa çağrısı yaptı ve 'Esed ya reform yapmalı, ya da istifa etmeli' dedi.
10 Ekim'de Londra merkezli aktivist örgüt Suriye İnsan Hakları Gözlem Merkezi, aralarında ordudan kaçanlarla Suriye ordusu askerlerinin de bulunduğu taraflar arasında çıkan silahlı çatışmalarda 31 kişinin öldüğünü duyurdu.
Arap Birliği dışişleri bakanları, 14 Ekim'de Suriye'de durumu tartışmak amacıyla acil toplanma kararı aldıklarını açıkladı.
KASIM
1 Kasım'da Libya'nın başkenti Trablus'u ziyaretinde NATO Genel Sekreteri Anders Fogh Rasmussen, Suriye'ye karşı askeri bir harekatın söz konusu olmadığını belirtti.
Arap Birliği'nin 2 Kasım'da şiddetin bitmesi için önerdiği bazı önlemler Suriye hükümeti tarafından kabul edildi. Buna göre, sokaklardan tanklar ve zırhlı araçlar çekilecek, mahkumlar serbest bırakılacak ve Arap Birliği ile medyanın mevcut durumu gözlemlemesine izin verilecekti.
Arap Birliği, 12 Kasım'da Suriye'ye yönetim karşıtı gösterileri şiddetle bastırmayı sonlandırması ve Arap barış planını yürürlüğe koyması için üç gün verdi.
Baas Partisi'nin Şam'daki binasına 20 Kasım'da roketatarlı saldırı düzenlendi. Saldırıyı Özgür Suriye Ordusu üstlendi.
ARALIK
Rusya, 1 Aralık'ta Suriye'ye aralarında gemisavar füzelerinin de olduğu silah sevkiyatını tamamladı. Suriye, 5 Aralık'ta, Arap Birliği'nin barış planını bir takım şartlarla kabul ettiğini ilan etti. Birliğe gönderdiği bir mektupla Suriye, dışarıdan müdahaleleri reddetti.
Esed, 7 Aralık'ta, Amerikan ABC televizyonuna verdiği mülakatta, sadece "çıldırmış" bir liderin kendi halkını öldürebileceğini söyleyerek, barışçıl protestocuları öldürmek için askerlerine emir verdiği iddialarını reddetti.
Esed'e bağlı silahlı birlik, Tıp Fakültesi'ni basıp öğrencileri gözaltına aldı. Hums başta olmak üzere birçok kentte 29 sivil hayatını kaybetti, Şam'da muhalifler gösteri yaptı.
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, 14 Aralıkta Batılı ülkelerin Beşşar Esed'e karşı tutumunu 'ahlak dışı' olarak niteledi ve muhaliflerin kınanmasını istedi.
17 Aralık'ta Katar'ın başkenti Doha'da toplanan Arap Birliği'ne üye beş ülke, Suriye lideri Esed'in barış planını imzalamaması durumunda BM Güvenlik Konseyi'nin devreye girmesini talep etme kararı aldı.
Suriye'nin barış planının yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini tespit etmek amacıyla görev yapacak Arap Birliği'nin 50 kişilik ilk gözlemci ekibi 27 Aralık'ta Şam'a vardı.
(Sürecek)
