Osmanlı yayınlarında Japon-Rus Savaşı

Gerçekleştiği dönemde safhaları ve sonuçları ile tüm dünyada büyük yankı uyandıran 1904-1905 Japon-Rus Savaşı, Uzakdoğu’da güç dengelerini değiştiren, 20. yüzyılın birçok siyasi gelişmesini etkileyen son derece önemli bir olaydı. Bir ada devleti olan Japonya’nın sınırlarını Batılı devletlere açması, gelişme ve güvenlik kaygılarıyla gözlerini, Asya kıtasının kendi adalarına bakan kıyılarına dikmesi, Mançurya ve Kore’de Rusya Çarlığı ile hâkimiyet mücadelesine girişmesine neden oldu.

Uzakdoğu’da Batılı devletlerin nüfuzuna son vermeyi hedefleyen “Boxer Ayaklanması’nın, Çin aleyhine bastırılmasından sonra özellikle Rusya’nın bölgedeki genişleme siyaseti daha da hız kazandı. Mançurya’yı fiilen işgal eden Rusya’nın faaliyetleriyle Japon takımadalarının karşısında ve Kore’nin kuzey sınırında yer alan Vladivostok, Uzakdoğu’nun en önemli limanı haline geldi. Port Arthur ise, modern bir askeri liman özelliği kazandı. Böylece artan Japon-Rus rekabeti sonunda savaşa dönüştü.

Japonya Umum Donanması Başkumandanı Amiral Togo

Şubat 1904’te Japon Donanması’nın Amiral Togo idaresi altında Port Arthur Limanı’na saldırmasıyla Eylül 1905’e kadar sürecek olan Japon-Rus Savaşı başladı. Japon birlikleri Kore üzerinden Mançurya’ya ilerleyerek Mukden’i ele geçirdi. Hazırlıksız yakalanan Rus kuvvetleri hem karada hem denizde mağlup oldular. Japonların Port Arthur Limanı’nı kuşatması dört ay sürdü ve nihayet 2 Ocak 1905’te ele geçirildi. Bu arada Ruslar Baltık donanmasını Uzakdoğu’ya gönderdiler. Vladivostok’a ulaşmak isteyen Amiral Rozhestvenski komutasındaki bu donanma, Kore ile Japonya arasından geçerken Amiral Togo kuvvetleri ile meydana gelen ve iki gün süren büyük bir deniz savaşı (Tsushima Muharebesi) neticesinde yok edildi. Deniz gücünü kaybeden Rusya, Amerika Birleşik Devletleri’nin aracılığı ile Portsmouth şehrinde barış için masaya oturdu. Burada akdedilen barış anlaşmasına göre: Rusya, Çin toprağı olan Mançurya’dan çekilmek, Port Arthur, Liao-tung Yarımadası ve Sakhalin Adası’nın güney kısmını Japonya’ya vermek zorunda kaldı.

Bütün dünya ve özellikle Avrupa’da olduğu gibi Osmanlı Devleti ve kamuoyu da bu savaşı ilgi ve merakla takip etti. 1904 yılının Mart ayında Sultan II. Abbdülhamid, savaşı izlemek üzere Albay Pertev (Demirhan) Bey’i Japonya’ya yolladı. Albay Pertev Bey, Nagazaki’ye varışından sonra Rus-Japon savaşının gidişatı ve savaşa ilişkin yorumlarını içeren raporları Yıldız Sarayı’na göndermeye başladı. III. Japon ordusu ile Port Arthur Muhasarası ve Mukden Meydan Muharebesi’nde bulundu.

Japonya’dan dönüşünde de padişaha Japonların genel hayatı üzerine bir rapor sundu. Bu konuyla ilgili Osmanlı basınında da birçok haber çıktı. Gazeteler, savaşın başlangıcından bitimine kadar ayrıntılı haber, değerlendirme ve yorumlar yayınladılar. Ancak Rusya’nın tepkisinden çekinildiği için basına konan sansür sebebiyle mümkün olduğu kadar Avrupa gazete ve ajanslarından nakiller yapılmakla yetinildi. Bu durum Japonya’nın kesin galibiyetinden sonra değişti ve hemen hemen her gün konuşulan ve değinilen konuların başında Japonların galibiyeti geldi. Gazeteler dışında başkent İstanbul’da Japon-Rus Savaşı’na dair birçok yayın da yapıldı ve Japonya ile Japonları anlatan eserler kaleme alındı. Avrupa’da hazırlanan birçok eser Türkçeye çevrildiği gibi savaş hakkında bilgilerin yer aldığı resim-fotoğraf albümleri basıldı.

Bunlardan biri, Cihan Kütüphanesi Sahibi Ermeni Mihran Efendi tarafından 1322’de çıkarılmaya başlanan ve Perşembe günleri yayınlanan “Rusya ve Japonya Hükümetleri arasında meydana gelen Uzak Şark Muharebesi’ne ilişkin görsel bilgileri içeren “Rusya ve Japonya Muharebesi’ne Aid Musavver Resim Mecmuası” idi. Maarif-i Umumiyye Nezareti’nin izniyle yayınlanan bu mecmuada savaşın önde gelen isim ve simaları, Rus ve Japon savaş gemileri, general ve amirallerinin resimleriyle, askeri harekatlara ve limanlara dair bilgilere yer verilmekteydi. Yine Cihan Kütüphanesi tarafından yayını yapılan diğer bir eser ise Mehmed Arif Bey tarafından Japon-Rus Savaşı’nın sonuna kadar çıkarılacak olan “Musavver Rusya ve Japonya Vekayi-i Harbiyyesi” adlı çalışmaydı. “Musavver 1904 Rus-Japon Seferi’nin Tarih-i Harbi” ise Askeri Kütüphane tarafından basılan ve Erkanı Harbiye Binbaşısı Osman Senai ile Erkan-ı Harbiye Yüzbaşısı Fuat Bey tarafından Almanca, İngilizce, Fransızca yazılmış bütün askeri kaynaklara da müracaat edilerek hazırlanan diğer bir eserdi. Özel olarak yapılan resimlerle Japon-Rus Savaşı’nın bütün olaylarını, planlarını, kroki ve haritalarını da içeren çalışma, üç dört forması bir arada olarak defter defter basıldı. “Rusya ve Japonya Muharebesine Müteallik Panaroma” ise Servet-i Fünun Mecmuası tarafından 1320 tarihinde iki sayı olarak tertip ve tanzim edilen bir albümdü.

Emre Gül / Dünya Bülteni - Kaynaklar:
W.Eberhard, Uzak Doğu Tarihi, Ankara, 1986
Şayan Ulusan Şahin, “Rus-Japon (1904-1905) Harbi’nin Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Tesirleri”, Kırıkkale, 1999
Tüccarzade İbrahim Hilmi, Rusya ve Japonya Muharebesine Müteallik Panaroma, İstanbul, 1320.
Mihran Efendi, Rusya ve Japonya Muharebesi’ne Aid Musavver Resim Mecmuası, İstanbul, 1322.