Brezilya'nın 'isyan eden' yeni orta sınıfı

Julia Carneiro / BBC

Brezilya’nın ‘yeni orta sınıfı’ tüm dünyada yükselen ekonomik hareketliliğin de sembolü oldu.

Fakat Brezilya’da Haziran ayında milyonları sokaklara döken gösteriler, orta sınıf ve yoksulluk arasında ince bir çizgi olduğunu gösterdi.

Bir yıldan uzun bir süredir bu düğün gecesine hazırlanıyorlardı. Damat, düğün için kiraladığı şık gri takımının içinde tedirgin bir şekilde bekliyor, gelin de parlak siyah bir araba içinde gelinliğinden tacına kadar her yerinde parıltılarla biraz geç de olsa mekâna geliyor.

Francisco Oliveira ve Taina Ferreira, Rio de Janerio’da yaşadıkları gecekondu semti Complexo da Mare’de bir Katolik kilisede evlendiler.

Damat, 35 yaşında Brezilya’nın yükselen emlak sektöründe inşaat işçisi olarak çalışıyor. Bu şık düğün için harcadığı her bir kuruşa değdiğini söylüyor.

“Bu onun hayaliydi, onu mutlu etmek beni de çok mutlu ediyor.”

Brezilya’daki birçok orta sınıf mensubu gibi, Francisco ve 23 yaşındaki Taina da kendi ebeveynlerinin sahip olmadığı lüks hayatı
karşılayabilecek maddi duruma sahip.

‘C Sınıfı’ olarak bilinen bu kategoride, satın alma gücünün artması, halkın elektrikli ev aletleri satın alabilmeleri ve seyahat imkânlarına sahip olmalarının yanı sıra Brezilya’da popüler olan şık düğünler yapabilmelerinin de önünü açıyor.

'Siyasette söz sahibi olmak istiyorlar'

Son on yılda, Brezilyalılar düğün harcamalarını yüzde 50 artırdı.

Ama Haziran ayında, ev aletlerine ve hizmetlere rahat erişimin yeterli olmadığı görüldü.

Taina, ailesinde üniversite okuyan tek kişi.

Konfederasyon Kupası turnuvaları sırasında milyonlarca Brezilyalı protesto gösterileri için ülke çapında sokaklara döküldü.

Protestocuların yolsuzluktan, Dünya Kupası ve Olimpiyatlar için yapılacak harcamalara kadar birçok kaygıları vardı. Öfkenin büyük bir kısmı, orta sınıfın taleplerinden kaynaklanıyordu.

Halk, kamu hizmetlerine daha çok yatırım ve devlet okulları, hastaneler ve toplu ulaşımın geliştirilmesini istiyorlardı.

Sokaklarda en çok duyulan slogan “Halk uyandı” ifadesi oldu.

Mare’de, ‘Favela İzleme’ (Favela Observatory) olarak bilinen sivil toplum örgütünün koordinatörü Jailson de Souza e Silva, ‘C Sınıfı’ olarak bilinen halkın tüketici olarak memnun olduklarını ama vatandaş olarak artık yeni talepleri olduğunu söylüyor.

“Halkın gıda ve farklı ürünlere daha rahat erişiminin olması çok güzel. Ama artık siyasette söz sahibi olmak ve karar alma sürecine daha etkin şekilde katılmak istiyorlar.”

Silva, Brezilya hükümetinin tarih boyunca kendini toplumun ihtiyaçlarına mesafeli tuttuğunu dile getiriyor.

“Toplum, devletin kendilerinden çok fazla şey aldığını ama çok az şey verdiğini düşünüyor. Vergiler çok yüksek ama karşılığında sağlık, eğitim, konut ve güvenlik yatırımları hala çok düşük.”

'Favelaların yüzde 60'ı orta sınıf'

Sao Paulo Üniversitesi Felsefe Bölümü Öğretim Üyesi Vladimir Safatle, eski devlet başkanı Luiz Inacio Lula da Silva hükümeti döneminde yükselen bir hareketlilik olduğunu, ama halkın bu hareketliliğin artık durduğu kanısında olduğunu ifade ediyor.

Brezilyalılar, son on yıla kıyasla düğün harcamalarını yüzde 50 artırdı.

“Güçlü bir büyüme oldu ama hayat kalitesinin arttığını hissetmiyoruz. Orta sınıf, devlet okulları ve hastanelerin çok zayıf olması nedeniyle özel hizmetlere yaptıkları harcamaların, maaşlarını erittiği görüşünde.”

Data Popular adlı araştırma merkezi müdürü Renato Meirelles, Brezilya’da orta sınıf mensubu olmanın birçoklarının aklına gelebilecek ‘gelişmiş bir ülkenin’ orta sınıfı olmakla aynı olmadığını vurguluyor.

Brezilya’da, dört kişilik bir ailede maaşın, kişi başına 150 dolardan biraz fazlasına düşmesi aileyi bu sınıfa dâhil edebilir.
Meirelles, “Çok düşük görünüyor ama yeni orta sınıf son birkaç yılda gelirlerinin arttığını gördü” diyor.

Brezilya’da ‘gecekondu semtleri’ olarak bilinen ‘favelalarda' yaşayan 12 milyon kişiden yüzde 60’ı bu orta sınıfa dâhil.

Meirelles, “Tabi ki gidilecek daha çok yol var. Ama bu grup içindeki halk, eğitim ve sağlık işleri gibi en temel ihtiyaçlarını karşılaşabiliyor” yorumunu yapıyor.

Taina ve Francisco, Rio’nun favelalarında yaşayan ve kendi ebeveynlerinin yoksul hayatlarıyla kısıtlı kalmayarak eğitimin ne kadar önemli olduğunun farkında yaşayan yeni nesle mensup örneklerden.

Rio’da Federal Üniversite’de kimya okuyan Taina, kendi ailesinde üniversiteye giden tek kişi.

Üniversitelere ilgi arttı

İlk başta, istikrarlı bir iş sahibi olma hayalleri kuruyordu ama artık daha geniş bir yelpazeye yayılmış seçenekleri olduğunu biliyor. Kocası Francisco da Taina’nın izinden gitmek istiyor.

Taina, “Artık bir şeyler değişiyor. Benim dâhil olduğum topluluktaki herkes artık üniversiteye gitmek istiyor. İleriye dönük büyük bir adım attığımızı düşünüyorum” diyor.

Taina ve Francisco, kilisede evlendikten sonra kutlamak için başka bir düğün salonuna gidiyor.

Düğün salonu, Mare’ye yakın, daha çok işçi sınıfının yaşadığı Ramos mahallesinde. Mütevazı ama bir yandan da duvarlara asılı mor ve beyaz perdeler, aynı renklerde çiçekler ve masalara bağlı fiyonklarla lüks bir yer. Üç katlı düğün pastasının tepesinde gelin ve damat figürleri var.

Genç çift bu düğünü yapabilmek için 4 bin dolar biriktirdi ve yaklaşık 100 kişiyi davet etti.

Partide, bolca yemek ve içkinin yanı sıra Brezilya’nın geleneksel ‘Haziran danslarını’ (Festa Junina) anımsatan folklorik bir dans ekibi de vardı.

Erkekler başlarında hasır şapkalarla kadınların karşısına geçip kollarını birleştirdi ve çiftler halinde bir tünel oluşturdu. Gelin ve damat da eğilip danslar eşliğinde bu tünelden geçti.

Bu evli bir çift olarak onların attığı ilk adım oldu. Çiftin geleceğe dönük hırsları ve kendilerini bu orta sınıfa dâhil eden ekonomik hareketliliğin devam etmesine yönelik istekleri var.