Öğrenciler, köy köy gezip unutulmaya yüz tutmuş halk takvimini oluşturdu

Zahmeri (zemheri), gücük, dert, aprul, hıdrellez, kiraz, orak, çürük, ilkgüz, ortagüz, ahırgüz, karakış...Geçmişte halk dilinde aylara verilen bu isimler bugün neredeyse unutuldu. Özellikle genç neslin yabancı olduğu bu isimlerin yaşatılması, yeni nesillere aktarılması için Sakarya Cemil Meriç Sosyal Bilimler Lisesi öğrencileri, köy köy gezip yaşlı insanlarla görüşerek Alternatif Halk Takvimi oluşturdu. Milli Eğitim Bakanlığı'na da orta okullarda sosyal bilgiler ders kitabında okutulmasını önerdi.

TÜBİTAK'ın orta öğretim öğrencileri arası Proje Yarışması'na Cemil Meriç Sosyal Bilimler Lisesi çok farklı bir proje ile katıldı. Okul öğrencilerinin hazırladığı 'Toprak-İnsan İlişkisinin Biçimlendirdiği Döngüsel Zaman Algısının Alternatif Takvim Bağlamında Analizi' adlı proje yarı finale kaldı.

Coğrafya öğretmeni Ahmet Kaim gözetiminde okul öğrencilerinden Neşe Gül Özcan ve Aleyna Pamuklar proje kapsamında köyleri tek tek dolaştı. Özellikle halen köyün neredeyse bütün fertlerinin tarımla uğraştığı Pamukova Çardak Köyü'nde yoğunlaşan öğrenciler, buradaki çok sayıda yaşlı kadın ve erkekle halk dilinde aylara verilen isimleri belirledi. Geçmişte herkesin bildiği ancak günümüzde yalnızca köylerdeki yaşlıların anımsadığı halk takvimi üzerinde bir çalışma yaptı. Eskiden aylara verilen isimler belirlenerek bir Halk Takvimi oluşturuldu.

Neşe Gül Özcan ve Aleyna Pamuklar, tarıma dayalı bir toplum olmamıza karşın, sanayileşmeyle birlikte bu kültürden oldukça uzaklaşıldığını belirtiyor. Gençler için tarım önemini yitirdiğini, vurgulayan Özcan ve Pamuklar, şunları kaydediyor: "Günümüzde Batı'nın; mekanikleştirdiği, ruhsuzlaştırdığı, modernlikle ve sanayileşmeyle birlikte bize benimsetilen bir zaman algısı vardır. Batı'daki zaman, lineer, keskin ve köşeliyken Doğu'daki zaman, döngüseldir. Ülkemize baktığımızda, Bundan 50 yıl öncesinde halk arasında kullanılan; yaşanılan coğrafyayı ve halkın geçimlerini sağlamak için uğraştıkları işleri (tarım ve hayvancılık) yansıtan, halk takviminin şu an da kullanılmaması, genç nesiller tarafından bilinmemesi, tarım kültürümüzün örselendiğinin, gitgide yitirildiğinin bir göstergesidir. Bizim isteğimiz ise yeni nesillere bunların hatırlatılması, bu kültürün sevdirilmesi ve yaşatılmasıdır.'

Öğrenciler oluşturdukları Adapazarı Halk Takviminin ortaokullardaki sosyal bilgiler ders kitaplarına okuma parçası olarak koyulması için de Milli Eğitim Bakanlığı Talim-Terbiye Kurulu Başkanlığı'na Sakarya İl Milli Eğitim Müdürlüğü aracılığıyla talepte de bulundu.

Eskiden aylara verilen isimler ve hikayeleri şöyle:

-Zahmeri (Ocak): 1- 10 ocak Zemheri fırtınası, 30 Ocak Erbain Sonu, 31 Ocak Hamsin başlangıcı
-Gücük (Şubat): 1-7 Şubat ağaç dikme zamanı, 20 Şubat 1. cemre (havaya düşer) 27 şubat 2. cemre (suya düşer)
-Dert (Mart): 21 mart Nevruz 2-5 mart soğukların kırılması, 5-6 mart 3. cemre (toprağa düşer)
-Aprul (Nisan): 21-26 nisan Sitte-i Sevr fırtınası.
-Hıdrellez (Mayıs) 7 mayıs Hıdrellez, 9 mayıs doğu rüzgârları esmesi, 16 mayıs Filizkıra Fırtınası, 6 mayısta ekimler başlıyor. Hıdrellezden sonra ekimin daha verimli olduğu söylenir.
-Kiraz (Haziran): 3-4 haziran kuzey rüzgârlarının esmesi, 7-8 haziran ekin biçme zamanı, 16 haziran güney rüzgârlarının esmesi, 21 haziran en uzun gün, 30 haziran yaprak aşısı.
-Orak (Temmuz): 4 temmuz Sam rüzgârları başlar.,15 Temmuz orak zamanı, 16-18 temmuz sıcaklar artar
-Çürük (Ağustos): 5 ağustos orak zamanı biter, 7-10 ağustos sıcaklar azalır, 22 ağustos Sam rüzgârları biter
-İlkgüz (Eylül) :16-17 eylül sıcakların azalması
-Ortagüz (Ekim): 1-8 ekim yapraklar dökülmeye başlar, 15 ekim koç katımı zamanı başlar. 19 ekim Bağbozumu fırtınası. 31 Ekim ağaçların budanmaya başlaması.
-Ahırgüz (Kasım): 3 Kasım lodos rüzgârı başlaması. 8-10 kasım pastırma yazı. 20 kasım koç katımı biter
-Karakış: 1-2 aralık kuzey rüzgârı eser, 9-10 aralık karakış fırtınası eser.21 aralık Erbain başlangıcı, 26 aralık uzun geceler sonu.