Müzakerede İrlanda, Anayasa'da İspanya

“ Yaptığımız iyi şeyleri taklit etmeniz, istediğiniz sonuçları vermeyebilir, hatta sıkıntılar yaratabilir. Doğrularımız, daha çok şartlarımızın ürünüdür. Asıl ders almanız gereken şey, hatalarımızdır. Hatalarımızdan çıkaracağınız dersler, kendi doğrularınızı daha kolay bulmanızı sağlayabilir.”

İngiltere Başbakanı Tony Blair’in 1997’deki danışmanı Jonathan Powel Kuzey İrlanda’daki sorunun çözümünde kullandıkları yöntemin başka sorunlu bölge ve ülkelerde uygulanıp uygulanmayacağı konusunda Mithat Sancar’a bunları söylüyor.
Güney Afrika’da Mandela’nın ırkçı rejime karşı verdiği mücadele, İrlanda’da IRA, İspanya’nın Bask bölgesindeki ETA, Türkiye’deki Kürt ya da PKK sorunu birbirinin aynı değil. Her birinde benzer, kesişen örtüşen yanlar olduğu gibi hepsinin kendi içinde tarihsel, bölgesel, sosyolojik ve etnik özgünlüğü mevcut. Ama hepsinde ortak nokta olarak yıllarca süren çatışma ortamı ve savaşlar birbirine üstünlük sağlayamayan, uzlaşmaya yanaşmayan, birbirini tasfiye etmeye çalışan ‘devlet’ ve ‘örgütler’var. Bu örneklerin bir diğer özelliği kimsenin tek başına askeri ve siyasi açıdan diğerine üstünlük sağlayamaması. Ve her birinde sonuca giden yolda cesaretle adım atan, kararlı, barışı gerçekten hedefleyen ve şiddetin olmadığı bir ortamda konuşmayı seçen liderlerin ve siyaslerin varlığı. Ayrıca, bu süreçler tüm hakların en geniş ve ‘ama’sız bir biçimde ele alındığı süreçler.

IRA, ETA ÖRNEKLERİ
Örneğin, İrlanda’da bir noktadan sonra IRA ile kendisine mesafe koyan Sinn Fein ‘görüşmelerin IRA ile değil kendileri ile yapılmasını’ istiyor. Bu süreçte IRA’nın silahlı kanadı ile ciddi bir mücadele veriliyor, kazanan Sinn Fein yani örgütün ‘yasal’ kolu oluyor.

Bask’ta da benzer bir durum söz konusu. Milliyetçi olsun, sosyalist olsun Bask partileri çözüm konusunda kendileriyle görüşülmesi gerektiğini, konunu sadece ETA’nın silah bırakması olmadığını öne sürüyorlar. İspanya’da anayasasından kaynaklanan ve Bask bölgesine geniş özerklik veren haklar da yasal alanda önlerini açıyor. Şiddete bulaşmayan her siyasi hareketin, ayrılmayı dahil talep edeceği bir anayasal düzen, sonunda ETA’ya yakın sol koalisyon güçlerine seçim başarısı getiriyor. ETA’nın hapishanedeki liderleri Otegi’nin ‘silah bırakmanın zamanın geldiğini’ belirten o ünlü mektubu üzerine uzun tartışmalar sonunda ETA silah bırakma kararı alıyor. Bu arada mektuba rağmen 2006’daki Madrid patlamaları örgütün belli bir bölümünün silahta direndiğinin göstergesi olarak kayıtlara geçiyor. İspanya’da seçim barajının %3 olduğu hesaba katılırsa bugün 75 sandalyeli Özerk Bask Parlamentosunda ETA’ya yakın 24 milletvekili var. Sonuçta İrlanda ve İspanya’da sadece güvenlik ve askeri yöntemlerle ile silah bıraktırmanın mümkün olmadığı görüldü. IRA ve ETA ne olağanüstü hal yasaları, ne karşı terör, ne derin devlet uyguları karşısında geri adım attı.

TEK KOŞUL:ATEŞKES!
Bu tabii ki bu süreçlerden örnek almak, esinlenmek, izlenen yöntemlerin denenmemesi anlamına gelmiyor. Zaten Powel da ‘taklit etmeyin’ derken ipuçunu da veriyor ‘hatalardan ders çıkarın”. Hataların başında tarafların masaya koyduğu ön koşullar geliyor. İrlanda’da ön koşul istemenin süreci uzatıp zaman kaybına yol açtığı görülüyor. Mesela Blair öncesindeki muhafazakar başbakan John Major, IRA’yla görüşmek için örgütün silah bırakmasını istiyordu ve bundan geri adım atmıyordu. IRA ise bunu kesin bir biçimde reddediyordu. IRA, silahları ancak müzakereler sonunda ve bir anlaşma çerçevesinde bırakılabileceğini söylüyordu. İrlanda’daki ‘silah bırakma’ ön şartı çözümü on yıl geçiktirdi. İngiliz hükümeti Tony Blair’le birlikte bu şarttan vazgeçti. Blair hükümetinin tek bir şartı vardı artık: Ateşkes! Esasen bu da, bir ön şart değil, müzakere kavramının gerektirdiği bir durumdu.

Güney Afrika’da ise Mandela yıllar süren mahkumiyetinde bile silahlı mücadeleye izin vermedi. Hatta kendi partisini bile bu konuda eleştirdi. Güney Afrika örneğinin Türkiye ile benzerliği liderler bazında olabilir. Öcalan ve Madela kitle üzerinde söz sahibi olan, kitleyi sürükleyebilecek hapishanedeki iki lider.

Dünya’daki örneklerde ‘silahları bırakın öyle gelin, yoksa konuşmayız" sözlerinin çözüme yardımcı olmadığı görülür. Tabii ki müzakere ateşin kesildiği ortamlarda ve sukunet içinde yürütülür ama Türkiye’de PKK’nın dağdan inmesi için dağa çıkış koşullarını ortadan kaldırılması gerekir. Silah bırakma ve toprağa gömme en son aşamadır. İspanya ve İrlanda’da böyle olmuştur. Türkiye’de eğer sağlıklı ve sonuç alıcı bir müzekere isteniyorsa böyle olmak zorundadır.

Tabii ki tüm süreçlerde bölge ve dünya konjonktüründeki değişiklikler de etkili olmuştur. İrlanda meselsinde ABD ve ABD’deki Amerikalılar, İspanya’da Fransa , Güney Afrika’da ise başta İngiltere olmak üzere tüm dünya çözümü zorlamıştır. Türkiye’deaki süreç de Irak ve Suriye’de olanlardan bağımsız değildir. Tarih ve coğrafya Türkiye’yi Kürtler ve PKK konusunda çözüme yöneltmiş bölgede Kürtlerin yükselişi Türkiye’yi adım atmaya zorunlu hale getirmiştir.

Bu nedenle barış tek taraflı olmaz. Barış kimseni kimseye verdiği ulufe değildir. Adil ve kalıcı bir barışın şartı silahların sustuğu ve ayrılma hakkı da dahil olmak üzere her şeyin konuşulabildiği bir zeminin yaratılmasına yatar. Ne devlet ne de PKK tek başına kazanabilir. Kimse kimseye de diz çöktürerek barışı getiremez. Türkiye’nin müzakere süreci olarak İrlanda’ya, anayasal olarak İspanya’ya bir kez daha bakmasında yarar vardır (Mete Çubukçu-Radikal 2)