2012-12-19
Modern kapitalist tüketim kültürünün yeni ikonu Mevlana Celalettin Rumi’dir. Pop çağının, popülist kültürün yeni ikonu Mevlana… Bir modern çağ kültü… Tarihten nefret eden ama tarihi sömürmekten, bozmaktan, tahrip etmekten sonsuz haz alan modern paradigma için Mevlana dehşet bir malzeme sağlar. Modern kültürün lojistik destekçisi olarak görülebilir.
Önüne gelen her şeyi azgın bir iştihayla tüketen günümüz tüketim toplumlarına yeni malzeme bulmak gerçekten zordur. Yeni şeyler bulmakta zorlanan modern tüketim mantığı, geleneksel kültür kodlarını da tüketimin renkli dünyasına sunar. Düşünme kapasitesi ve kelime hazinesi facebook ve twitterin karakter dünyasıyla sınırlanan günümüz insanı kültürlenme sürecini modern iletişim araçlarının kendine sağladığı imkânlar ölçüsünde gerçekleştirir. Gerçek kültürlenmenin meşakkatli, zor, sabır isteyen süreci böylelikle atlatılmış olur.
Günümüz tüketim kültüründe önemli olan bir nesneyi, kültürü, malı tüketmek değildir. Nesne, kültür ve mal üzerinden üretilmiş olan göstergelerin, imajların tüketilmesidir. Önemli olan Mevlana’yı okumak, anlamak değildir. Modern tüketimin Mevlana’ya yüklediği imajlar üzerinden pay sahibi olmaktır.
Modern kapitalist tüketimin hangi karakterde olduğunu anlamamız açısından Mevlana Celaleddin Rumi prototip olabilir. Mevlana belki de modern kapitalist paradigmanın bir eşini benzerini bulamayacağı tüketim nesnesidir. Her bireye söyleyebilecek sözü olan… İnsanı sınırları belli olan bir dünyaya çağırmayan ya da en azından böyle lanse edilen… Postmodern bulanıklığa kolayca eklemlenebilen… Velhasıl kelam bir bitmez tükenmez rant kaynağı.
Mevlana, moda ikonlarının yanına düşünce ikonu olarak iliştirilen bir eski zamanlar insanı. Yaşadığı dönem itibariyle de etrafında bir sis perdesiyle anılmaktadır. Moğollarla olan ilişkisi, hatta Moğol ajanı olarak nitelenmesi, Selçuklu’da yaşamasına rağmen farsça yazması gibi olgular dolayısıyla eleştirilmektedir. Bunlar en azından şimdilik bizim konumuz dâhilinde değildir. Mevlana üzerinde oluşturulan imgelem modern anlam dünyasının çoğul yapısına uygun, her kalıba sokulabilen bir imgelemdir. Bu da hakikatin tekliğini, tek hakikat olduğunu savunan bir mana ikliminin çocukları olan bizler için sıkıntılı bir durumdur.
Modern dünyanın sahip olabileceği bir hakikati yok. En azından modern felsefi, düşünsel disiplinlerin vaaz ettiği şey budur. Modernlik sonrası düşüncenin de insana sunduğu, sunacağı bir netliği yok. İnsan sayısı kadar doğru var. İnsan sayısı kadar tüketim düşüncesi…
Mevlana. Filozof, şeyh, derviş, mürit, terapist, ilişki uzmanı, psikolojik danışman, yaşam koçu. Yani kendinden başka her şey. Tam da günümüz için biçilmiş kaftan. Her yerde olan hiçbir yerde konumlandırılamayan bir modern zamanlar kültü. Velud bir toprak. İşlendikçe bereketlenen bir vadi. Edebiyatın her alanında (şiir, roman, hikâye, deneme, anı) iş yapan, kitap sattıran, gizemli varlık. Gizemini ranta çevirenlere büyük paralar kazandıran kazanç kapısı…
Otomatik semazenler devri
Mevlana, Mevlevilik ve ritüelleri modern tüketim felsefesi açısından çok kayda değer bir yapıdır. Sema ayini, semazenlerin bir terbiye içinde gerçekleştirdikleri ritüeller günümüzde renkli bir karnaval havasına dönüştürülmüştür. Anlamsal içeriğinden boşandırılan Mevlevilik sadece bir dans olarak tanımlanan sema gösterisine indirgenmiştir. Yani pagan âdetleri yeniden canlandıran günümüz eğlence endüstrisi sema ayinini de keşfederek kendi dünyasına ilintilemiştir. Artık otomatik semazenler var. Düğmesine dokununca dönen semazenler. Döndükçe para kazanan, kazandıkça kazanan bir modern ayindir sema.
Modern tüketim, tarihteki seçkin yapıları sıradanlaştırarak kitlelerin tüketimine sunar demiştik. Aynı şeyden Mevlevilikte payına düşeni almıştır. Artık yeni açılan mahalle bakkalları bile açılış yaparken sema gösterisi tertip etmektedirler. Hatta defilelerde mankenler semazenlerle birlikte dönmekteler. Podyumlarda manken semazen kol kola…
Anı yaşa veya vaktin insanı
Modern paradigma, düşünce olarak liberal, hümanist, ekonomik model olarak kapitalist, siyasal model olarak demokrat, ahlaki model olarak hedonist bir Mevlana tipolojisi husule getirmiştir. Aynı zamanda Modern tüketim endüstrisine yeni bir branş eklemlenmiştir: Tasavvuf. Tasavvufi anlam dünyasına ait terimler reklamların emrine amade kılınmıştır. Birbiriyle hiçbir şekilde anlaşamayacak iki semantik düzlem. Kapitalist dünyanın reklam sloganı “Anı yaşa” ile tasavvuf terminolojisinde yer alan “ibnül vakt” (vaktin insanı) birbiriyle asla örtüşmez. Ama günümüzde bu iki dil birbirini tamamlayan bir sürece evrilmiştir.
Bütün bunlar bir yana modern insanı gözlemlediğimizde büyük çaresizliğin ve moralsizliğin içinde debelenip durduğunu görüyoruz. Modern pop çağın, popüler kültürün, modern bireyin Mevlana’ya bu düşkünlüğü ve onu dönüştürme gayreti bir moral, değer arayışını da gösteriyor. Hurafelerle dolu, yalan yanlış yaşamında Mevlana’dan bir yaşam tasdikleyicisi üretme çabası içinde günümüz insanı.
******
Bilindiği üzere modern cemaatler markaların etrafında bir araya gelen, bir olan, cemaat olan yapılardır. Bu cemaatlerde neyi düşündüğünüzden ziyade neyi tükettiğiniz önemlidir. Bu tüketim sadece maddi alana mündemiç değildir. Düşünce, fikir, ilim, alışkanlık…
İşte Mevlana üzerinden de böyle bir katmanın oluştuğunu görebiliriz. Dini bir kültür öğesi olarak gören, dini motifleri yalnızca evlerinde dekor, üzerlerinde giysi mesabesine indirgeyen muhafazakârlar Mevlana’nın etrafında bir cemaat oluşturmuştur.
Mevlevilik siyaseti
Mevlevilik ülkemizde siyasi açıdan da ilginç bir tablo oluşturmaktadır. Mevlevilik bir tasavvuf ekolu olarak bu topraklarda siyasi otoritelerce her zaman desteklenmiş ve himaye edilmiştir. Cumhuriyet dönemiyle birlikte bütün tarikatlar kapatılmıştır ama Mevlevilik yoluna devam etmiştir. Hepimizin dikkatini çekmiştir devlet protokolü iki ekolün düzenlediği etkinlikte tam takım hazır olur: Mevleviler’in ve Bektaşiler’in. Normalde tekke ve zaviyeleri kapatan devrim kanunları yürürlükte olsa bile. Bu da gözden kaçırmamız gereken bir ayrıntı olarak değerlendirilmelidir.
Mevlana. Filozof, şeyh, derviş, mürit, terapist, ilişki uzmanı, psikolojik danışman, yaşam koçu. Yani kendinden başka her şey!
Mevlana. Bir tüketim tezgahının piri. Modern düşüncenin çok sevdiği bir figür. “Gel ne olursan yine gel.” sözüyle demokratik söylemin bayraktarlığına soyundurulan tarihi şahsiyet!
Muhafazakarların çok sevdiği, en çok sevdiği Hazreti Pir!
MUAZ ERGÜ / Derinlik
Milat
