İşaret dili yabancı dil olmaktan çıkıyor

İşitme engellilerin sosyal hayata adapte olabilmeleri adına önemli bir çalışma başlatıldı. Geçtiğimiz haftalarda Türk Dil Kurumu ve Milli Eğitim Bakanlığı'nın ortak çalışmasıyla işaret dili sözlüğü hazırlandı. 1986 kelime ve deyimden oluşan Türk İşaret Dili Sözlüğü, TDK'nın resmi internet sitesi www.tdk.gov.tr'den yayınlandı. Milli Eğitim Bakanlığı uzmanlarınca hazırlanan bu sözlükte işitme engelli vatandaşların kolayca anlamalarını sağlayacak ve günlük hayatta kullanabilecekleri cümleciklere yer verilmiş. Kelime öbekleri ayrıca işaret dilinde karşılık gelecek jest ve mimikler eşliğinde fotoğraflanmış. Bununla beraber, alfabetik sırayla sıralanan kelimelerin işaret dilindeki karşılıkları, hareketli oklar eşliğinde açıklanıyor sözlükte.

İşaret dilinde birlik

Türk işaret dilinin kullanılması Osmanlı devrine kadar uzanıyor. Tarihçilerin aktardığı bilgilere göre, Topkapı Sarayı'ndaki Enderun mektebinde eğitim gören talebelere bir tür işaret dili de öğretilirmiş. Saray halkı bizzat padişahın da günlük hayatını devam ettirdiği bu mekanda yeri geldiğinde işaret diliyle anlaşır, binlerce kişinin bir arada yaşadığı mekanda sükûneti ve saray âdâbını bozacak bir durum meydana gelmezmiş. Bu şekilde işler süratli bir şekilde ve yüksek sesle konuşmaya mahal tanımadan yapılıverirmiş.

Her ülkenin kendi dil ve kültür özellikleri yansıtılarak hazırlanmış bir işaret dili var. Bununla beraber uluslararası işaret dili de mevcut. Türk işaret dili kelime dağarcığı bakımından farklılık gösterse de ana hatlarıyla aynı. Normal kullanılan Türkçe gibi belli gramer kurallarının üzerine oturtulmuş, ancak ifade ediliş biçimi bölge bölge farklılık gösterebiliyor. İşaret dili öğretimi, normalde engelli ve işitme engelliler okullarında başlıyor. Fakat işitme duyusunu yitirmiş çocuklar bu dili daha erken öğrenebiliyorlar. Çoğu aile içinde geliştirilen dil sadece ufak iletişimi sağlayacak temel cümleciklerden ibaret. Ayrıca her ailenin iletişim dili farklı olunca işitme engelliler aileleri dışında karşılaştıkları kimselerle anlaşmaları oldukça güç duruma geliyor.

İşitme engelli olmak hiç bu kadar avantaj olmamıştı

Okullarda resmi işaret dilini öğrenmeye başlayan talebeler bu yolla kendilerini rahatlıkla ifade edebiliyor ve eğitimlerini tamamlıyorlar. Uzmanlar geliştirilen işaret dilinin bir ara okullarda yasaklandığını bildiriyor. Bunun sebebi ise işaret dili öğrenmek yerine çocuklara dudak okutmayı sağlamak. Fakat bu yasaktan hiçbir netice alınamamış. Türkiye İşitme Engelliler Tesanüt Derneği'ne bağlı tercüman olarak çalışan Arzu Göztepe, bu yasağı şöyle değerlendiriyor: "Engelliler okullarında çocukların kimi az duyarken, kimi hiç duymuyor. Derslerde her ne kadar öğretmenlerinin dudaklarını okusalar da yine teneffüslerde işaret diline geçiyorlardı." diyor.

İşaret dilinin kendine has bir gramer yapısı da var. Türkiye İşitme Engelliler Milli Federasyonu Başkanı Ercüment Tanrıverdi, bu alandaki çalışmalarıyla tanınıyor. Federasyon uluslararası çalışmalarıyla Dünya İşitme Engelliler Organizasyonu'nun genel toplantısını Türkiye'ye getirtmiş. Uluslararası işaret dilini de bilen Tanrıverdi, işaret dili bilenlerin dünyadaki diğer engellilerle anlaşmasının kolay olduğunu belirtiyor. Zira işitme engelliler hareketlerdeki birkaç değişiklik ve alıştırmayla uluslararası işaret dilini de öğrenebileceklerini ifade ediyor.

Türkiye'de yaklaşık 8 milyona yakın engelli var. 2005 yılında çıkarılan 5378 numaralı kanunla engelli vatandaşlara kamu personeli olabilmeleri için pozitif bir ayrımcılık yapılıyor. Bununla beraber Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı'nın çalışmaları bulunuyor. Tüm bunlara rağmen ülkemizde engelli vatandaşların topluma kazandırılması noktasında bazı sıkıntılar yaşanıyor. Konuyla alakalı olarak yurtdışında gördüklerini anlatan Türkiye İşitme Engelliler Milli Federasyonu Başkanı Ercüment Tanrıverdi, Amerika'da katıldığı bir bilgi yarışmasından bahsediyor. İşitme engellilerin yarıştığı bilgi yarışmasında jürinin cevaplardan birini doğru olduğu halde kabul etmediğini ve sebep olarak işaret dilinde yapılan ufak bir hatayı gösterdiğini naklediyor. Bununla birlikte sözlük çalışmalarının olumlu çalışmalar olduğunu, 2015 yılında Türkiye'de yapılacak olan Dünya İşitme Engelliler Kongresi'ne altyapı oluşturacak bireylerin yetiştirilmesinde etkili olabileceğini ifade ediyor.

İşaret dili tercümanlığı CV'lere ekleniyor

İşaret dili bilenlere duyulan ihtiyaç kamu ve sivil alanlarda giderek artıyor. Bu tür tercümanlığın artık üniversitelerde ayrı bir bölüm olarak okutulmaya başlanacağı biliniyor. Bununla beraber iş ilanı veren sitelerde belirli meslek alanlarında işaret dili bilen kişilere olan talep de gittikçe artıyor. Bu meslekler arasında işaret dili bilen hasta danışmanlığı ve çağrı merkezi uzmanlığı en fazla rağbet görenlerden. Normal vatandaşların da belediyeler ve çeşitli STK'lar tarafından açılan kurslara rağbet ettiği biliniyor. Bu dilin öğrenilmesinde büyük bir boşluğu kapatacak olan Türk işaret dili sözlüğü eleştiri ve tavsiyeler almak üzere uzman ve vatandaşların görüşlerini bekliyor.

Engelli çocuğu olan anne babalar da işaret dilini öğrenmeli

Tahsin Yalçın (İşitme engelli kişisel gelişim uzmanı): Bence engellilere işaret dilinden ziyade daha çok dudak okuma öğretmeli. Bu çalışmalarda işaret dilinde birlik sağlanması amaçlanmış ve güzel bir çalışma ama bu uygulamaları toplumun her kesimine yaymak gerek. Yani işitme engellileri ve ailelerini toplumla entegre etmek için ek çalışmalarda bulunmak gerek. İşitme engellilere işaret dili öğretmenin yanında işitme engelli çocuğu olan anne ve babalara işaret dili eğitimi verilmeli ki dilde tam birlik olsun.

Türk İşaret Dili Dilbilgisi Kitabı için uğraşıyoruz

Neclâ Yalçıner (TDK Uzmanı): Yapılan bu çalışmalar Türk işaret dilinde tek tip işaret sistemine geçiş için yapıldı. MEB ve TDK ortak çalışması ilk etapta internette yayınlandı. Eleştiriler ve görüşler alındıktan sonra basılı olarak engelli okullarımızda dağıtılacak. Bu alanda önümüzdeki dönemlerde ayrıca Türk İşaret Dili Dilbilgisi Kitabı çalışmalarına da başlanacak. Çalışmalar görüşler ve eleştiriler doğrultusunda geliştirilecek.

Çalışmalar iyi niyetli ama istenilen seviyelerde değil

Ercüment Tanrıverdi (Türkiye İşitme Engelliler Milli Federasyonu Başkanı): Yapılan çalışmaları olumlu bulmakla beraber henüz tamamlanmamış olarak bir çalışma olarak görüyorum. TDK ve Milli Eğitim Bakanlığı'nın bu çalışması bana kalırsa yasa gereği yapılmış alelade bir çalışma. Bu noktada daha fazla uzmandan görüş alınabilirdi. Mesela biz matbu sözlüklere bilmediğimiz bir kelimenin anlamını öğrenmek için bakarız. Bu sözlük sadece bilinen mefhumlar üzerine bir çalışma. Bir işitme engelli bu sözlüğü kullanarak bir gazete metnini anlatamaz.