Ramazan bizde ya cami ile sınırlıdır ya da “nerede o eski Ramazanlar” ile başlayan cümlelerde saklı nostaljiyle.Dinin öngördüğü Ramazan ayını doğru anlayabilmek, Ramazan’ı medeniyet birikimi açısından doğru değerlendirmek için kitapların rehberliğine ihtiyacımız var.
Ramazannâmeler, Ramazaniyyeler…
Ramazan deyince akla hiç kuşkusuz Ramazannâmeler gelir. Ancak bugün, unutulan bu eserler hatırlanmayı ve okunmayı bekliyor. Ramazaniyyeler ya da Ramazannameler, divan edebiyatında Ramazan münasebetiyle yazılarak padişaha ya da devlet adamlarına sunulan kasideleri ihtiva eder. Bu türün en son örneği Sabit’in Sadrazam Baltacı Mehmet Paşa’ya yazdığı Ramazannâmedir. 1826 yılına ait Ramazan manilerinin yazma nüshadan bugüne aktarıldığı “Ramazannâme” (Tercüman 1001 temel eser) isimli bir başka eser de Âmil Çelebioğlu tarafından hazırlanmış.
.jpg)
Bir diğer yakın dönem çalışması ise, ismi Ramazanname olmasına rağmen, farklı bir zaviyeden, bir sosyolog bakış açısıyla, ama edebî/sosyal bir gözlükle, Fatma Barbarosoğlu tarafından kaleme alınmış. Eser, geçmişe yakılan bir ağıt değil, günümüzün yaşayan, hissedilen Ramazanları adına düşülen kayıtlardan oluşmakta.
İstanbul Ramazanları bir başkadır
Bizim medeniyetimizde Ramazan ve İstanbul öylesine iç içe geçmiştir ki eski İstanbulların anlatıldığı eserlerde mutlaka eski Ramazanların hususiyetleri anlatılır. İstanbul ve Ramazan bizim ediplerimizin, münevverlerimizin, şairlerimizin eserlerine konu olmuştur. Eserlerden ilki, “Ramazan yazarlığı”nın bir ölçüde sembolü olmuş Ahmet Rasim’in Ramazan Karşılaması (Arba yay. 1990) isimli sohbet kitabıdır.
Ahmet Rasim’in kaleminden kış geceleri Ramazanları da şöyle anlatılıyor: “Bir zamanlar kış Ramazanlarında, evlerde toplanarak teravihler kılındıktan sonra, tefsir, buhar-i şerif, kısas-ı enbiya, mesnevi şerhleri, siyer, menakıb-ı meşayıh, hikayat-ı evliya, muharebat-ı meşhure, cihannüma, tâcü’t-tevarih, naima, Raşit, Cevdet, alâ tarihleri gibi hoşa giden kitaplar, el yazısı daha nice makbul eserler okunur, tekkelerde zikirler, devranlar yapılır, bazı yerlerde Muhammediyye, Ahmediyye, Battal Gazi, Taberi, Binbir gece, Leyla ile Mecnun, Ferhat ile Şirin, Arzu ile Kanber, Hayber kalesi, kesikbaş, dev masalları ile vakit geçiştirilir, musikiden fasıllar, şarkılar geçilir imiş.”
Süheyl Bey’in yazı başlıkları başlı başına bir zarafet örneğiYine Halit Fahri Ozansoy’un Eski İstanbul Ramazanları (İnkılap -Aka yay. 1968) ve Cenap Şehabettin’in İstanbul’da Bir Ramazan (Haz. Abdullah Uçman, İletişim yay. 1994) bu manada önemli klasiklerdendir. Prof. Dr. Süheyl Ünver Bey’in Bir Ramazan Binbir İstanbul (Kitabevi, 1997) isimli eseri ise 1957 yılı Ramazan’ında Vatan gazetesinde tefrika edilmiş yazılardan oluşuyor. “Huzur Dersleri”, “Mahya”, “Leyla Hanımın Saray Ramazanı”, “Enderun İftarı”, “Ramazan Medeniyeti” gibi tarih kokan, medeniyet kokan başlıklar ve yazılar ihtiva etmekte Ünver’in bu eseri…
Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey’in Ramazana dair anlattıkları İstanbul’da Ramazan Mevsimi (Kitabevi-1998) adıyla neşredilmiş. Kitapta yer alan Ramazan ve cami musikisi ile ilgili bahis ilginçtir. Özellikle 2010’dan beri yeniden ihya edilmeye çalışılan Enderun Teravihi uygulamaları için bu bahsin mutlaka okunması gerekiyor.
Tolga Uslubaş tarafından fotoğraflarla bezenerek, eski edebiyatçılarımızın metinlerine yer verilerek hazırlanmış derleme bir çalışma olan Böyleydi Osmanlı’nın Ramazan’ı (Yağmur Yay. 2006) isimli eserde, Osmanlı’nın Ramazan’ı nasıl idrak ettiğini anlamadan nostaljik konuşmaların gereksizliği ifade ediliyor.
Ramazan Fasılları-Bekçi Baba (Kitabevi 1998) isimli eseri hazırlayan ise, halk edebiyatı ve halk kültürü üzerine yaptığı çalışmalarla tanıdığımız Sabri Koz. Eskiden mahalle bekçilerinin de en faal olduğu ay Ramazan ayıydı. Öyle ki davulcu ile sokak sokak dolaşarak halkı sahura kaldırırlar, fasıllar okurlar idi. Eser, her biri halk edebiyatımızın zengin birer hazinesi sayılacak Bekçi Baba’nın 30 adet fasılını içermekte.
Kitabevi’nin dişkirası eseri
Her yıl Ramazan ayında, unutulan bir geleneği ihya sadedinde, Kitabevi Yayınları diş kirası olarak bedelsiz eser neşrediyor. Özlem Olgun’un hazırladığı Ramazan Kitabı (Kitabevi, 2001) adlı eser de bu anlamda çok önemli bir kültür hizmetidir. Kimler yok ki eserde: Sermet Muhtar Alus, Samiha Ayverdi, Yahya Kemal Beyatlı, Refii Cevat Ulunay, Halide Edip Adıvar, Ercüment Ekrem Talu, Namık Kemal, Recaizade Mahmut Ekrem, Ahmet Refik, Reşit Rıza, Mehmet İpşirli, İsmail Kara, Mustafa Kutlu, Fatma Barbarosoğlu gibi daha onlarca kalem ve kıymetli yazı bulabilirsiniz.
Balkanlardan Ramazan hikâyeleri
Ramazan sadece geçmişin, dinî metinlerin değil, şiirlerin ve hikâyelerin de konusu olmuştur. Bu hususta iki önemli Ramazan şiirleri kitabı yayınlanmış. Türk Edebiyatında Ramazan Şiirleri (TDV. Yay. 1995), Filiz Kılıç ve Muhsin Macit tarafından hazırlanmış. Diğer eser ise Ramazan Şiirleri (İst. 1960) adıyla Fazlıoğlu Cemal Oğuz Öcal tarafından kaleme alınmış. Ramazan Akşamları/ Geceleri (İlk bas. Varlık yay. 1967- Özgün yay. 1998) adıyla yayınlanan tek hikâye kitabı da Balkanlardan bir yazar, Branislav Nusiç tarafından yazılmış. Yazar, oraların havasını teneffüs etmek isteyenlere güzel hikâyeler demeti sunuyor.
Samanyolunda ziyafete var mısınız?
Bu bahsin hem edebî hem fikrî anlamda son dönemdeki önemli eseri hiç kuşkusuz üstad Sezai Karakoç’un Samanyolunda Ziyafet (Diriliş yay., 2006) isimli eseridir. Üstad eserinde şunları söylüyor:
“Ay gelip Ramazan’ı getirdiğini müjdelediğinde ne kadar sevinsek azdır. Bize Müslümanlığımızın daha bir güçlenip ilerideki yıllara geçeceğinin garantisini getirmiştir çünkü. Bize, gündüzü ve geceyi tüm anlamıyla getirmiştir. Namazları, sabırları ve şükürleri, hamdleri getirmiştir. Rızkı, rızk düşüncesini ve tevekkülü getirmiştir. Nimet fikrine erdirmiştir bizi. Oruçla namaz arasında da büyük yakınlık vardır. Sanki namaz, orucun, insan uzuvlarına yerleşmiş bir ruh olarak, kımıldamış ve kanatlanışından meydana gelmektedir. Oruç da, namazın süzüle süzüle bir buğu olup ruh, beyin ve kalbi tutmasıyla oluşmakta. Bunun için adeta birbirine âşıktırlar. Birbirlerini çağırıp dururlar hep her bahaneyle. Ruh, oruç ülkesinde büyümenin sırrını keşfeder.”
Ramazan’da çocuk olmak
Ramazan, en çok da çocuklara misafir olur. Ramazanın misafir olduğu çocuklara yönelik de çok hoş, sevimli kitaplar yayınlanmış. Bunlardan ilki Burhan Eren’in yazdığı ve Dağıstan Çetinkaya’nın resimlediği Çocuk ve Ramazan (Timaş Yay. 2001) isimli kitap. Kitapta Ramazan ayının içeriğinden çocuğun oruçla ilgili soracağı sorulara, orucu ve Ramazan mevsimi zevkli hâle getirecek fıkralara, şiirlere kadar bir dizi metin yer alıyor.
Çocuk ve Ramazan’a dair bir güzel kitap da Melek Çe’nin Oruç Kitabı-Hoş Geldin Oruç Kuşum (Uğurböceği Yay. 2004)) isimli,
çocukların dilinden yazılmış, sadece bir oruç kitabı olmayıp, Kelime-i Şehadetten mübarek günlere gecelere, oradan Ramazan’a, ayet ve hadislerin yer aldığı önemli bir çalışma. Bu eseri de Dağıstan Çetinkaya resimlemiş.Takva, arınma mevsimi
Ramazan ayını kuşatan manevi disiplinin kitaplarla da takviye edilmesi gerekir. Bu hususta Efendimiz’in Ramazanları, orucun maddi manevi hikmetleri, hadislerin ve ayetlerin ışığında izaha muhtaçtır. Ramazan içinde saklı olan arınmaya, rahmete vesile olacak güzellikleri açığa çıkaran bir dizi kitabı zikretmekte fayda vardır:
-Peygamberimizin Ramazan Günlüğü, Prof. Dr. Ali Çelik, Beyan yay. 2003
-Oruç Risalesi, Hamit İskender, Bayrak yay.1997
-40 Hadisle Ramazan ve Oruç, Mehmet Paksu, Yeni Asya yay. 1988
-Orucu Anlamak, Doç. Dr. Soner Gündüzöz, DİB yay. 2010
-Allah Dostlarının Ramazan Hatıraları, Abdülkadir Süphandağı, Timaş yay. 2006
-Ramazan Rehberi, Sait Alpsoy, Dosteli yay.
-Mübarek Ramazan ve Oruç, Tahir Büyükkörükçü, Konya, 1961
-Ramazan Risalesi, Nureddin Yıldız, Tahlil yay. 2010
-Kadir Gecesi ve Kandillerimiz, İsmail Coşar, Ankara 1977
Orucun mana ve hikmetini sulandırma çabalarından birisini çürüten ve orucun sağlıkla ilgili boyutunu değerlendiren iki önemli eser de şunlar:
-Oruç ve Sağlık, Prof. Dr. Cemal Çevik, Akçağ yay.2001
-Din ve Bilimin Işığında Oruç ve Sağlık, Prof. Dr. Alpaslan Özyazıcı, Diyanet İşleri Başk. Yay.
Kâmil Büyüker “Ramazan gelmeden kitaba sarılalım” dedi.(Dünyabizim)
