Mehmet Akif, Atatürk'e niçin hayır dedi?

Fatih Bayhan *

27 Aralık Mehmet Akif’in vefatının 75. yılı…

Kalemiyle, ruhunu yansıttığı şiirleriyle Mehmet Akif’i bir kez daha vefat yıldönümünde hatırlamak bizim için görevden çok, bir sorumluluktur.

Önceki gün İstiklal Marşı’nı yazdığı ve bir süre konakladığı Taceddin dergahında kaldığı mekanı gezerken, onu hayatı boyunca bir ilke ve ahlak sahibi yapan irade ve anlayışın bugün nasıl olurda mumla aranır hale geldiğini görmek üzüyor insanı.

Bugün okunan her istiklal marşında nasıl ruhu şad oluyorsa Akif’in, aslında Türkiye’deki inançlı insanların onun bu iradesine ne çok şey borçlu oldukları gün geçtikçe daha da önem arz ediyor.

Akif, bir dil ve üslup ortaya koyarak bir damar çıkarttı.

O damar, yıllarca Akif’in şiirleriyle, şiirlerine yansıyan anlayışla beslendi.

Ancak şunu kimse sormadı.

Akif’e TBMM tarafından bir görev verilmişti. Bu görev Kur’anın mealinin yazılması göreviydi. Akif, Mısır’a geçti ve 1926’dan 1932’ye kadar orada kaldı. Vefatona kadar da ara ara gidip geldi, çünkü dersler veriyordu. Ancak Mısır’da Akif’in en çok vaktini alan Kur’an mealiydi. Zira bu konuda aralıksız 4 yıl çalıştığını biliyoruz.

Neden Mısır’a gittiği konusunda farklı sözler var, ancak TBMM’nin verdiği görev sonrası Meal çalışmasını yürütmek üzere Mısır’a gittiğini söyleyenler olduğu gibi, Türkiye’deki inkılapların seyrinden rahatsız olup Mısır’a gittiğini söyleyenler de var.

Her ikisi de doğru aslında…

Akif'in Kur'an ile hemhal olması, Kur'an'ın Türkçe meâli çalışmalarıyla daha da yoğunlaştı.

Zira, Cumhuriyetin ilanından sonra TBMM, Kur'an'ın tefsir ve meâli, Sahih-i Buhari'nin tercüme ve şerhinin hazırlanmasını kararlaştırmıştı. Çünkü yeni bir döneme giriliyordu ve halkın üzerinde bu kadar büyük tesiri olan kaynakların halkın konuştuğu diliyle yazılması planlanmıştı. Bu iş için üç kişi görevlendirildi. Tefsirde Elmalılı Hamdi Yazır, hadiste Ahmet Naim, meâlde ise Mehmet Akif idi.

Çünkü Akif in 1908'de, 1913'de, 1920 ve 1921'de verdiği bütün vaazların metinleri yayımlanmıştır ki toplam 9 metindir; bunların içinde de Âkif in Kur'an tercümelerinden numuneler vardı.

Bütün bu kaynaklarda yer alan tercümelerin sayısı, 38 sureye ait 130 ayet çevirisinden ibaret, toplam metin sayısı 96'dır. Mükerrerleri de saydığımızda ayet sayısı 162'ye ulaşıyor. Tercümelerin ait olduğu sureler ise şunlardır: Fatiha, Bakara, Âlu İmran, Nisa, Mâide, Enam, A'raf, Enfal, Tevbe, Yusuf, Ra'd, Hicr, Nahl, İsrâ, Tâhâ, Hacc, Şuârâ, Neml, Ankebut, Rum, Fâtır, Saffat, Zümer, Mü'min, Fussilet, Fetih, Hucurât, Mücadele, Haşr, Safî, Naziât, Abese, Mutaffîfîn, Gâşiye, Duhâ, İnşirah, Asr, Kevser.

Bu tercümeler ve vaazlardaki derin yorumlar dolayısıyla bu görev Akif’e veriliyor…

Ancak Akif’in bu görevi de kabul etmesi ilk elde zor oldu.

Çünkü bunun büyük bir yük olduğunu düşünüyordu. "Kur'an, hiçbir şeye benzemez. Onun içinde öyle kelime ve mefhum (kavram)lar vardır ki, Türkçe karşılığı yok. Öyle ayetler vardır ki, muhtelif manalara gelir. Bu bakımdan da Kur'an'ın aslını Türkçeye çevirmek çok müşkül bir iştir" diyordu.

Ahmet Hamdi Akseki Hoca bu işten yılmadığı gibi araya da çok hatırlı isimleri soktu. Eşref Edip, Babanzade Ahmed Naim bunlardan sadece bir kaçıdır. Ancak Akif hep geri adım atıyordu bu sefer Elmalılı Hamdi Yazır, "Sen yoksan ben de yokum" deyince iş artık kabul noktasına gelmişti.

Ardından resmi bir sözleşme yapılarak bu işin sahibi Diyanet İşleri Başkanlığı oldu.

Bütün bu sıkıntı ve zorluklara rağmen, büyük bir azim ve gayretle Akif, yaklaşık dört yıl boyunca bu işle uğraştı.

Ortaya her bakımdan mükemmel bir meâlin çıktığı ifade ediliyor. İfade eden sırf bu meal çalışmasını yerinde görmek için Mısıra giden Şair Eşref Edip’tir… Eşref Edip, bu meâli baştan sona okumuş ve çok etkilenmiştir.

Akif, meâlle ilgili yaptığı tashihleri yakın dostlarına gösterir: "Bunları hep, müsveddeden temize çektim. Bir kelimenin, en güzel zannettiğim karşılığını bir zaman sonra beğenmem. Daha münasip bir kelime aklıma gelirse, o kelimeyi çalışmamın ilgili kısmına koyarım"

Bu çalışmadan Akif'in kendisi de faydalanmış, büyük bir manevî huzur duymuştur. Akif, “Kur'an'ın Türkçe meâli için yaptığım çalışmalar, bu dünyada en üstün zevk ve huşû ile geçirdiğim anlar olmuştur. Hâlimde çok büyük manevî değişiklikler gördüm. Kimseye bir şey veremedim. Fakat ben çok şeyler aldım. Duyduğum manevî feyz çok büyüktür" diyebilmiştir.

Peki, ne oldu da bu Meal bitirilmiş olmasına ve resmi sözleşmeye rağmen Diyanete teslim edilmedi?

Aradan geçen uzun zamana rağmen Elmalılı Hamdi Yazır Tefsiri tamamlayıp teslim etmiş, Ahmet Naim hadis kitabını teslim etmişti ama Mehmet Akif bir türlü Meali teslim etmiyordu.

Atatürk, aracılar gönderiyordu, ancak Akif “hala tamamlanmadı” gerekçesiyle bitmiş meal çalışmasını teslim etmiyordu.

Sadettin Kaynak hatıralarında diyor ki, “Akif’in yazdığı meali çalmayı bile düşünmüştük…” İşte iş bu noktaya gelmişti. Ancak Akif’ten geri adım yok. Bu sefer yüklü paralar teklif edildi… Ancak cevabı yine “hayır” …

Bugün araştırmalardan öğreniyoruz ki, Akif’in bu kadar emek verip tamamladığı çalışmasını bunca teklife, ısrara rağmen teslim etmemesinin tek sebebi tefsirin dışında ayrı bir meal kitabı olarak basılacağını hissetmesidir. Bu hissi veren Ankara’daki dinde reform adı altında yürütülen çalışmalar olmuştur.

Akif, mealini 1928’de tamamlamıştır. Ancak aynı yıl Türkiye’de

Anayasa'dan "Devletin dini, din-i İslâm'dır" maddesi kaldırılmış ve aynı yılın Haziran ayında Dini Islahat Beyannamesi Türkiye'nin gündemine oturmuştur. Akif’in “benim mealimi Kur’an’ın yerine okutacaklar, ben yarın mahşerde Allah’a, resulüne ne cevap veririm” demiş ve meali teslim etmediği gibi, diyanetle yaptığı sözleşmeyi de feshederek aldığı avansı iade etmiştir.

Sonrası artık biliniyor…

Akif, rahatsızlanıyor ve İstanbul’a dönmek zorunda kalıyor. Ancak meal çalışmasını emanet ettiği Mısır'da Ayn Şems Üniversitesi'nde profesör olan yakın dostu Mehmet İhsan Efendi'ye -Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu'nun babasıdır- emanet eder ve şunu vasiyet eder: "Ben şifa bulur, sağ salim geri dönersem, meâlin eksikliklerini tamamlar öyle basarız. Şayet ölürsem bu meâli yakarsın." Bu konuşmadan kısa bir süre sonra Mehmet Akif, 27 Aralık 1936'da Hakk'ın rahmetine kavuşur.

Akif’e ait meal çalışmasını yakılması ise 1961’de bugünkü İslam Konferansı Örgütünün genel sekreteri olan Ekmeleddin İhsanoğlu’nun önünde vuku bulur.

Şimdi asıl sorum şu;

Akif, hazırladığı mealin kullanılacağı düşüncesiyle diyanete teslimini yapmamışken, Elmalılı Hamdi Yazır’a ve Ahmed Naim, tefsir ve hadis çalışmasını tamamlayıp niçin diyanete teslim etmeye karar vermişlerdir?

* Haber 7

Mehmet Akif, Atatürk'e niçin hayır dedi?

Mehmet Akif, yazdığı meali, yüklü para teklif ve tüm ısrarlara rağmen vermeyince, çalınması bile düşünülmüş. Ancak bu düşünce hayata geçirilememiş.