Deprem sonrası televizyonlardaki bir tartışma programında ‘kerpiç evler’ aleyhinde yine yanıltıcı ve tamamen gerçeğe aykırı beyanlar ifade edilmiştir. Geçen sene de Elazığ depremi sonrasında (Mart-2010) benzer suçlamalar hükümet sözcüsü tarafından dile getirilmişti.
Üstelik sözcü, kerpiç malzemeli geleneksel yapı sistemlerinin tümden terk edilerek yerine betondan “modern” binalar yapılması gereğinden söz etmişti. Alışkanlık olsa gerek, her deprem sonrası ‘kerpiç muarızlığı’ devam ediyor. Kerpiç hakkında söylenenler doğru mu? Yoksa haksız bir yargılama ve dezenformasyon olabilir mi?
1- Kerpiç (pişmemiş toprak) Anadolu’da ve tüm dünyada binlerce yıldır kullanılan bir inşaat malzemesidir. (Konya’da -m.ö. 5700- kerpiç evler bulunmuştur.) Eğer kerpiç bugün söylendiği gibi yanlış bir malzeme olmuş olsaydı, insanlar karşılaştığı ilk birkaç deprem sonrasında bu malzemeyi kullanmaktan vazgeçerlerdi. Öncelikle kerpiç malzemeye yapılan suçlamaların hiçbir surette ilmî dayanağı yok. Müfteriler hem Van depreminde hem de geçmiş depremlerde kerpiç evlerden çok daha fazla sayıda sağlam denilen betonarme binalar yıkıldığı halde niçin kerpice yaptıkları itirazları betonarme binalar hakkında tekrarlamıyorlar? Acaba kerpiç/toprak suçlu ilân ederek, yeni inşa edilecek evlerin beton apartmanlardan yapılmasına bir zemin mi hazırlamak istiyorlar?
2- Hiçbir inşaat malzemesi (betonarme, ahşap, taş, tuğla, kerpiç….) tek başına deprem yıkımlarının sebebi olamaz. Yapıların emniyeti; malzeme tercihi dışında tasarım, projelendirme, uygulama, denetim, zemin taşıma kapasitesi, fay hattına yakınlık, ağırlık ve benzeri birçok faktöre bağlı.
3- Kerpiç malzemenin sahip olduğu vasıflar/özellikler bilinir ve evler bu bilgi ile inşâ edilirse hiçbiri yıkılmaz. İstanbul Teknik Üniversitesi, kerpiç malzemeye yapılan haksız eleştirilere bir cevap vermek ve kerpiç evlerin tamamen bilgisizlik ve işçilik hataları nedeniyle yıkıldığını göstermek üzere 1995 yılında kendi kampüsünde bir örnek ev inşa etmişti. Bu kerpiç ev, 1999 Marmara depremini ve irili ufaklı birçok depremi yaşamasına rağmen hala dimdik ayakta durmakta. Çünkü kerpicin bilgisine, kaidesine, kuralına riayet edilerek inşâ edilmişti.
Ne kadar sade ve zarif bir ev değil mi?
4- Kerpiç evler umumiyetle; subasman seviye hataları, mesnet bağlantılarının iyi yapılmaması, yeterli kalınlıkta duvar yapılmaması, kesişen duvar bini boylarının eksik yapılması, ağır toprak damlı düz çatılar yapılması, hatıl yapılmaması ve geniş oda açıklıkları vs. kerpicin özelliklerini tanımamaktan kaynaklanan bilgisizlik ve işçilik hataları sebebiyle yıkılmakta.
5- Ülkemizin siyasileri kerpiç evleri küçümseyedursunlar, bu malzemenin dünyanın bütün konut sorununa derman olabileceğine dair raporlar yayınlanmakta. Bina yapımında insan soyunun beş bin yıllık tekniği, çamur ve kili yeniden keşfedeceğini öngören MIT’ten inşaat profösörü John Ocshsendorf, çimento ve çelik yerine her yerde bulunan kil ve çamurun inşaat malzemesi olarak kullanılmasıyla hem enerji tasarrufu hem de çevre kirliliğini azaltma açısından muazzam ilerleme sağlanacağını belirtmekte. J. Ocshsendorf yine “İnsanoğlu sonradan görmelere özgü bir acullukla sanayi devrimi ile beş bin yıllık gelişme tecrübesini tutup camdan dışarı attı” diyerek bizi şaşırtmaya devam ediyor. “İnsanlar ilerleme kavramına hep dar anlamda baktıkları için 21. yüzyılın binalarının titanyumdan yapılmasını bekliyor ama belki de 21. yüzyıl binaları çamurun daha zeki ve daha estetik kullanımından yapılacak.” demekte. (K: Mimdap)
6- Toprak (kerpiç) malzeme ve evleri araştırmak üzere Fransa’nın Strasbourg şehrinde CraTERRE adıyla bir toprak mimarisi enstitüsü kurulmuştu. Bu enstitü güneşte pişmiş topraktan evler ve yine ahşap ve samandan yapılmış evler konusunda araştırmalar yapmakta, raporlar yayınlamakta. Bugün Fransa’da kerpiç ev yapımı çok yaygınlaşmıştı. Bilhassa zenginler sağlık ve doğallık gibi sebeplerle kerpiç evlere yönelmiştir. Aşağıda bunlardan birkaçının resmini görmejtesiniz. Daha fazlası için İnternet’ten “maison en paill ve maisons en terre” yazarak bu siteye girebilirler.
Fransa’da yeni yapılan kerpiç-saman evlerden kareler
Kerpiç binalar Afrika’da da çok yaygın. Orada ev dışında başka binalar da kerpiçten yapılmakta. Aşağıda Mali/Timbuktu şehrinde Djenne Camii görülmekte. Djenne cami tamamen kerpiçten yapılmış olup, yüksek bir sanat ürünü olması hasebiyle UNESCO tarafından dünya kültür mirası listesine alınmıştı.
KERPİÇ EVLERİN FAYDALARI
Kerpiç, killi toprağın içine saman/kesmik ve diğer katkı maddeleri karıştırılması ardından su ile yoğrularak kalıplara dökülmesi ve açık havada kurutulmasıyla elde edilen bir yapı malzemesi.
1- Üretimi çok kolaydır
Killi toprak bulunan her bölgede üstelik çevreye zehir kusan modern sanayi fabrikalarına ihtiyaç duyulmaksızın açık alanlarda üretilebilir.
2- Çok ucuza mal edilir
Düzenli bir gelire sahip olmayan fakirler kendi emekleriyle kerpiç üretebileceği gibi parası olanlar evvelce üretilen kerpiç tuğla blokları satın alabilirler. Esas itibariyle kerpicin maliyeti işçilik maliyeti kadardır. 3- Toprak akrabalığı
İnsan çamurdan yaratıldığı ve toprak ile akrabalığıyla olsa gerek, insan sağlığı için en uygun evler bu malzemeden yapılabilir. Toprak evlerde manyetik negatif enerji alanları oluşmaz. Kerpiç evlerde oturanlarda modern dünyanın hastalıkları sayılan astım, bronşit, romatizma ve eklem rahatsızlıklarına da pek rastlanmamaktadır.
4- Yalıtım gerektirmez
Kerpiç evlerde kışlar gayet sıcak ve buna karşın yazlar tam da arzu edildiği gibi serin geçer. Yakıt masrafı pek azdır. Bitlis'li bir tanıdığım eskiden kerpiç olan evini yıktırıp yerine betonarme ev yaptırmıştı da sonradan ne kadar pişman olduğunu ve kışın ısınamadığını bana defalarca anlatmıştı.
5- Enerji tüketimi az
Kerpiç bloklar en az hatta sıfıra yakın bir enerji ile üretilir. "En iyi enerji dostu" malzeme hangisidir diye sorulursa ilk sırayı kerpicin alacağı muhakkak. Bizim gibi neredeyse tüm enerjisini ithal eden bir ülke için bunun önemini anlatmaya bilmem gerek var mı?
GELECEĞİN EVLERİ KERPİÇTEN
Sınırlı enerji kaynakları ve bunun yanında dünyanın karşı karşıya kaldığı küresel iklim krizi, tüm sektörlerde olduğu gibi inşaat sektöründe de "sürdürülebilir"lik kavramını öne çıkarmıştır. Kerpiç bu kavrama yüklenen bütün nitelikleri sağlayabilen neredeyse tek inşaat malzemedir. 2005 yılında Sydney’de yapılan “Geleceğin Evleri” sergisi ve konferanslar dizisi kapanış bildirisinde bu kavrama çok atıflar yapılmıştı:
“- Dünyamız, fosil yakıtların aşırı kullanımı ve onun neden olduğu küresel ısınma ile birlikte gelen felaketlerle yüz yüze. Bu gerçekler inşaat sektöründe acil önlemler alınmasını zorunlu kılıyor. Gelecekte nasıl evlerde oturacağımız sorusu, artık bir beğeni konusu olmaktan çıkıp, bilinçli bir şekilde ve küresel boyutta irdelenmesi gereken yaşamsal bir mesele haline gelmiştir. Önümüzdeki yüzyıl içerisinde tasarlanacak evler mutlaka çevreyle uyumlu olacak şekilde tasarlanmalı.
Isıtma amaçlı fosil yakıt kullanımının azaltılması, evin kendi enerjisini üretebilecek hale getirilmesi, yağmur suyundan yararlanılması, pis suların arıtılması, kanalizasyonun gübre olarak kullanılması, malzemelerin geri dönüşülmesi ve sürdürülebilir seçilmesi ile hem doğaya verilen zararların minimuma indirmek hem de doğadan maksimum yararlanmak temel hedeflerimiz olmalı.”
Evet, bugün Taksim'de, Teşvikiye'de, Çankaya’da, Konak’ta kerpiç ev yapmak uygun düşmeyebilir, ancak memleketin birçok köyünde, kırsalında hatta kasaba ve şehirlerinde böyle tek katlı, bahçeli, sağlıklı müstakil evler yapabilmek pekâlâ mümkün. Ben ilk etapta her yıl ihtiyacımız olan yeni konutların yüzde 15-20'sinin kerpiçten yapılabileceği kanatindeyim.
Son söz
Sayılan bunca avantajlarına rağmen bugün bilhassa devlet yetkilileri tarafından kerpiç malzemenin âdeta hor görülmesi ve hatta bu malzemenin çağdışı ilân edilmesi ne yazık ki kerpicin inşaat sektörünün dışında kalmasına neden olmakta.
Türkiye'nin; 1- Geleneksel mimari ve şehircilik varlığımızın yaşatılması, 2- Kerpiç yapı mirasımızın korunması ve gelecek nesillere aktarılması, 3- Yöresel malzemenin ve yöre insanımızın işgücünün yine kendi yöresinde değerlendirilmesi adına önümüzde bir afet kadar bir fırsat da ortaya çıkmıştır. Kerpice yeniden hak ettiği değer verilmeli ve bu malzemenin önü mutlaka açılmalı. Eğer yapım teknikleri ile strüktürü konusunda doğru çözümler üniversiteler aracılığıyla bu bölgelere aktarılır ve az sayıda kalan kerpiç ustalarının tecrübelerinden faydalanılırsa rahatlıkla depreme dayanıklı kerpiç evler üretebiliriz.
Üniversiteler şimdi değilse ne zaman lazım olacak?
Ciddi bir irade ve örgütlenme ile bu işi başarabiliriz!
BU MALZEMENİN BİZDEN TEK BİR İSTEĞİ VAR! BİRAZ İLGİ
Hepimizin gördüğü ve şahit olduğu üzere deprem bölgesine maddî/mânevi yardımlarını esirgemeyen hükümetimizin, yıkılan evlere karşılık Batı’lıların dahi artık terk edip oturmadığı, çok katlı betondan apartmanlar yapmak yerine; yöre halkımızın bildiği ve alıştığı, yöre mimarisiyle ahenkli, yöre topografyasıyla uyumlu ve yine yöre halkının dini değerlerini ve örfünü gözeten tarzda bir veya iki katlı kerpiç/toprak evler yapması/yaptırması/yaptırmaya ön ayak olması en büyük beklentimiz.
Türkiye’nin tüm dünyaya örnek teşkil edecek bir şekilde, sade ve mütevazi olduğu kadar mimari niteliklere sahip, küçük ama yüksek sanat değeri taşıyan, ekonomik ve sürdürülebilir niteliklerde, tabiata zarar vermeyen ve meselâ 100-200 haneli az katlı kerpiç/toprak evlerden müteşekkil köyler kurması an meselesi. Bu kendi küçük, lâkin kıymeti büyük yeni kerpiç evli köyler modeli, Türkiye’nin geçmişten tevarüs ettiği itibarını çok daha yükseklere taşıyacaktır.
Yemen'den yüksek katlı kerpic yapılar / Resim: Skylife
