İstanbul'un değişen imajı araştırma konusu olacak

Münih Ludwig-Maximilians-Üniversitesi'nin Avrupa Etnolojisi Enstitüsü'nde bilimsel araştırmalar yapan Dr. Derya Özkan, 2011 yılının Kasım ayında "Şark Şehrinden 'Cool' İstanbul'a. Değişen İstanbul Tahayyülleri" başlıklı bir araştırma projesine başlayacak. Araştırma için Alman Araştırma Topluluğu'nun (DFG) Emmy-Noether Genç Akademisyenler bursunu kazanan bilim kadını, 'Araştırmamda İstanbul'un değişen imajı ile şehirdeki mekansal dönüşüm arasındaki ilişkiyle ilgileniyorum.' dedi. Özkan, bu tahayyüllerin sosyal, politik ve ekonomik arka planına, nasıl üretildiklerine bakıldığında, aslında şehrin maddi dönüşümü hakkında da çok şey öğrenilebileceğini söyledi.

Amerika'da Rochester Üniversitesinden 'Visual and Culturel Studies' (Görsel ve Kültürel Araştırmalar) alanında doktorasını alan Özkan, projenin fikrinin 2000'li yıllarda İstanbul'a yönelik bakışlardaki değişimi gözlemlerken ortaya çıktığını belirtti. 'Cool İstanbul' imgesinin ilk defa 2005 yılında Newsweek dergisinin uluslararası baskısında ortaya çıktığını ve daha sonra uluslararası medyada aynı çerçevede 'Cool İstanbul' vurgusu yapan pek çok yazının yayınlandığını anlattı. Araştırmacı, İstanbul'un uluslararası medyada bu kadar gözde hale gelmesiyle 1990'lardan bu yana şehirde süregiden mekansal, sosyal ve kültürel dönüşüm arasında bağlantılar kurduğunu dile getirdi. Özkan, bu imaj değişikliğinin, Türkiye'nin Avrupa Birliği (AB) ile ilişkilerinin yoğunlaşmasıyla, İstanbul'un 2010 Kültür Başkenti olması kararıyla da eşzamanlı olarak gerçekleştiğini söyledi. Buradan yola çıkarak tarihsel olarak İstanbul tahayyüllerinin nasıl değiştiğini düşünmeye başladığını kaydeden Özkan, bu tahayyülleri dönemsel olarak dört başlık altında inceleyeceğini açıkladı.

Özkan'ın kuracağı araştırma grubu, "Şark şehri olarak İstanbul" başlığı altında, 18. ve 19. yüzyılda ortaya çıkan İstanbul tahayyüllerini inceleyecek. Özkan bunun oryantalizm ideolojisi ve emperyalist dünya düzeni ile ilgisi olduğunu belirtti. İkinci olarak "Üçüncü Dünya şehri olarak İstanbul" tahayyülünü mercek altına alacağını dillendiren Özkan, 'Bu imge bana göre ulusal kalkınmacılık döneminin bir ürünüdür.' dedi. Özkan'a göre bu dönemin İstanbul'unu, gecekondular, yaygın olarak "çarpık kentleşme" olarak adlandırılan informel şehirleşme, hızlı kentleşme, göç, kültürel alanda ise arabesk müzik ve kültür oluşturuyor. Araştırmacı, bütün bunların maddi tabanını da ulusal kalkınmacı politikaların oluşturduğunu düşünüyor. Özkan, 1980'li yıllardan sonraki dönemi "Küresel şehir olarak İstanbul" tahayyülü olarak inceleyeceğini ve bu dönemin neoliberal politikalarla çok bağlantılı olduğunu savundu. 2000'li yıllardan itibaren neoliberal şehirleşme politikalarının sonuçlarını görmeye başladığımızı, ve 'Cool İstanbul' imajının bu çerçevede dördüncü tahayyül olarak ortaya çıktığını söyledi. Özkan, 'Cool İstanbul' tahayyülünün İstanbul'un önceki tüm tahayyüllerini kucaklama iddiasında olduğunu düşünüyor. Araştırmacı bu tahayyülün sadece "hayalî" olmadığını, İstanbul'da madden "yaşanan" bir karşılığı olduğunu söyledi.

Derya Özkan, araştırma projesinde çalışacak diğer araştırmacılarla birlikte, bu egemen tahayyüllerin üretildiği dönemlere bakmayı, bu tahayyüllerin üretilme süreçlerini incelemeyi hedefliyor. Sembolik düzeyde üretilen tahayyüllerin maddiyattan kopuk olmadığını, bunların çoğu zaman iç içe geçtiğini düşündüğünü söyleyen Özkan, bu tahayyüllerin gündelik hayatta nasıl yaşandığını, yani konunun antropolojik boyutunu da araştırmak istediğini kaydetti.