Mashadov’un ölümünden beş yıl sonra

Haber Merkezi / TİMETURK

Radio Liberty editörü Liz Fuller, ölümünün üzerinden 5 yıl geçen Çeçen lider Aslan Mashadov ve Kafkasya'daki gelişmeleri son makalesinde değerlendirdi. Fuller, Çeçen liderlerinin çoğunu öldüren Rusya'nın Grozni'deki Rus yanlısı ölümcül rejime desteğinin bölgedeki barış umutlarını bitirdiğini yazdı. Liz Fuller, "günden güne gittikçe yükselen direniş dalgası varken, zaman Medyedev’in tarafında değil" dedi. Liz Fuller'in makalesini timeturk.com okuyucuları için tercüme ettik:

Liz Fuller*

Beş yıl önce, 8 Mart 2005’te, Rusya otoriteleri, Çeçen Devlet başkanı ve direniş komutanı Aslan Mashadov (Maşadov)’un vurularak öldürüldüğünü duyurdu. Onun ölümü, Rusya’nın, Kuzey Kafkasya üzerindeki kontrolünü sağlamlaştırması açısından bir kilometre taşıydı.

Henüz haftalar önce, Maşhadov, Moskova’ya, yıllardır süren ve yüzbinlerce hayata mâlolan savaşın sona erdirilmesini müzakere etmeyi amaçlayan teklif serilerinden sonuncusu olan, tek taraflı ateş-kes ilan etmişti.

Fakat daha sonra Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin- 1996 yılında, Çeçenya’da ateşkese ve askerlerin geri çekilmesine göz yummuş selefi Boris Yeltsin’in aksine- Çeçenya’daki son savaşçıyı fizikî olarak imha etmeyi kafasına taktı. Putin, ayyuka çıkan “Çeçen direnişçileri askerî kamplardaki helâlarda öldürmekten” bahsetti ve “teröristlerle muhatap olmayı, kategorik olarak reddetti.”

Askerî güce olan bu aşırı düşkünlük karşı imalatını sağladı.

Maşhadov’un öldürülmeden kısa bir süre önce, Radio Free Europe (Özgür Avrupa Radyosu)/ Radio Liberty (Özgürlük Radyosu)’nun Kuzey Kafkasya Servisi’ne verdiği bir röportajda, kendiliğinden ifade ettiği gibi; Rusya liderinin müzakere masasına oturmayı reddetmesi, sadece savaşın Çeçenya’dan, şimdiye kadar büyük bir kısmı barış içinde yaşayan Kafkasya diğer Cumhuriyetlerine yayılmasını hızlandırdı.

Süreç, Rusya 1999 başarısızlığında sonra, 5 sene içinde, Çeçenya’ya, ikinci defa asker göndermesinden önce başladı.

Maşhadov, “Çeçenistan’daki savaş hemen durdurulmazsa, çevreye yayılacak. Şimdiden bazı yerlere yayılmaya başladı bile. Bugün savaşın Dağıstan, Kabardin-Balkarya, Osetya, İnguşistan, Karaçay-Çerkesya’da görülebileceğini” söyledi.

Maşhadov, tecrübeli bir askerî komutan olarak, savaşçı şebekesinin, İnguşistan, Kabardin-Balkar ve Dağıstan’da yeni “cepheler” açmak için, yayılması suretiyle, Rusya’ya cevap verdi. Bu cephelerin komutanları, Çeçen direnişinin askerî liderliği tarafından idare ediliyordu.

Fakat Maşhadov, savaşçılarından mümkün olduğunca sivillere zarar vermemeleri konusunda daima ısrar etti ve Kuzey -Kafkasya dışında saldırılara girişmekten kaçındı. Halefleri ise, bu sakıncalara sadık kalmadı. Direniş komutanı olarak adı geçen, Maşhadov’dan sonraki ilk lider, Haziran 2006’da öldürülen Abdul-Hakim Sadullayey ismini alan Duko Umarov, ilk olarak, kaçak saha komutanı Şamil Basayev tarafından başlatılan, Riyazü’s Salihin’de fetvası verilen intihar saldırıları timlerini tekrar canlandırdı. Bu intihar saldırısı timleri, siviller kayıpları gözetmeksizin, düzenli olarak askerleri ve polisleri hedef aldı.

Umarov’a bağlı savaşçılar, aynı zamanda, Rusya’nın başka yerlerinde de saldırı düzenleyeceklerini ilan etti. Bu savaşçılar, geçtiğimiz Ağustos ayında, güney Sibirya’daki bir hidroelektrik santralinde meydana gelen ve ağır zarar veren bir patlamanın mesuliyetini, ve geçtiğimiz Kasım ayında da Moskova, St. Petesburg Express treninde meydana gelen patlamanın sorumluluğunu (Moskova’daki yetkililer, trendeki patlamanın Çeçenlerin düzenlediğini doğrularken, hidroelektrik santralindeki patlamanın bir terör eylemi neticesi olduğunu reddederek, patlamanın altyapıdaki teknik yetersizlikten medyana geldiğin ifade etti.) üstlendi.

Maşhadov, Moskova’nın, Çeçenya’ya, bir özerk demokratik cumhuriyet olarak gelişmesi için maksimum genişlikte vereceği otonom bölge üzerinde bir müzakere masasına oturulması gayesiyle çabaladı, durdu. Aksine Umarov, bütün Kuzey Kafkasya’nın bağımsızlığını güvenliğe giden tek yol olarak gördüğü için cihada kucak açtı.

Sovyet Subayı

Maşhadov, yumuşak sesinin ve zannedilenin aksine, 40’lı yaşlarında, albay rütbesine kadar yükselmiş ve bir topçu birliği komutanlığında bulunmuş, kariyer sahibi bir Sovyet ordusu subayı idi. 1994-95 yıllarında, Çeçenya’daki Rus birliklerinin komutanı, ve Rus Ordusunun kıdemli generali Gennady Troshev, hatıralarında, Maşhadov’un şahsiyetinden ve disiplinli oluşundan sitayişle bahseder.

Maşhadov, 1991 sonlarında Sovyetler Birliği dağılınca, ordudan istifa eder, Çeçenistan’a döner ve Çeçen Devlet Başkanı Cevher Dudayev tarafından kurulan silahlı birliklerin başına geçer. Maşhadov, 1994-1996 yılları arasındaki savaşta, Çeçen direniş güçlerine kumanda eder. Maşhadov, 1996 Ağustos’unda, Grozni’nin, direnişçiler tarafından geri alınışından sorumluydu. Radio Free Europe (Özgür Avrupa Radyosu)/ Radio Liberty (Özgürlük Radyosu)’nun Kuzey Kafkasya Servisi müdürü ve bu askerî operasyona gözleriyle şahid olan Aslan Doukev, operasyonu “muhteşem” olarak anlatır.

Doukaev, “Maşhadov, şüphesiz ki hünerli bir askerî stratejistti. 1996 yılında, Grozni’nin geri alınması operasyonunda, emrindeki birkaç yüz savaşçıyı, sadece hafif silahlarla kuşandırdıktan sonra, Rusya süper askerî gücünü diz çökerterek ve hem de birkaç saat içinde geri püskürtmüştür.” dedi.

Birkaç hafta içinde, Maşhadov ve Rusya Güvenlik Konseyi Sekreteri Aleksandr Lebed resmî bir ateşkes anlaşması imzaladı. Haziran 1997’de, milletlerarası gözlemcilerin ilan ettiği açık ve özgür bir seçimle, Çeçenistan Devlet Başkanlığına seçilir. Mayıs ayında, Rusya Devlet Başkanı Yeltsin’le, Çeçenistan’la Rusya Federasyonu arasındaki iç ilişkileri düzenleyen, resmî bir anlaşma imzaladı.

Bu, muhtemelen Maşhadov’un kariyerindeki en yüksek seviye idi. Sonra, kendisini emri altına almak isteyen, ilk ve en hızlısı Şamil Basayev öncülüğünde, direnişçilerle iktidar savaşı içine düştü. Maşhadov, İslâmcı kanattan gelen baskı neticesi, 1997 yılındaki seçimle oluşmuş meclisi- kendisinin kalan son destekçisiydi- yasama faaliyetinden mahrum ederek, Çeçenistan’da Şeriat kurallarının geçerli olduğunu belirten bir kararnâme yayınladı.

Basayev, 1999 yazında, Dağıstan’a başarılı bir şekilde yayılıp, Kuzey Kafkasya İslâm Cumhuriyeti’ni ilân etmek suretiyle, Maşhadov’a meydan okudu. Moskova önce Çeçenistan’ı bombalayarak cevap verdi ve sonra, Ekim 1999’da, Çeçenistan’ı yeniden baştan başa işgâl etti.

Maşadov’un, Rusya’nın, barış görüşmelerine başlaması için milletlerarası topluluğa tekrar ettiği çağrı, dikkate bile alınmadı.

Onun yerine, Putin, eski Çeçenistan müftüsü Hacı Ahmed Kadirov’u, Grozni’deki Rus yanlısı rejimin başına getirdi. Bu tercih, bugün bütün Kuzey Kafkasya’da en etkili ve en korkulan siyasî bir figür kişi olan, Kadirov’un acımasız oğlu Ramazan’ın iktidara geçmesinin yolunun açtı.

Geçtiğimiz yaz, Kremlin, sürgündeki Çeçenistan Hükümetinin başkanı Ahmed Zakayev ile, Kadirov’un temsilcileri arasında bir diyaloğun başlatılmasına yeşil ışık yaktı.

Fakat, Maşhadov destekçileriyle, Grozni’deki Rus yanlısı ölümcül rejim arasında bir diyalog süreci başlatması plânlanan uluslararası konferans, bilinmeyen bir tarihe ertelendi.

Maşhadov’un ölümünden kısa bir süre sonra, Rusya Güvenlik Konseyi’nin Lebed’den sonraki Sekreteri İvan Rybkin, Radio Free Europe-RFE/RL (Özgür Avrupa Radyosu)/ Radio Liberty(Özgürlük Radyosu)’na verdiği bir beyanatta, Çeçen savaşının, hâlâ barışçıl yollardan çözüleceği konusunda şüpheli olduğunu ifade etti.

Rybkin “geriye, Çeçen veya Rus olsun, mevzuyu hassasiyetle konuşacak çok az kişi kaldı. Tabii ki, Kuzey Kafkasya ve Çeçenistan’ın her ikisindeki körolası düğümü yeniden açmak ve çözüm getirmek ihtiyacı duyan büyük bir profesyonel ve entelektüel yokluğu var.” diyerek, önemli bir noktaya parmak bastı.

Rusya Devlet Başkanı Dimitry Medyedev’in Kuzey Kafkasya’dan mesul olarak tayin ettiği son kişi olan ALeksandr Khoponin, tabii ki, açıkça bu “kör düğümleri” çözmeye niyetli. Fakat, günden güne gittikçe yükselen direniş dalgası varken, zaman Medyedev’in tarafında değil.

*Radio Liberty'nin Kafkasya Editörü

Bu makale Fazıl Duygun tarafından timeturk.com için tercüme edilmiştir.

Not: Timeturk olarak Merhum Aslan Mashadov'u ve tüm Çeçen şehitleri rahmetle anıyoruz.

Mashadov’un ölümünden beş yıl sonra

Radio Liberty editörü Liz Fuller, Çeçen lider Aslan Mashadov'un ölümünden beş yıl sonra, Kuzey Kafkasya'daki durumun daha karışık hale geldiğini yazdı.