Bayram nasıl bir gündür?

Oruç tutmayanlar bayram kutlayabilir mi? ‘Çok şükür’ demek ile şükretmek arasında ne fark var? Issız adada tek başına bayram kutlanır mı? Bayram namazından sonra ilk iş ne olmalı? Dünyadaki yoksulluk ve cinayetlere rağmen bayram kutlanır mı? Bayram bir eğlence günü müdür? Peygamberimiz bayramda ne yapardı? Çocukların, kimsesizlerin ve yoksulların bayramdaki rolü nedir? Obama bayramda elimizi öpecek olsa ne yapmamız gerekir?.. Prof. Dr. Hasan Elik, bayramla ilgili çarpıcı açıklamalarda bulundu

Murat Menteş / Star

Bayram nedir?

Bayram manevi anlam taşıyan belli bir günde, bir toplumun, milletin, topluluğun bütün fertlerinin bir sevinci paylaşması, bir ortak duyguyu yaşamasıdır. İnsanın kendisini o duygu alanında bulmasıdır.

Kapalı alanda sigara yasaklanınca fark ettik ki oruç tutmayan çok insan var. Oruç tutmayanların bayramı kutlamasına ne diyorsunuz?

Bir kimse orucu tutmasa da bayram sevincine iştirak edebilir. Ona ‘Sen oruç tutmadın, bayramda da sevinme’ demek, bir yanlışa bir başka yanlışla karşılık vererek yanlışa hizmet etmek olur. Burada temel husus ‘aidiyet’ duygusudur. Aidiyeti güçlendirerek, pratikteki sorunlar giderilebilir. Ama aidiyeti tahrip etmek ve insanları dışlamak fevkalade büyük bir hatadır.

KUTLAMALAR İBADETTİR

Ramazan Bayramı’nın ayırıcı özellikleri nelerdir?

Ramazan Bayramı, hazırlıkla, yavaş yavaş gelen, adeta hak edilen bir bayram. Oruçlar tutuluyor, teravihler kılınıyor, fitreler veriliyor... Kurban Bayramı’nda, eğer Hac yapmıyorsanız, bayram bir anda geliveriyor. Kurban ibadeti, bayramın bir parçası olarak eda ediliyor.

Bayram namazı hakkında ne söyleyeceksiniz?

Bayram namazı bir kutlama namazıdır. İslam’da kutlamalar da bir ibadet niteliği taşır. Barışmak farz, bayram namazı kılmak sünnet, bir görüşe göre vaciptir. Bu nedenle bizde bayram namazlarından sonra küskünler barışır, barıştırılır. Bayram namazı kılıp da kimseyle bayramlaşmadan çekip gitmemek lazımdır. Vaktiniz yoksa, duygusal olarak o atmosfere katılmanız gerekir.

Hayat Bayram Olsa diye bir şarkı var. Hayat, bayram olabilir mi?

Hayat bayram olmaz. O bir temenni. Bir cuma hutbesinde o şarkıyı anmıştım. ‘Bütün dünya buna inansa / Hayat bayram olsa / İnsanlar el ele tutuşsa / Birlik olsa / Uzansa sonsuza.’ Çok güzel. Fakat hayat acısıyla, kederiyle vardır. Yine de bu temenniye katılmak lazım. Tamamı yapılamayan şeyin, tamamı terk edilmez. Öte yandan, hayat bayram olabilseydi, dünya cennet olurdu. (Gülümsüyor.) İslam dini realize edilmeyen şeylerle ilgilenmez. ‘Küsmeyin’ demez, ‘Barışın’ der.

EN GÜZEL ELBİSENİZİ GİYİN

Peygamberimiz bayramı nasıl kutlardı?

Bir bayram günü Medine’de açık alanda kadın erkek, çocuklar topluca bayram namazı kılınıyor. Efendimiz ‘Herkes en güzel elbiselerini giyip gelsin’ diyor. Bir kadın ‘Benim yeni elbisem yok, gelemem’ diyor. Hz. Peygamber ‘İki elbisesi olan biri bu kadına elbise versin, yoksa Medine’de bayram namazı kıldırmam’ diyor. Bir tek kişi mahzunsa, bir tek başı okşanmamış yetim varsa, hatırı sorulmamış bir kimsesiz varsa, o bayramın tadı yakalanamamış demektir! Bayramda hiç kimse kendini yoksul, mahrum hissetmesin diye çalışmalıyız. Bayram, yoksulluğun imha edildiği gündür.

‘RABBİM’ DEĞİL ‘RABBİMİZ’

Kimsesizlerle kim bayramlaşacak?

Kimsesizliğin ortadan kalktığı bir gün olmalıdır bayram. Tabir caizse adeta bir ava çıkar gibi kimsesizleri bulmak ve onlarla bayramlaşmak, kucaklaşmak icap eder. En iyi yardım, en çok muhtaç olana yapılan yardımdır. En yoksul, en çaresiz, kimsesiz insanlara destek olmak, bayramdaki en mühim işimizdir. Birliktelik esastır. Biz dualarda ‘Rabbena’ deriz. Yani, ‘Rabbimiz.’ ‘Rabbim’ demeyiz. ‘Biz’ diyerek dua ederiz.

Eklemek istediğiniz bir şey?

Ülkeler at sırtında fethedilir ama at sırtında yönetilemez. İnsanlar, değerler etrafında birleşir. Bizi, değerlerimiz yaşatır. Bayram, en büyük değerlerimizden biridir. Herkese hayırlı, sevinçli bayramlar diliyorum.

Berhudar ol Başkan Obama

Afrika’da açlık, Irak’ta katliam, Filistin’de işgal, Afganistan’da yıkım varken bayram kutlamak doğru mudur?

Bir yandan buradaki kardeşlik, paylaşma ve kucaklaşmayı korumalı, öte yandan dertli, acılı coğrafyalardaki insanlara da el uzatmalıdır. Onların da bayram edebilmesi için çalışmalı, dua etmelidir.

Gayrimüslimlerle bayramlaşılır mı?

İstanbul’da mesela, bayramları Ermeni, Musevi vatandaşlarımız da bizimle birlikte kutlarlardı. İnanç ortaklığı kadar, vatan ortaklığı, komşuluk da birer yakınlaşma vesilesidir. Hz. Ali ‘Din kardeşliği gibi insanlık kardeşliği de vardır’ diyor. İnsanlık ortak paydasını reddedersek, insanlıktan çıkarız.

Şimdi şu kapıdan Barack Obama girse, elinizi öpse, ‘Bayramınız mübarek olun hocam’ dese...

‘Thank you, şukran, berhudar ol’ derim. Müslüman sadece kendi dindaşlarına değil, herkese iyilikle mukabele eder. Hayırhah davranışa, daha hayırlı, daha salih bir tavırla karşılık vermeye bakmalıyız. Obama değil, ecnebi bir dilenci gelse de aynı şey geçerli.

‘Bayram etmek kadar bayram ettirmek de önemli

Ramazan Bayramı, Şeker Bayramı ayrımına ne diyorsunuz?

Şeker Bayramı diyenlere sert çıkmıyorum fakat bu doğru bir ifade değildir. Ramazan’a Şeker Bayramı dersek, Kurban’a da Et Bayramı dememiz lazım. İyi niyetle, Şeker Bayramı diyenleri aforoz etmenin bir anlamı yok. Ama birileri ille de ‘Bunun adı Ramazan değil, Şeker Bayramıdır’ diye ısrar ederse ona ‘Peki, madem öyle diyorsun, öyle olsun’ diyemeyiz. Ünlü Yorumbilimci Gadamer, ‘Bütün kelimelerin tarihi vardır’ der. Yani Ramazan olmadan, Kurban olmadan bu bayramların anlamı bütünlenmez.

Bayram, bir zevk ve eğlence günü değil mi?

Zevk ile huzur farklı şeylerdir. Huzur kalıcıdır, zevk de, eğlence de geçici. Zevki kişisel olarak tecrübe edebilirsiniz. Bayramlarda, topluca, huzuru pekiştiririz. Bir yandan da hepimiz, Allah’ın huzurunda olduğumuzun şuuruna ereriz. Sevinç de bu huzurdan doğar.

Bayramda eğlencenin dozu nasıl ayarlanmalı?

Bayram, zihnimizden dertleri büsbütün kovmak değil, dertleri paylaşarak sevince yönelmektir. Vur patlasın çal oynasın mantığıyla bayram kutlamak uygun değildir. İstanbul’da 20 milyon, Türkiye’de 75 milyon, İslam coğrafyalarında 1 milyar 200 milyon ve hatta tüm dünyada 7 milyar insanla birlikte sevinmeyi gözetmeliyiz. Bayramda birlik, birliktelik o kadar önemlidir ki, bayrama katılmayı engelleyecek şekilde bireysel ibadete bile müsaade yoktur. Bayramda oruç tutmak mekruh, bazı bilginlere göre haramdır.

Bayram ziyaretinin adabı, ehemmiyeti nedir?

Mümkün olduğunca çok bayram ziyareti yapmalıyız. İşin tadı burada zaten. Bayramı tatil gibi düşünemeyiz. Tamam işe gitmiyoruz ama bu bayram tatilidir. Bir bayram selamsız, kelamsız, merhabasız, bayramlaşmasız geçiyorsa, o bayram değildir. Ne kadar çok bayramlaşma olursa, o kadar büyük bir bayram olur. Her çiçekten bal alır gibi, birbirimize koşmalıyız.

’Bayram çocuklara gelir’ denir. Ne demek bu?

Ben çocukken kim bize daha güleç davranırsa, daha çok şeker, harçlık verir, leblebi, tatlı ikram ederse, onları daha çok severdik. Hâlâ çocukluğumda bizi sevindiren o evleri, o amca, teyzeleri sevgiyle hatırlıyorum. ‘Bayram etmek’ kadar, ‘bayram ettirmek’ de önemlidir.

İslam = Bilmek+Sevmek+Vermek

Ramazan’da ödediğimiz fitrenin önemi nedir?

Fitre, ‘sadaka-i fıtır’ diye de anılır. Fıtır, iftar, fıtrat kelimeleri aynı kökten gelir. Allah’ın isimlerinden Fâtır da öyle. Fıtır, bir başlangıcı, açılışı ifade eder. İslam dininde şükretmek daima başkasının lehine bir iş yapmayı gerektirir. Ağızla söylemek ancak bir hatırlama, zihin tazeleme anlamı taşır. Allah’a olan şükrümüzü, insanlarla ‘değerli’ bir şeyi, malı, parayı paylaşarak ifade etmemiz gerekir. Ramazan’da para veririz, Kurban’da et veririz. Ayrıca hediyeler ve ikramlar da var tabii. Yani maddî yardım esastır.

Bu yardımların genel bir usulü var mı?

Elbette. İslamiyet’i üç kelimeyle özetleyebiliriz: Bilmek, sevmek, vermek. Bayramın bayram olabilmesi için muhakkak vermek, infak gerekir. Anadolu’da ‘Kuru kuru kurbanın olayım’ demenin anlamı olmadığı söylenir. Bu vermenin içinde sevgi olmalıdır. Annenin yemeği sevgiyle pişirmesi, çocuklarına sevgiyle sunması gibi. Kurban eti bu yüzden daha lezzetlidir. İçine sevgi katılmıştır. Et, artı sevgi. Bir ülkede sevgi yoksa, o ülkede bayram mayram olmaz. Bayram, temenni ve dileklerimizin gerçekleştiği gündür.

20 Eylül, otomatikman bayram değil mi yani?

Hayır, bayram olan gün değildir. Bayram içimize çektiğimiz o ‘temiz’ havadır, güzel duygulardır.

Issız bir adaya düşsem, bayram gelse...

O bayram olmaz. İslam’da bütün ibadetlerin topluca yapılması önerilir. Fakat bayram tamamıyla toplumsaldır. Bayram dost ile gelir, yâr ile gelir.

Bayram nasıl bir gündür?

Yarın Ramazan Bayramı... Peki bayramın ruhuna uygun biçimde nasıl davranmak gerek?