Bilge köyü raporu: Sosyal patlama

Bilge köyünde yaşanan katlimanın nedenlerini Mardin Artuklu Üniversitesi araştırdı. Araştırmanın sonucunu, üniversitesi rektörü Prof.Dr. Serdar Bedii Omay, Canlı Gaste'ye anlattı.

Omay, 'Çok katmanlı bir sosyal problemin, buzdağının ucundaki patlaması' olarak nitelediği olayla ilgili çarpıcı açıklamalarda bulundu.

'Ağır bir şizofrenik yapının birikmişlerinin patlaması', 'Kökenleri 16. yy kadar gidiyor', 'Önleyici sosyal hekimlik önemli', 'Benzer husumetler yaygın ve tekrar edebilir. Öncelikli konu husumetlerin saptanması olmalı'

Can Dündar'ıon soruları ve Prof. Omay'ın açıklamaları şöyle:

Can Dündar: Köye en son ne zaman gittiniz ve gözlemleriniz nelerdi?
Prof.Omay: En son geçtiğimiz hafta içinde ziyaret ettim. Köyde karışık duygular var; hüzün, intikam, öfke, cehaletin farkındalığının meydana getirdiği pişmanlık, eğitimziliğin farkındalığının ortaya çıkardığı karşık bir durum... Bazı aileler köyden göç etti, bazı insanlar uzaklaştı ve zannedersem artık 30-40 civarında insanın yaşadığı bir köyden bahsediyoruz.

Böyle bir olayın şehrimizde meydana gelmesi, biz akademisyenleri de duygusal ve zihinsel şoka uğrattı. Artuklu Üniversitesi son kurulan üniversiteler grubundan. Sanki bu durumu hissetmişiz gibi, bir sosyal bilimler üniversiştesi olma yolunda adımlar attık. Çeşitli dallardan 50 kadar araştırma görevlisi aldık ve bunlar ağırlıklıklı olarak sosyoloji bölümünden oluştu. Bu konuyla ilgil de genç öğretim görevlilerini ekip halinde görevlendirdik.

Bu arkadaşlar her gün gece ve gündüz köyde kendilerini tanıttı ve herklesle görüştü. Anket çalışmaları yaptılar. Sosyoloji ve psikoloji biliminin usullerini kullanarak ön inceleme yaptılar.

Sonuç şöyle çıktı; Çok katmanlı bir sosyal problemin, buz dağının üzerindeki zirvesi gibi; şiddete endeksli, sosyo-psikolojik ağır bir şizofrenik yapıyla karşılaştık. Böyle olayların ardından klasik olan bir reddetmedir. Sosyal topluluklarda 'böyle bir katliamı yapanlar bizden değildir' mantığı çalışır ama burada böyle bir şey yok.

Bu olayı köyün insanları birbirlerine yaptılar; bunu akademisyenler de ve Türkiye de kabul etmeli. Bunub yapmadan ne teşhis konulabilir ne de tedavi geliştirebilir.

Can Dündar: Şizofrenik yapı, hangi vesilieyle kendini gösterdi, hangi neden baskın oldu?

Prof.Omay: Son derece basit gibi görünüyor. Birkaç yüz metre karelik arazi davası ya da verilmeyen bir kız davası gibi iddialar atılıtyor ortaya. Adli soruşturma devam ediyor tabi yargıda bulunmak bana düşmez ama ama bu iddilar, bu olay üzerinde hiçbir zaman rasyonelize etme imkanı olmayan sebepler.

Can Dündar: O köyü bölgeden ayıran bir özelliği var mı?

Prof.Omay: Hayır yok. Bu köyde vuku bulan bir olayla karşılaştık ama benim kanaatim bu örneğin bölgedeki birçok köyde de olabileceği. Sosyol psikoloji bilimi; raporda vurguladığımız gibi, örnekler bu gibi şiddet eylemlerinin tekrarlanacağını gösteriyor. Önleyici sosyal hekimlik etkili olur...

Can Dündar: Nedir bu çok katmanlı sosyal problemler. Nasıl fay hatları üzerinde oluştu bu cinayet?

Prof.Omay: Tarihi bir arka planı var. 15-16 yüzyıldan itibaren başlayan bir şey. Yavuz Sultan Selim'in kürt bölgelerini Osmanlı'ya bağladığı döneme kadar derinlemesine gitmek gerekiyor.

Osmanlı'nın Türk boyları üzerindeki politikası, devleti tehdit etmelerine mani olacak bir şekilde obaları ve boyları birbirinden ayırmak ve parçalamak şeklindeydi. Ama kürt bölgelerinde bunu uygulamayıp mirlik sistemine geçmiştir. Bu sistem ile bölgeyi idare etmiş ve aşiret yapısında herhangi bir dağılmaya yol açmamıştır. Bu sistem 400 yıl kadar bölgede adaletli, kendi gelenekleri içerisinde bir yapının Osmanlı'ya bağlı olarak sürmesini sağlamıştır.

Osmanlı'nın modernleşme ve batılılaşma süreciyle birlikte başlayan dönemde, merkezileşmenin ortaya çıkışı ve bu kaygısıyla mirlik sisteminin ortadan kaldırılması; sosyal kaosun ortaya çıkmasına neden oldu. Sonrasında biliyorsunuz Hamidiye Alayları meselesi... Belli aşiretlerin Sultan'a bağlı olarak öne çıkarılması ve araya nefretin girmesi. Koruculuk sistemi gibi ama orada dış tehdite karşı bir koruma duvarı var. Burada ise tamamen bir bölgede kendi içindeki bir tehdite karşı bir yapılanma söz konusu.

Can Dündar: Bu kadar birikmiş, üst üste binen katmanlarla oluşmuş bir sorun tekrar zuhur bulabilir. Bu açıdan ne öneriyorsunuz?

Prof.Omay: Öncelikle, saha araştırmalarını yoğunlaştırarak, halka halka bölgeye yayarak önleyici sosyal hekimlik tarzında, benzer korucu köylerindeki husumetleri herhangi bir hadiseye sebebiyet vermeden tespit edebilmeyi amaçlıyoruz. Sosyal sorumluk projesi saptamak gerekiyor.

Can Dündar: Benzer husumetlerin yaygın olduğuna dair bir saptama var mı?

Prof.Omay: Maalesef var. Kan davası demek zor. Kan davasının gelenekle ilişkisi var. Meydana gelen şiddet olaylarında kan davasının rajonuna da uymayan bir yapılanma var. Daha önce de değinmiştim; Güneydoğu toplumunun kapalı aşiret yapısının gelenek ile modernleşme arasındaki sıkışıklığının meydana getirdiği bir sıkıntı bu. Araştırmamızda bu tekrar kendini gösterdi.

Can Dündar: Zamanlama olarak bir anlamı var mı? Mardin'in bunca yıl medeniyetler yatağı, uygar, çatışmasız bir kent olması. Şimdi böyle bir şeyin yanardağ gibi fışkırması. Zamanlamayla ilgili bir şey; neden şimdi?

Prof.Omay: Mutlak bir cevap vermek zor ama İbn-i Haldun'un tarih felsefesini işlediği Mukaddimesi'ne atıf yapmak lazım. Asabiyet kavramından bahseder ve nicel birikimlerin nitel patlamalara sebep olması; o meşhur diyalektik kaideyi ilk söyleyenlerden bir tanesidir.

Geleneğin üzerindeki yozlaşmanın ve modernitenin etik ilkelerinin kapalı aşiret yapılarına nüfus edemesi ile, nitel patlama noktasına geldi diye yorumluyorum. Ama daha çok çalışmak gerekir.

Can Dündar: Mardin Valisi, çözüm önerisi olarak kızların okula gönderilmesi konusuna değindi. Ailelerin elini kolaylaştırması açısından kız okuları yararlı olacağını söyledi. Siz ne düşünüyorsunuz?

Prof.Omay: Vali Bey son derece özverili ve yoğun çalıştı. Yakın dostum ve çok uğraştığını biliyorum. Bunun da samimi bir öneri olduğunu düşünüyorum. Ama konunun üzerinde biraz daha ayrıntılı olarak durmak hatta 'çözümün yerelliği çözümün sürekliliğini getirir' sloganı içinden çözüm üretmek yararlı olur. Valimizin önerisini de yerel çözüm önerilerinden bir tanesi olarak görüyorum. Biraz daha çalışıp, sistemleştirerek düzenlemek gerekli. (ntv)