AB'den Arapça çeviri programına destek

Defne Bayrak / TİMETURK / Amman

Bilgisayar şirketleri Arapça'nın internet üzerinden kullanılabilirliğini artırabilmek için kolları sıvadı. Özellikle metinlerin çevirisinde karşılaşılan zorlukların çözülmesi için Medar isimli yeni bir proje başlatıldı.

Arapça'nın özellikle 11 Eylül 2001 hadiselerinden sonra büyük rağbet görmeye başlaması karşısında internet programları bu ihtiyacı tam anlamıyla karşılayabilmekten aciz kalıyor. İnternet üzerinden bir metnin Arapça'ya çevrilmesi ya da Arapça'dan başka bir dile çevrilmesi sonucunda çıkan metinler genel bir izlenim oluştursa da tam karşılığa ulaşılamıyor. Bunun sebebi de bu alanda uzman kimselerin bulunmaması nedeniyle boşluğun bilgisayara basit düşünen insan mantığını yükleyen dilbilimciler tarafından doldurulmaya çalışılması. Batılıların kendilerini korumak amacıyla Arapçayı öğrenme gereksinimi duymaları ve bir model proje olabileceği ihtimali Avrupa Birliği'ni bu projeyi finanse etmeye itti. Arapları projeye iten faktör ise artık İngilizce'nin Arapça yerine evlere kadar girmesi.

Avrupa-Arap işbirliği

Çoğumuz değişik dillerdeki metinlerin Arapça çevirisine internetteki arama motorlarıyla ulaşabilmeyi denemişizdir. Sonuç ise daima hayal kırıklığı olmuştur. Tercümesi gerçekleşen metin içerik hakkında genel bir görüş verse de tam olarak isteneni karşılayamamaktadır. Bu ve imla denetimi, sesli tercüme gibi diğer hizmetlere Arapça hesaplayıcısı denilmektedir. Bu hesaplayıcının bilgisayar ve internet dünyasına girmesi, daha büyük bir şekilde aktif olması anlamı taşımaktadır.

Her ne kadar bu yönde önemli adımlar atılmışsa da henüz istenenin zirvesine ulaşılmamıştır. İşte bunu yapabilmek için de bilgi teknolojileri alanıyla ilgilenen bir grup şirket ve araştırmacı aralarında bir koalisyon kurmaya karar verdi. Neticede 'MEDAR' projesi ortaya çıktı. Bu kelime, İngilizce 'Arap dili hesaplayıcı tekniklerini geliştirmek için Avrupa-Arap işbirliği projesi'nin kısaltmasıdır.

Arapça'nın Zenginliği Durumu Zorlaştırıyor

Avrupa Birliği Özel Araştırmalar Bütçesi tarafından finanse edilen proje, hesaplama (tercüme) hizmetlerinde, insan performansına yakın düzeyde doğruluğa ulaşmayı planlıyor. Bunun için de planın fikir sahibi, geçtiğimiz 22 Nisan Çarşamba Günü Kahire'de faaliyetleri başlayan toplantının yapılması çağrısında bulundu. Düzenleme konseyi üyesi Muhammed Atiyye'nin Yol Haritası olarak isimlendirdiği toplantı, hedefe nasıl ulaşılacağını belirliyor.

Atiyye, Arapça konuşanların sayısının, internetten daha fazla faydalanabilen diğer dilleri konuşanlardan çok daha fazla olduğuna dikkat çekerek bunun gibi bir projenin, diğer dillerin Arapça'dan daha iyi bir şekilde kullanılabilir hale geldiği bir devirde kaçınılmaz olduğunu ifade ediyor ve örnek olarak da internetten daha fazla faydalandıkları halde sayıları sadece 5 milyonu bulan Finlandiyalıları gösteriyor.

Muhammed Atiyye Arap dilinin zenginliğini inkâr etmiyor. Hatta bu dili konuşanların çokluğunun ve lehçelerin çeşitliliğinin durumu zorlaştıran sebeplerden bir tanesi olabileceğini belirtiyor. Ancak bu zorluğun aşılmasının zorunlu olduğunu yoksa insanların dillerini terkedeceklerini söylüyor.

Ardından şöyle ekliyor; ?Maalesef bu durumun başladığı dikkatimizi çekiyor. İngilizce Arap entellektüellerin dili olmaya başladı. Aynı şekilde Arap ülkelerinde evlerde de bu durum görülüyor.?

Atiyye bunu, insanların dil anlamında ihtiyaçlarının yeterli düzeyde karşılanmıyor olmasına ve İngilizce'nin kullanılabilirliğine bağlıyor.

AB?nin Projeyi Finanse Etmesinin Ardındaki Sebepler

Atiyye, Avrupa Birliği'nin bu projesi finanse etmesinin ardında iki sebep olduğunu belirtiyor. Bunlardan ilki Batı'da insanların 'kim bir kavmin dilini öğrenirse onların tuzaklarından emin olur' mantığıyla acil bir şekilde Arap dilini anlamaya ihtiyaç duymalarıdır. İkinci ve daha önemli olan nokta ise, 'Arap dili hesaplayıcısına, büyük bir başarı elde ederse programın başka dillerde de uygulanmasının kolaylaşacağı gözüyle bakıyorlar.

IBM Şirketinden Dr. Hani Hasan ilk görüşü onaylıyor ve 'Özellikle 11 Eylül 2001' hadiselerinden sonra Batı'nın Arapları acilen anlamaya ihtiyaç duyduklarına işaret ediyor.

Dr. Hani gülümseyerek bu olayların belki de Arapça dilinin internet üzerinden daha iyi kullanılabilirliğini sağlayan bir avantaj olduğunu belirterek şöyle diyor: ?Arapça arama motorlarıyla yabancı metinlere ulaşılabilirsiniz. Evet, bu metinleri Arapça'ya tercüme etmek istediğinizde çok iyi derecede bir sonuç alamazsınız ancak Medar projesinin başlamasıyla, teknolojik bilgi birikimi hedefiyle bu yolda önemli bir adım atılmış olmaktadır.?

Toplantı bildirisinin içeriği olan mesaj da bu hedefi doğruluyor. Buna İslamonline Sitesi'ne açıklamada bulunan katılımcılardan birçoğu da işaret ediyor. Uygulanması planlanan projenin özellikleri hakkında bilgisayar sistemlerinin geliştirilmesi mühendislik şirketinde genel müdür olan Dr. Muhsin Rişvan, bu hedefin gerçekleştirilebilmesi için öncelikle istenen uygulamaların, daha sonra da bu uygulama için lazım olan tekniklerin, son olarak da dil veritabanının belirlenmesi gerektiğine dikkat çekiyor.

Proje İçin Birden Çok Ortağa İhtiyaç Var

Dr.Rişvan, her alanda miktarın belirlenmesinin gerekli olduğunu, bunun da tek bir şirketin projenin yükünü taşımasını zorlaştırdığını, bu nedenle uzmanlık alanındaki tecrübelerinden faydalanılması için birden çok ortağa ihtiyaç olduğunu söylüyor.
Projenin ortaklarından kısaca Elda olarak bilinen 'Dil Mühimmatları Avrupa Cemiyeti'nin temsilcisi Dr. Halid Şükri, misyonlarının Arapça diline çeşitli lehçeleriyle dil mühimmatı sağlamak olduğunu söyleyerek bu sunulan stokların hem yazılı hem de sesli olduğunu belirtti.

Projenin diğer bir ortağı olan Sahar Şirketi'nin temsilcisi Michael Emile Ghali de, Arapça bilgisayar yazılım programı alanında tecrübeleri olduğunu, bu tecrübelerinin Medar'ın faydalanacağı önemli deneyim yönlerinden biri olacağını söyledi.
Mühendis Ghali, en meşhur programlarından birisinin görme özürlüler için hazırlanmış 'İbsar' olduğunu belirterek, bu programın görme özürlülerin internette açtıkları sayfaları sesli olarak kendilerine okuduğunu açıklıyor.

'Dilbilimciler Değneği Ortasından Tutuyorlar'

Katılımcıların da birkaç kere işaret ettikleri üzere Medar, yolun sonuna ulaşıldığı anlamı taşımıyor. Microsoft Şirketi'nde araştırmacı olarak görev yapan Dr.Kerim Derviş, Medar'ın Arapça çeviri alanında doruk noktası olmadığını, sonuçta kaynağı açık programlar sağlayacağını, bu programların da başka kesimler tarafından, yeni bir adım atılmasını sağlaması adına kopyalanıp geliştirilebileceğini belirtti.

El Ezher Üniversitesi'nde Diller ve Tercüme Fakültesi'nde öğretmenlik yapan Dr.Muhammed Abdulal, bu projenin Arap üniversitelerindeki dil mühendisliği bölümlerinde okutulabilmesi için ortaya çıkaracağı sorunun aşılmasının zorunlu olduğuna dikkat çekti.

Dr. Abdulal, bu alanda uzmanlığın bulunmamasının, dilbilimi uzmanı teknik mühendislerinin yardımının alınmasını gerekli kıldığını açıklıyor. Dr. Abdulal'in de işaret ettiği gibi dilbilimci bilgisayardaki bu boşluğu doldurmaya kalktığında onu ancak kolay şeyleri anlayan bir insan gibi yapabiliyor. Bu da programların birçoğunu yetersiz kılıyor ve tatmin edici sonuçlara ulaşılamıyor. Çünkü bilgisayar, dilbilimcinin bakış açıcı ne kadar basit olursa olsun ayrıntıların ayrıntılarıyla beslenmeye ihtiyaç duyuyor. Dr. Abdulal, dilbilim mezunlarının, dil hizmeti için nasıl teknikler sunulabileceği hakkında dilsel ve tekniksel anlamda birikimleri olduğu halde değneği ortasından tuttuklarını söylüyor.

Projenin tanıtıldığı siteye gitmek için tıklayın: MEDAR