Türkiye, kayıt dışı ekonominin boyutu bakımından Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) ülkeleri arasında ilk sırada yer alıyor. OECD'de ortalama yüzde 18 olan kayıt dışılık oranı, ülkemizde yüzde 32,1'i buluyor.
Maliye Bakanlığının koordinatörlüğünde ilgili kuruluşlarca hazırlanan Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planında Türkiye ve diğer ülkelerde kayıt dışı ekonominin boyutu da irdelendi.
Plana göre, kayıt dışı ekonominin ortalama büyüklüğü gelişmekte olan ülkelerde yüzde 41, geçiş ekonomilerinde yüzde 38, OECD ülkelerinde de yüzde 18 olarak belirleniyor. Türkiye, yüzde 32,1'lik oranla OECD ortalamasının oldukça üzerinde kayıt dışılık sergiliyor.
Kayıt dışılık oranı, Yunanistan'da yüzde 28,6, İtalya'da yüzde 27, Belçika'da yüzde 23,2, İspanya'da yüzde 22,6, İsveç'te yüzde 18,1, Almanya'da yüzde 16,3, Fransa'da yüzde 15,3, Hollanda'da yüzde 13, İngiltere'de yüzde 12,6, Avusturya'da yüzde 10,2, İsviçre'de de yüzde 8,8 olarak ölçülüyor.
Vergilendirme ve sosyal güvenlik katkıları, tüm dünyada kayıt dışı ekonominin büyüklüğünü belirleyen temel etmenler olarak görülüyor.
Türkiye'de durum
Türkiye'de kayıt dışı ekonominin büyüklüğü konusunda, kayıt dışılığın tanımı gereği üzerinde uzlaşılan ortak bir rakam bulunmuyor. Kayıt dışı ekonomiyi ölçmeye yönelik çalışmalarda ortaya konan rakam da yüzde 23 ile yüzde 66,2 arasında değişiyor. Maliye Bakanlığı Hesap Uzmanları Kurulunun araştırmalarında da bu rakam yüzde 26,12 ile yüzde 37,26 arasında seyrediyor.
OECD verilerinde ise Türkiye'nin kayıt dışılık oranı yüzde 32,1 olarak ifade ediliyor.Yapılan bütün çalışmalar, sorunun mali boyutunun gelişmiş ekonomilere göre hayli yüksek olduğu sonucunu veriyor.
Kayıt dışını etkileyen faktörler
Planda, Türkiye'de kayıt dışı ekonomiye ilişkin sosyal bilincin doğru şekilde gelişememesinin en önemli nedenlerinden birisinin kamu yönetiminde şeffaflığın uzun yıllar sağlanamaması olduğu ifade edildi.
Ayrıca vergide adalet ve eşitlik ilkesi, vergisini düzenli ödeyen kayıtlı kesim aleyhine bozulmaktadır.
Kayıt dışı ekonomiye ilişkin değer yargılarını ve dolayısıyla da kayıt dışı ekonominin büyüklüğüne olan etkisini gösterebilecek en iyi örnek Türkiye'deki vergi kaçağı ve bu kaçağın nedenleridir.
Kayıt dışı faaliyetlerin artması ise toplumun ahlaki değerlerinin bozulmasına ve yasa dışı faaliyetlerin yaygınlaşmasına neden olmaktadır.
