Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatının (OECD) üye ülkelerdeki inceleme elamanlarının 'rüşvet için kullanılan teknikler konusunda bilgilendirilmesi ve kamu görevlilerine verilen rüşvetin tespiti ile rüşvet türlerinin belirlenmesinde gerekli araçların sağlanması' amacıyla yayımladığı 'Vergi İnceleme Elemanının Rüşvetle Mücadele Rehberi' Gelir İdaresi Başkanlığınca yeniden düzenlenerek, ülkemize uyarlandı.
Rüşvetle mücadelenin altyapısı ve OECD'nin konuyla ilgili çalışmalarının anlatıldığı rehberde, Türkiye'nin bu konudaki hukuki altyapısı da detaylı bir şekilde işlendi. Bu çerçevede Türk Ceza Kanunu, Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu, Vergi Usul Kanunu ve diğer kanunlarda yer alan rüşvetle ilgili düzenlemeler tek tek irdelendi.
Bu şekilde hazırlanan 'Rüşvetle Mücadele Rehberi' de, denetim birimlerinin kullanımına sunuldu.
Rehberde rüşvet, 'Kamu görevlisinin performansını etkilemek için, görev gereği yapmaması gereken uygunsuz bir şeyi yapması veya yapması gereken bir şeyi yapmaması için gönüllü olarak kendisine değerli bir şeyin verilmesi' olarak tanımlandı.
En çok rüşvet olan sektörler
Rüşvetle Mücadele Rehberine göre, rüşvete her sektörde rastlanabiliyor. Ancak, teknik know-how'un ana unsur olduğu endüstrilerde rüşvetle çok daha sık karşılaşılıyor.
Yapılan iş için idari izin alınması gereken durumlarda da sık sık rüşvet olaylarına tanık olunuyor. Bu alanlardan bazıları da, rehberde, 'petrol arama, inşaat, üretim endüstrileri, telekomünikasyon alt yapı yatırımları ve enerji santrallerinin inşasıyla ilgili işler' olarak sayılıyor.
Rehberde, petrol arama endüstrisi alanındaki bir rüşvet örneği de şu şekilde anlatılıyor:
'Ham petrol ve doğal gaz arama ve üretim faaliyetlerinde bulunan bir şirket, yabancı ülkede bulunan kendilerine bağlı yan kuruluşlara, o ülkenin kamu görevlilerinin, yan kuruluşları lehine karar vermelerini etkilemek amacıyla, ödeme yapma izni vermiştir. Bu ödemeler, ödemeyi yapan tarafından, tamir ve bakım giderleri olarak belgelendirilip kayıtlara intikal ettirilmiştir.'
Rüşvet ve kaçakçılığın göstergeleri
Rüşvet sırasında örtülü fonlara da sıkça başvuruluyor. Yöneticiler ve kilit personele primlerin belli bir yüzdesi ya da net bir miktar şeklinde, verilen sözlere dayanılarak yapılan ödemeler de, bir rüşvet aracı olarak yaygın şekilde kullanılıyor.
Rehberde, kaçakçılık ve rüşvetin göstergeleri ile ödeme yöntemleri şöyle sıralanıyor:
-Haddinden fazla abartılmış indirimler veya hayali indirimler.
-Meşru işyeri vasıtası ile fonların mübadelesi. Bir kamu görevlisinin kontrolü altındaki firma, ilgisiz bir firmaya danışma ücreti şeklinde hayali (sahte) faturalar karşılığında büyük tutarda para öder. Bu firma, daha sonra bir banka görevlisinin yardımıyla, çeklerin karşılığını kendi çalışanlarından birinin aracılığıyla nakde dönüştürür. Böylece para, kamu görevlisinin kontrolündeki ilk şirkete geri döner.
-Sahte işyeri aracılığıyla fonların devri: Sahte bir isme banka hesabı açılır ve bu hesap üzerinden çekler nakde çevrilir. Satın almanın kanıtı olarak hayali işlemlere dayanan faturalar düzenlenir, sahte işyerine ait çek rehin edilir ve ardından da bozdurulur.
-Kampanya harcamalarının ödenmesi. Dolaylı politik katkı ve yardımın örneği olarak, politik kampanya düzenleyen komitenin ya da adayın sağlamış olduğu bazı kampanyalara ödenmemiş faturalar sağlanır.
-Kamu görevlilerine yapılan dolaylı ödemeler: Bu yöntemlerden bir tanesi avukatlık bürosu yoluyla yapılan ödemeler. Avukat, aracı rol oynuyor, ödemeler avukatın emanet hesabına yatırılıyor ve bu hesaptan kamu görevlisine aktarılıyor. Bu yöntem, halkla ilişkiler, reklamcılık ve muhasebe şirketleri arasında da kullanılıyor.
-Ticari faaliyetlerde bulunmak üzere kurulmamış ve üst kademesinde bir kamu görevlisinin bulunduğu vakfa bağış yapılması.
-Gerçek piyasa fiyatıyla karşılaştırıldığında müşteriye abartılı bir tutarla fatura ödenmesi. Aradaki fark, işletmenin karını etkilemeden daha sonra bir aracıya ödeniyor.
-Bir şirketin altyapı, yerleşim, kuruluş ve gelişimi için yapılan harcamalara ait ödemelerin, mimarlık ofisleri kullanılarak, vergi cennetlerindeki banka hesaplarına yapılması.
-Profesyonel hizmetler. Birçok şirketin projelerle ilintili ve özel durumlarda yüklendikleri masraflar, gerçek bir işe ait normal fatura tutarının üzerinde olabiliyor. Bu fazladan faturalandırılmış tutar, firma tarafından önceden ayarlanmış politik ödemeler ya da kamu görevlilerine yapılan ödemeleri gizlemek için kullanılır. Bunun diğer bir göstergesi ise, danışmanlık şirketlerine yapılan, ancak hangi hizmet için yapıldığı belli olmayan yüksek tutarlı ödemelerdir.
