Kafkaslardaki savaş ve Türkiye

MÜFİD YÜKSEL* / TİMETURK

6 Ağustos Cuma gününden başlayıp, Güney Osetya üzerinde Rusya ile Gürcistan arasındaki 6 günlük savaşa tanık olduk. Gürcistan askerleri 6 Ağustos?ta işgal etmeye başladıkları Güney Osetya?nın başkentinden çekilmelerine karşın savaş yayılma istidâdı gösterip bir süre daha devam etmiştir. ABD-Batı yanlısı Gürcistan Devlet başkanı Mihail Saakaşvili?nin batıya güvenerek takip ettiği yayılmacı politikasının göstergesi olarak. Güney Osetya?ya asker sevketmesi Rusya?nın sert müdahalesine yol açtı. Burada güç dengeleri konusuna girmek istemiyorum. Zira, Gürcistan gibi yeni bağımsızlığını elde etmiş küçük bir devletin Rusya gibi köklü tarihe sahip, dev bir imparatorluk ülke ve devlet karşısındaki güç dengesizliği ortada. Ancak, Saakaşvili yönetiminin ABD ve Batı ülkelerine güvenerek bu şekil bir maceraya atılmasının ne tür bir felakete kapı araladığı görülmektedir.

KADİFE DEVRİM ÖNCESİ GÜRCİSTAN

Sovyet blokunun çökmesinin ardından Kafkaslarda, önce Osetya ve Abhazya?da sonra Çeçenistan?da birbiri ardından krizler baş gösterdi. Resmen Gürcistan?a bağlı gözüken Güney Osetya?nın Rusya Federasyonuna bağlı kuzey Osetya ile birleşme çabaları 1992?de ilk çatışmaları doğurmuştu.[i] Sonra Rus askerlerinin Güney Osetya?ya BM barışgücü askeri kimliği ile girmeleri sonucu buradaki kriz dondurulmuştu. Abhazya?da ise, Abhazların Çeçenlerin desteği ile çatışmalarda zafer kazanmaları, hatta bir kısım Gürcü askerlerini denize dökmeleri neticesinde, Abhazya resmen olmazsa da fiilen Gürcistan?dan koptu. Buraya da barışgücü askerlerinin yerleşmesi ile sıcak çatışmalar durdu. Yine aynı tarihlerde Gürcistan?da laz kökenli Cumhurbaşkanı Zviad Gamsahurdia?nın devrilip, eski Sovyet dışişleri bakanı Eduard Şevardnadze?nin iktidara gelmesi bölgede yeni dönemin başlangıcını teşkil etti. Abhazya özerk bölgesinin, savaşta yenilgi sonucu fiilen kopması. Güney Osetya?ya Rus barış gücünün yerleşmesi deneyimlerini yaşayan ve zaten Sovyet yönetiminde iken bir hayli tecrübeli bir politikacı ve devlet adamı olan, Şevardnadze 1994?lerden itibaren bölgede denge politikaları gütmeye başladı. Gerek Güney Osetya, gerekse, Abhazya sorunu konusunda artık barışçı bir tutum sergileme eğilimi gösterip, aynı zamanda Rusya?ya karşı Çeçen direnişine destek vererek dengeli bir siyaset takip etti. Şevardnadze, politik deneyimine dayanarak, bunun yanı sıra, Türkiye, Azerbaycan ve İran gibi bölge ülkeleriyle de daha yakın bir ilişki kurdu. Müslümanlara, özellikle Müslüman Gürcülere yönelik de ılımlı bir politika izleyen Şevardnadze bu konuda Müslümanları karşısına almama yönünde hareket etti. Gürcü Ortodoks ve Katolik kiliselerinin sorun oluşturmasına fırsat vermedi.

KADİFE DEVRİM SONRASI SAAKAŞVİLİ'NİN HRİSTYANLIK FAALİYETLERİ

Ancak, 2003 yılında, George Soros destekli, aynı zamanda Türkiye tarafından da desteklenen, Kadife Devrim?in ardından Şevardnadze?nin devrilip, Mihail Saakaşvili?nin ülkenin başına geçmesi ile bu denge politikası tümüyle altüst oldu. Tamamen batı yanlısı bir politika izleyen Saakaşvili yönetimi ilk icraat olarak, Gürcistan bayrağının ortasına ve her dört köşesine haçlar yerleştirdi. Gürcü kilisesini ön plana çıkarıp, tüm Gürcüler üzerinde kilise hegemonyası kurmaya çalıştı. Bu çerçevede, Acara Müslümanlarına yönelerek Hıristiyanlaştırma faaliyetine girişti. Yıllarca Komünist rejim altında dini kimlikleri gayet zayıflamış olan bazı Acara köyleri topluca vaftiz edilerek hristiyanlığa geçirildi. Ve halen de devam eden Gürcü Müslümanları Hıristiyanlaştırma projesinin kapsamı genişletilerek Türkiye?deki tamamı Müslüman olan Gürcü nüfusa da yönelindi. Türkiye?deki Acara, yani Müslüman Gürcülere yönelik ? Sizler Osmanlı tarafında zorla, kılıç zoruyla Müslümanlaştırılarak, göç ettirilmiş gürcülersiniz. Hıristiyan aslınıza dönünüz? şeklinde yoğun misyonerlik propagandaları, bizzat Saakaşvili yönetimi tarafından gerçekleştirilmekte, Türkiye?deki Gürcüler çifte pasaport vaadiyle de kandırılmaktadır.[ii] Türkiye?deki Gürcülerin bir bölümünde var olan dindarlık konusundaki zaafet bu misyonerlik faaliyetlerinin revaç bulmasına zemin hazırlamıştır. Gürcü nüfusun yoğunluklu yaşadığı Artvin ili ile, yine Gürcülerin yaşadığı, Ordu?nun Ünye ve Fatsa ilçeleri ve Samsun?un bazı kasabalarında 40?lı yıllardan itibaren CHP?nin etkili olması, Gürcü toplulukları arasında revaç bulması, 60?lı yıllardan itibaren ise Gürcü nüfus yoğunluklu bu yörelerede Marxist solun yükselişe geçmesi, hatta, 70?li yıllarda Fatsa ve Artvin gibi merkezlerin solun, Marxist solun kalesi konumuna gelmiş olması, adı geçen yörelerdeki Gürcülerin dindarlığına, İslam dinine bağlılığına bir hayli darbe vurmuştur. Sonuçta, dinden uzak seküler bir yapı ön almış, dolayısıyla, Saakaşvili yönetiminin Türkiye?deki gürcüleri Müslümanlıktan koparma Hıristiyanlaştırma faaliyet ve propagandalarına elverişli bir zeminin oluşmasına yol açmıştır.

GÜRCÜLERİN MÜSLÜMAN TÜRK TOPLULUKLARIYLA İLİŞKİLERİ

Oysaki, Gürcülerin Müslümanlıkla tanışmaları bir hayli eskidir. Gürcülerin Müslümanlarla ilk teması Emeviler döneminde miladi 736 tarihinde gerçekleşmiştir. Bu tarihte Kafkasya?da müslümanlarlarla, Hazar Hanı?nın ordusu arasında vuku bulan savaşta Gürcüler ilk defa Müslümanlarla birlikte Hazarlara karşı savaşmışlardır.[iii]

Daha sonraları, Abbasiler devrinde, Özellikle Selçuklular devrinde Müslümanlarla Gürcüler arasında ciddi temaslar olmuştur. Selçuklular devrindeki Gürcü krallığı ile Müslümanlar arasında sıkı bir temas vuku bulmuş, Gürcü askerlerinin Malazgird savaşında Bizans?ın yanında yer almalarına karşın Gürcü nüfusta ilk toplu Müslümanlaşma bu devirde vuku bulmuştur.[iv]

Daha sonraki dönemlerde, Özellikle Akkoyunlular zamanında bu ilşki daha da artmış, Gürcistan Akkoyunlu Uzun Hasan?ın himayesine girmiştir. Hatta, Safevi Şah İsmail?in dedesi Şeyh Cüned topladığı mürit ordusu ile Gürcistan?ı yağmalayıp, büyük zararlar vermesi karşısında, Akkoyunluların Şamahı Beyi Gürcüleri korumak için Şeyh Cüneyd?e karşı harekete geçmiştir.[v]

OSMANLI DÖNEMİ'NDE GÜRCÜLERLE İLİŞKİLER

Osmanlılar döneminde ise Gürcülerle olan ilişkiler daha da artmış, birçok Gürcü ağa, bey ve Paşa Osmanlı idaresinde yer almışlardır. Gürcü asıllı 11 Sadrazam gelmiş ve bunların ilki Gürcü Mehmed Paşa olmuştur. Gürcü Mehmed Paşa ilkin Sarayda Tavaşi ağalarından olup, Hasodabaşı olmuştur. H. 1013/1604 tarihinde vezirlik rütbesi ile Mısır valisi olmuş. Ardından aynı yıl Bosna valisi olmuş, 1018/1609?da Şam valisi, 1021/1612?de Erzurum valisi olmuştur. Daha sonra üçüncü vezir olarak kubbenişin ve üç kez sadaret kaymakamı, ardından, Zilka?de 1031/1622?de Lefkeli Mustafa Paşa yerine sadrazamlık mevkiine getirilmiştir. Rebiülâhir 1032/1623?te dört ay sonra azledilerek Rodos adasına nefyedilmiştir. 1033/1623-24 tarihinde, Sultan IV. Murad devrinde, tekrar sadaret kaymakamlığına getirilmiş. 1035/1626 tarihine kadar bu mevkide kalmış olup, 18 Şevvâl 1035/13 Temmuz 1626 tarihinde Topal Recep Paşa?nın desisesi ile boğdurulmuştur. Eyüp Camii?nde, Ebu Eyyub-i Ensari türbesinin yanındaki İbrahim Paşa türbesinde Semiz Ali Paşa?nın yanına defnedilmiştir. Mezarında şu manzum kitâbe vardır:

???? ????? ???? ??????

???? ????? ???? ??? ??? ?????

??? ???? ??? ????? ????????

????? ?????????? ?????

??????? ??????? ???? ??

????? ??? ???? ???? ?????

???? ???? ?????? ?????

??? ??????? ????? ?????

????? ????? ????? ???? ???

???? ???? ????? ??? ?????

????

Hazret-i Sultân Murâd-ı kâmkâr

Ömri efzûn ola râh-ı mîr-i devleti

Ol mehemmed nâm olan Kâimmakâm

Eyledi dâru?l-bekâya rıhleti

Sadr-ı a?zam olmışidi nice dem

Hasbeten Lillâh iderdi hizmeti

Emri ile pâdişah-ı âlemin

Sikke tashîhine itdi himmeti

Fevtine târih içün Hâtif ânın

İde didi ruhına Hakk rahmeti

1035

Gürcü Mehmed Paşa?nın çeşitli hayratı vardır. Okmeydanı?ndaki Sofa (Namazgâh Ve Minber) bunun hayrıdır. Minber ve Mihrâbın 1034/1624 tarihli kitâbesi şu şekildedir:

?? ????? ???? ??? ????? ???? ????

??????? ??? ????? ???? ????? ???????

?? ??????? ????? ??? ???? ??? ????????

?? ???? ?? ????? ??? ???? ??????

???????? ?? ????? ????? ???? ??? ???

?? ????? ??????? ????? ????? ???????

?? ????? ?????? ???? ???? ???????

??? ?????? ???? ????? ? ???? ???????

????

Bu makâmı yapdı çün Gürcü Mehmed Paşa

Gördiler ânı yerinde hayli Tahsîn etdiler

Bir namazgâh oldı Hakkâ şimdi Okmeydanına

Bu kazâ-yı bî-nazîre tohm-ı hayrı saçdılar

Olmamşdı bu zemîne bundan evvel hiç nazar

Bu binâyı gördiler cândan duâlar etdiler

Bu makâmı göricek Hâtif dedi târîhini

Hay mahallinde acîb mihrâb u minber yapdılar

1034

Bunun dışında Gürcü Mehmed Paşa?nın İstanbul?da üç önemli çeşmesi de bulunmaktadır. İlki Şehzâde Camii yakınında kayıp İbrahim Paşa Hamamının arkasındaki sokak içerisinde bulunuyordu. Kitâbesi şu şekildeydi:

????? ???? ???? ????????

??? ????? ??? ????? ???????

?? ???? ???? ????? ????

?????? ?????? ??????

?????? ?????? ??? ? ???

??? ?????? ???? ??????

???? ?? ???? ??????

????? ?????? ??? ????

??? ????? ?? ???? ????? ????? ???

????? ????? ???? ??? ????

???? ???? ????? ???????

????? ???? ???? ?? ????

????

Gürcü Paşa hazret-i kâimmakâm

Ol mehemmed nâm mahmûdu?s-sıfât

Su gibi aksa ayağına n?ola

Teşnegân-ı Selsebîl-i iltifât

Zâtıdır serçeşme-i cûd u kerem

Bahr-i ihsânı muhît-i kâinât

Şerbet-i âb-ı zülâl-i lütfudur

Âleme sermâye-i feyz-i hayât

Hayr içün bir çeşme bünyâd etdi kim

Vasfını işrâb eder azbun furât

Dedi Hâtif Mantıkî6 târîhini

Oldı cârî çeşme-i âb-ı hayât

10357

Çeşme, 1958 Yılında İbrahim Paşa hamamı ile birlikte imâr faaliyeti adı altında belediyece ortadan kaldırılmıştır.

Gürcü Mehmed Paşa?nın bunun dışında Fatih?te iki çeşmesi bulunmaktadır. İlki Akdeniz Caddesi ile Halıcılar Caddesi arasındaki Hakperest sokağında bugün arsası kalmış olan Öksüzce Hatip Camiinin önünde yer almaktadır. 1035/1625-26 tarihli çatal çeşme bakımsız halde halen ayakta olup, kitâbesi şudur:

???? ???? ????? ????? ???? ????

?? ??? ????? ????? ??? ???? ??? ??

??? ???? ????? ???? ???? ??? ???? ????

??? ???? ????????? ??????? ??? ? ??

????? ?? ???? ?????? ???? ???

???? ?? ???????? ??? ?????

???? ???????? ???? ??????? ???? ?????

?? ????? ??? ???? ??? ????? ?????

?? ???? ?? ????? ??? ?????

?????? ???? ???????? ???? ??

????? ? ????? ???? ??????? ????? ?????

??? ????? ???? ???? ???? ?? ??

Nâil-i devlet olan Gürcü Mehmed Paşa

Kim âna olmış müyesser nîg haslet nîg hû

Sadr-ı a?zam olmış idi şimdi hod kâimmakâm

Hayr-ı a?la bulmağiçün eylemişdi cüst u cû

Buldı bir su ki cihânda misli yok

Çeşmeler yapdırdı Hakka sû be sû

Mescid-i Öksüzde Elhakk etdüğü çeşme içün

Hakk Taâla afv ede ânın hatâsın mû be mû

Hep Rızâ-yı Hakk içün vakf eyledi

İçsün ândan pîr u Bernâ sâde-rû

Lafzen Ve Ma?nen gören târîhini Tahsîn edüp

Bin otuzbeş?de gelüp akdı çü su

1035

Bugün arsa haline gelmiş olan Öksüzce Hatip Camiinin taş minaresi bu çeşmenin duvarı üzerinde bulunmaktaydı.

Diğer çeşme ise Hırka-i Şerîf yakınlarında Keçeciler caddesi üzerinde, Mehmed Şemseddin Efendi Kâdirî-Resmî dergâhı karşı sırasında yer almaktadır. Yine 1035/1625-26 tarihli olan bu çeşme de bakımsız vaziyette ayaktadır. Çeşme kitâbesinin tarih beyti şu şekildedir:

?????? ????? ????? ???? ???? ???????

????? ??? ???? ??? ???? ??? ?? ????

????

Göricek Tahsîn edüp Hâtif dedi târihini

Suyunu mâ-ı ma?în bil, çeşmesini hem sebîl

1035

( Peçevî, Târih, 1283:2/ 355;Osmanzâde Tâib Ahmed, 1271:1/71; Ayvansarâyî, Mecmua-i Tevârih, 1985:133-197; Vefeyât,1978:24; M. Süreyya, Sicill, 1308-1315:4/151)

Diğer Gürcü Mehmed Paşa: H. 1037?de Şam valisi olmuş, daha sonra Diyarbekir, Halep ve Erzurum valiliklerinde bulunmuştur.H. 1061 tarihinde Siyavuş Paşa yerine sadrazam olmuş olup, 1062 Recebinde azledilip, yerine hasmı olan Arnavut Tarhuncu Ahmed Paşa sadrazamlığa getirilmiş, kendisi de iki ay boyunca Yedikule zindanlarına hapsolunmuştur. Sonradan affedilip, Ohri sancağına mutasarrıf olmuş, Şevval 1076 tarihinde Timeşvar valisi iken orada vefat etmiştir. Vefatında yaşı doksandan fazlaymış. (Osmanzâde Ahmed Tâib, Hadîkatu?l-Vüzerâ, 1271:1/95-96;Peçevî, Târih, 1283:2/447;M. Süreyya, Sicill, 1308-1315:4/176

Yusuf Paşa : Yeniçeri ocağından yetişmiş olup, Rusya seferlerinde şecaat ve bahadırlığıyla meşhur olmuştur. Bundan dolayı kısa zamanda şedd-i merâtib ve merâhil eylemiştir.1123 Şevvâlinde Sadrazam olup, 13 ay sonra Rodos adasına nefyedilmiş Zilka?de 1125?te ise bir fermanla orada katlounmuştur. Cenazesi kesik başı ile İstanbul?a nakledilmiş olup mezarı Aksaray civarında yaptırdığı mektebinin yanındadır. (Osmanzâde Tâib Ahmed, Hadîkatu?l-Vüzera, 1271:2/14-15; Ayvansarâyî, Vefeyât, 1978:14; M. Süreyya, Sicill, 1308-1315:4/661 ) Mektep ve mezarı halen ayakta olup, karşısında yer alan ve ayna taşı bir hayli tezyinatlı olan çeşmesi ise 1957 yılında imar faaliyeti bahanesi ile belediye tarafından yıktırılmıştır. (Encümen Arşivi, No:1280) Hadîkatu?l-Vüzera yazarının kaydına göre garazkar ve çok kindar bir tabiata sahipmiş. (Osmanzâde Tâib Ahmed,Hadîka, 1271:2/14-15). Mezar taşında şu kitabe vardır.

????????

???? ???????

??? ???? ????

????? ? ????? ??

???? ???? ??????

??????? ???????

????

????? ?? ????

Huve?l-Bâkî

Sâhibu?l-Hayrât

Sadr-ı a?zam-ı esbak

Merhûm ve mağfûr leh

Gâzî Yusuf Paşa?nın

Ruhu içün El-Fâtiha

1126

Ta?mîr Fi 1226

1226 tarihindeki tamirde konula şahidedeki kitabade vefat tarihi olarak 1126 gösterilmesine karşın; Hadîkatu?l-Vüzera?da Zilka?de 1125 tarihi kaydedilmiştir.

İsmail Paşa:Yeniçeri ağalığından gelmiş olup, Rumeli ve Trabzon valiliklerinde bulunmuş, bilahare Bağdat valisi olmuş, vali iken Safer 1148 tarihinde kendisine Sadrazamlık mührü gönderilmiştir. 6 ay kadar sadrazamlık mevkiinde kaldıktan sonra, azledilerek Rodos?a sürülmüştür. Ardından sürgün yeri Sakız adasına nakledilmiş, bilahare Hanya muhafızlığına getirilmiş olup, H. 1151 tarihinde Hanya?da vefat etmiştir. Kasımpaşa?daki ünlü Aynalı Çeşme bunun hayratındandır. Kamer Hatun Camii yakınında Kasımpaşa?ya inen yokuşun başında olan çeşme 1942 yılında yol genişletmesi bahanesi ile yıktırılmıştır. 1145/1732 tarihli çeşmenin tarih beyitleri şu şekildeydi:

????? ?????? ??? ?? ??? ???? ?????

??? ?????? ???? ???? ???? ????

????

????? ?? ?????? ??? ????? ????? ??? ???? ??

????? ?????? ??? ??? ?? ??? ????????

????

Oldı târîhe sezâ bir hayr-ı cârî Vehbiyâ

Vakf-ı İsmaîl Paşa çeşme-i dilcû binâ

1145

Yapdı bir çeşme kim târîh içün dir lülesi

Âfiyet olsun iç iç bu ?ayn-ı İsmaîlden

1145