Kafkaslardaki savaş ve Türkiye - 2

Kafkaslardaki savaş ve Türkiye - 2

Halil Hâmid Paşa: Gürcü Hacı Mustafa Ağa?nın oğludur. Isparta?da dünyaya gelmiştir. Bilahare İstanbul?a gelmiş olup kâtiplik yapmıştır. Zamanla yükselerek  1193 tarihinde önce sarayda Tezkireci sonra Sadrazam Hacı Mehmed Paşa?nın kethüdası olmuştur.Paşanın vefatı ile azledilmiş, 1195 tarihinde ise Tersâne emîni vazifesine getirilmiştir. Bunun akabinde tekrar kethüdalığa tayin olunmuş, 1197 Muharreminin 27?sinde Mehmed İzzet Paşa?nın azli ile yerine sadrazam olmuştur. İki sene üç ay yirmibeş gün bu makamda kalmış, 1199 yılı Cemaziyelevvelinin yirminci günü sadrazamlıktan azledilmiştir. Bozcaada?ya sürgün edilmiş olup, azledilmesinden 27 gün sonra siyaseten katledilerek kesik başı İstanbul?a Topkapı sarayına getirilmiş, Karacaahmed mezarlığında defnedilmiştir. İstanbul?da Samatya?da Sa?diye tarikatından Kadem-i Şerif tekkesi⁸ bunun hayratından olup, Bâb-ı âli civarında yaptırdığı bir sebili de bulunmaktaydı. 1195 tarihli ve iki tarafında çeşmesi bulunan sebil tamamen ortadan kalkmış olup, sebilden iz kalmamıştır. Samatya-Davud Paşa iskelesindeki Kadem-i Şerîf tekkesinin ahşap binası ise halen ayaktadır. Eski devlet bakanı Kemal Derviş bunun soyundan gelmektedir.

( Osmanzâde Tâib Ahmed, Hadîka, 1271:3/34-36; Ayvansarâyî, Vefeyât, 1978:66;M. Süreyya, Sicill,1308-1315:2/299; Şerifoğlu, 1995: 80)   

Şahin Ali Paşa: Çelik Mehmed Paşa?nın yetiştirmesi olup, uzun zaman Sivas, Diyarbakır,Mora, Kütahya gibi çeşitli vilâyetlerde valilik yapmış, 1199 Cemaziyelâhiri?nin son günü Halil Hamid Paşa yerine sadrazamlık mevkiine getirilmiştir. Bu tarihten 8 ay 24 gün sonra vazifesinden azledilerek Selânik mutasarrıflığına getirilmiştir. 1201 tarihinde ise, Bozcaada?ya sürgün edilmek üzere yola çıkarılmış, bu senenin 18 Ramazanında Gelibolu?da vefat etmiştir. (Osmanzâde Tâib Ahmed, Hadîka, 1271: 3/36-37; M. Süreyya, Sicill-i Osmânî, 1308-1315:III/134) 

Koca Yusuf Paşa: Tersane liman reisi Hasan Kaptanın yetiştirmesi olup, Tersaneden çıkmıştır. Zamanla Gazi Hasan Paşa?nın kethüdası olmuştur. 1199?da vezirlik rütbesi almış, kendinse Mora muhassalası verilmiştir. Rusya ve Avusturya muharebelerinde yararlıkları görülmüştür. 1203 senesinde Sultan III. Selim?in tahta çıkışı ile, sadrazamlık mevkiine getirilmiştir. İki kez sadrazamlık vazifesine getirilmilş sonra başka görevler verilmiştir. En son Medine-i Münevvere muhafızı iken 1215 Ramazanında orada vefat etmiştir. (Osmanzâde Tâib Ahmed, Hadîka, 1271: 3/37-40; M. Sürayya, Sicill, 1308-1315:IV/667) 

Ziyaeddin Yusuf Paşa: Mirahur Mustafa Paşa?nın yetiştirmesidir. Ve onun oğlu Anadolu Kazaskeri İbrahim Bey?in maiyetinde bulunmuş, Onun sayesinde medrese okuyup, ilim tahsil etmiş,bilahare yeteneği bâriz olduğundan önce Enderun ağası, sonra, Sadrazam Halil Hâmid Paşa?nın hizmetine silahdarı olarak girmiştir.H. 1213 tarihinde vezaret rütbesi ile taltif olunmuş, ardından Erzurum valisi olmuştur. Yine bu tarih?te Napolyon?un orduları ile Mısır?ı işgal etmesi üzerine, Ziyâeddin Yusuf Paşa bu yılın Safer ayında İstanbul?a çağrılarak Sadrazamlık mührü kendisine verilir. Ziyâeddin Yusuf Paşa serdar-ı ekrem tayin edilerek orduyu tanzim edip Anadolu?ya geçer. Oradan kısa zamanda Mısır tarafına ulaşarak Salihiyye mevkiinde büyük bir savaşa tutuşur. Burada binlerce Fransız askeri telef olduğu gibi 500 kadar Osmanlı askeri de şehid olur. Fransızların elinde bulunan şehirler bir bir geri alınır.Sonra Kahire?ye girilir. Ancak Kâhire?de askerin rehavete kapılıp, aşırı sıcağında etkisi ile dağılıp yayılmaları, Fransız askerlerine fırsat verdiğinden hücum eden Fransız askerleri tarafından perişan edilmiş. Ziyaeddin Yusuf Paşa askeri toparlayıp, Yafa?ya çekilmiştir. Havaların serinlemeye başladığı döneme kadar Yafa?da kalınıp bilahare yeniden Mısır üzerine yürümüş bu def?a zafer kazanılarak, Fransız ordusu yenilgiye uğratılarak ric?ate mecbur bırakılmıştır. Ardından İstanbul?a avdet eden Ziyâeddin Yusuf Paşa H.1220 Muharremine kadar Sadrazamlık mevkiinde kalmış, bu tarihte yaşlılık ve yorgunluğunu bahane ederek tekâüde ayrılmıştır. Bu sıralarda, kargaşa dönemi baş gösterir. Sultan III. Selim?in Nizâm-ı Cedid ordusu denemesi Yeniçerilerin büyük tepkisi ile karşılaşır. III. Selim?in Kabakçı Mustafa isyanıyla tahttan indirilmesi, yerine IV. Mustafa?nın tahta çıkışı ardından Ruscuk ayânı Alemdar Mustafa Paşa vak?ası, II Selim?in katli, IV. Mustafa?nın tahttan indirip II. Mahmud?un tahta çıkarılışı; akabinde IV. Mustafa?nın idâmı, Alemdar Mustafa Paşa?nın yeniçerilerle mücadele ederken cephanelikle birlikte ölmesi gibi hadiselerin akabinde, saray erkânı Ziyâeddin Yusuf Paşa?nın tekrar sadaret makâmına getirilmesine karar verirler. Nihayet 1224 Rebiülevvelinin 19?unda yeniden Sadaret mührü verilir. Ancak bu defaki sadaretinde sarayda disiplini sağlamada gösterdiği zaaf yüzünden iki sene sonra, 1226 senesi Rebiülâhirinin onaltıncı günü sadaret makamından infisâl eder. Önce Dimetoka?ya, sonra Rodos?a nefy ve iclâ olunur. Bilahare Eğriboz muhafızlığına getirilir. Bir yıl sonra bu vazifeden de ayrılır. Buradan Sakız adasına yerleşir. 1034 tarihine kadar burada yaşar. Bu tarihte Sakız adasında eceliyle vefat edip, Şeyh İlyas Efendi türbesine defnedilir. (Bağdâdî Ab dülfettah Şevket, Zeyl-i Hadîkatu?l-Vüzerâ, 1271:4/3-11; Ahmed Rif?at, Verdu?l-Hadâik, 1283:4-7; M. Süreyya, Sicill, 1308-1315:IV/670 )    

Hurşid Paşa: Bir Tatar?ın kölesi iken Selim Sırrı Paşa?nın maiyetine girmiştir.Azad edildikten sonra devlet ricâlinden Râsih Efendi?nin maiyetinde ter almıştır.Sultan III. Selim?in cülusu akabinde Çuhadar olmuştur. Kaptan-ı Derya Küçük Hüseyin Paşa?nın maiyetinde bulunmuş, Mısır?da Fransızlara karşı savaşlarda yer almış önce İskenderiye muhafızı, ardından 1218?de Mısır valisi olmuştur. 1220 tarihinde azledilmiş, yerine ünlü Kavalalı Mehmed Ali Paşa tayin edilmiştir.Daha sonra, Niş, Selanik ve Bosna valiliklerinde bulunmuştur. 1 Ramazan 1227 tarihinde sadrazam olmuştur. 1230 tarihinde azledilerek Şeyhülislâm Dürrizâde Abdullah Efendi ile birlikte Tekirdağ?a nefy ve iclâ kılınmıştır. Bir süre sonra affedilerek Kütahya ve Halep valililklerinde bulunmuş ardından Rumeli ve Mora valiliğine getirilmiş. Bu esnada Yanya valisi Tepedelenli Ali Paşa vak?ası cereyan etmiştir. Tepedelenli Ali Paşa isyanı bastırıldıktan sonra, Tepedelenli Ali Paşa ve oğulları kaydı hayat şartıyla, aman dileyerek, Hurşid Paşa?ya teslim olmalarına karşın, Hurşid Paşa, İstanbul?a, saraya danışmadan, Tepedelenli ile, oğullarını idam ettirmiş ve kesik başlarını İstanbul?a göndermiştir. Tepedelenli ve oğullarının aman dileyip, teslim olmalarına karşın katledilmeleri, Hurşid Paşa?ya karşı İstanbul?un, sarayın nefretine yol açmıştır. Halbuki, daha sonra Bağdad valisi Davud Paşa ile, İşkodralı Mustafa Paşa ayaklanmaları barışla sonuçlanmış, bu paşalar affedilerek başka vilayetlerde valilik vazifelerine, devlet hizmetine sadakatle devam etmişlerdir. Hurşid Paşa 1238 tarihinde Mora?da vefat etmiştir. (Ahmed Rif?at, Verdu?l-Hadâik, 1283:8-11; M. Süreyya, Sicil, 1308-1315: 2/311) 

Reşid Mehmed Paşa: Sadrazam Hüsrev Paşa?nın yetiştirmesidir. Silahşörlükte şöhret bulmuştur. Çarhacı Ali Paşa?nın maiyetine verilmiş, bilahare mirmirânlık rütbesini hâiz olmuştur. Ardından, Karahisar-ı Sahib (afyon) sancağı verilmiş ve Kütahya valiliğine getirilmiştir. 1236?da vezaret rütbesi verilerek Konya valiliği ihsan kılınmıştır. Sonra Mora?ya gönderilip, Atina muhafızı olmuştur. Ardından Rumeli valisi olmuş, Arnavutluk vilayetinin ıslahı faaliyetlerinde bulunmuştur. 22 Ramazan 1244?te Mehmed İzzet Paşa?nın azliyle sadrazamlık mevkiine getirilmiştir. 1248?de sadaretden azledilmiştir. 1249 tarihinde Diyarbekir valisi olup, Revandızlı Mehmed Bey gâilesinin def?ini temin etmiştir. 1252 Şa?banında Diyarbakır?da hastalanarak vefat etmiştir. (Ahmed Rif?at, Verdu?l-Hadâik, 1283:30-34; M. Süreyya, Sicil, 1308-1315: 2/391) Mezarı, Diyarbakır?da içkale camiindeki türbede Esad Muhlis Paşa?nın kabri yanındadır.(Beysanoğlu, 1996:2/728)

Mahmud Nedim Paşa: Mehmed Necib Paşa?nın küçük oğludur. Bursalı Said Paşa?nın divan kâtibi olmuştur.1270?de vezaret rütbesiyle Sayda valisi, 1273?te İzmir valisi, 1274?te Hariciye nâzırı vekîli, 1275?te Ticâret nâzırı olmuştur. 1277?de Trablusgarp valiliği verilmiştir. 1284?te Devâî nâzırlığına getirilmiş, aynı yıl Zilka?desinde sadaret müsteşarılığını deruhde etmiş, 22 Cemaziyelâhir 1288?de Sadrazamlık mevkiine getirilmiş, ertesi sene 1289?da azledilmiştir.Ardında Kastamonu valisi, buradan da azledilerek Trabzon?da ikamete memur edilmiştir. Bundan sonra, Adana valiliği ve Şurâ-yı Devlet reisliği makamlarını ihraz etmiş, 25 Recep 1292 tarihinde ikinci kez sadrazamlık mevkiine getirilmiş. 19 Rebiülâhir 1293?te bu makamdan tekrar azledilmiştir. Buradan önce Çeşme?ye akabinde Sakız?a nefy ve iclâ kılınmış, 1296 yılında affedilerek Musul valiliğine getirilmiştir. Aynı yılın Zilhiccesinde Dâhiliye nâzırı olup, 1299 sonlarında hastalanınca ayrılıp, tekâüd olmuş, 11 Recep 1330 tarihinde vefat ederek, Cağaloğlundaki bugün de ayakta olan mustakil türbesine defnedilmiştir. (M. Süreyya, Sicil, 1308-1315: 4/336) Sadareti esnasında Rus yanlısı siyaseti yüzünden bir hayli tenkide uğramış, özellikle İstanbul?daki Rus sefiri İgnatiyef?le olan yakın ilişkileri dolayısıyle ayıplanıp, suçlanmış, hatta Nedimof diye adlandırılmıştır. Yanlış siyaseti yüzünden, Sultan Abdülazîz?în halli hadisesine zemin hazırlamakla da suçlanmıştır. (Mahmud Celaleddin Paşa, Mir?ât-ı Hakikat)  

Bunların yanı sıra, Mısır Valisi Ahmed Paşa, Belgrad valisi Süleyman Paşa, Belgrad muhafızı Abdullah Paşa, Yusuf Ziyaeddin Paşa, Ali Seydi Paşa, Gürcü Osman Paşa, Cafer Paşa, Tayyar Mehmed Paşa, Ferah Ali Paşa, Hamdi Mahmud Paşa, Hamdi Hüseyin Paşa,Niş ve Trabzon valisi Vasıf Mehmed Paşa (Vefatı:1282-Üsküdar?da Hüdâî tekkesi haziresinde medfundur.),  Hurşid Ahmed Paşa, Hurşid Paşa, Erzurumi Gürcü Hüseyin Paşa, Çetrefilzâde Hüseyin Paşa, Gürcü Hüseyin Paşa, Musul beylerbeyi İbrahim Paşa, Van valisi Çelebi İbrahim Paşa, Avusturya sefiri elçi İbrahim Paşa, Zekim Beylerbeyi İskender Paşa, Küçük İsmail Paşa, Macuncu Mirmiran İsmail Paşa (Rusya?da esir olarak vefat etmiştir.),  Erzurum valisi Koca Kenan Paşa (Vefatı:1062/1652), Kenan Süleyman Paşa (Budin Valisi Vefatı:1073), Belgrad muhafızı Mahmud Paşa (Vefatı:1203), Korucubaşı Tiflis Beyi Mehmed Paşa, Konya Beylerbeyi Mühtedi Mehmed Paşa (Vefatı: 1038), Kefe muhafızı Kethüda Mehmed Paşa (Vefatı:1075), Budin ve Diyarbekir valisi Mehmed Paşa (Katli:1061), Van valisi Gürcü Mehmed Paşa (Katli: 1108), Kefe ve Erzurum valisi Mustafa Paşa (Vefatı:1075), İnebahtı muhafızı Mustafa Paşa (Vefatı: 1216), Sadrazam Mahmud Nedim Paşa?nın babası Şam ve Bağdat valisi Mehmed Necip Paşa (Mevlana Halid-i Bağdadi ?vefatı:1242/1827- zamanında Bağdad ve Şam valisi olup, Mevlana Halid?in Mektubâtında buna gönderilmiş mektuplar vardır.Vefatı: Recep 1267, Eyüp?te Eyüp Sultan türbesi civarında medfundur.⁹), Konakçı Osman Paşa (Vefatı:1083), Mısır ve Mora valisi Kelleci Osman Paşa (Vefatı:1188), Diyarbekir ve Erzurum valisi Hacı Osman Paşa (Vefatı: 1212), Mirmiran Ramiz Hasan Paşa (Vefatı: 1314-Üsküdar Nasuhi tekkesinde medfundur), Rakka Beylerbeyisi Süleyman Paşa (Vefatı:1100-Rakka), Saruhan Valisi Süleyman Paşa (VefatI.1128), Reisülküttâb, Tersane Emini, Darphane emini, Rumeli ve Halep valisi Tevkî?î Süleyman Feyzi Paşa ( 3 Ramazan 1208?de Halep?te vali iken vefat etmiş olup, orada Şeyh Ebubekir zaviyesinde defnedilmiştir. İlimle de uğraşmış olup, Birgivi?nin İzhar?ına şerh yazmıştır.Çorum?da büyük bir kütüphanesi olmuş olup, Çorum İl Halk Kütüphanesindeki yazma kitaplar bunun vakfıdır. Kütüphanede vakfettiği yazma eserlerin üzerindeki mühründe  ???? ??? ??? ?????? ??????? ?????? ????? ???? ??????? ?????? ???? ???????? ?? ?????? ??????? kaydı yer almaktadır.) gibi nice Paşa ve devlet adamı gürcüler arasından çıkmıştır. 

Bunların yanı sıra, yine nice Gürcü ulemâ ve meşayih de Osmanlı tarihinde yer almıştır. 

Rıdvan Bey : Gürcüdür. Mısır ümerasından olup 20 seneden fazla Hac emiri olup 1066 (1656) da vefat eyledi. (M. Süreyya, Sicill, 1308-1315: 2/402)

Yusuf Efendi -şikarî-: Gürcüdür. Müderris olup Cemaziyelâhir 1111 (Aralık 1699) de ölmüştür. Oğlu mevalîden Mehmed Efendi?dir. (M. Süreyya, Sicill, 1308-1315: 4/659)

Yusuf Efendi -Hâfız-: Gürcüdür. Kara İbrahim Paşa azadlısı olup müderris, Erzurum, Bosna mollası oldu 1128 (1716) da ölmüştür. Salih bir ihtiyardı. (M. Süreyya, Sicil, 1308-1315: 4/662)

Yusuf Efendi : Bu da Gürcüdür. Müderris olup Cemaziyelâhir 129 (Mayıs/Haziran 1717) da ölmüştür. (M. Süreyya, Sicil, 1308-1315: 4/662) 

Fatih-Çarşamba Murad MollaTekkesinin ilk postnişîni, Beyzâde lakabı ile meşhur olan Şeyh Ebu?l-İşrak El-Hacc Seyyid Mustafa El-Ahıshavî En-Nakşibendî: Seyyid Mustafa Efendi Nakşibendiye?nin Müceddidiye kolundan icâzetli idi. Şeyhi Eyüp?teki Murad Buharî tekkesi meşayihinden Gelibolulu Mustafa Efendi?nin halifesi, Hafız Muhammed Bin Hüseyin Hisarîdir. Beyzâde Seyyid Mustafa Efendi 1183?ten 1200 tarihine kadar postnişîn olarak bulunmuş ve bu tarihte Hacc yolunda gemide iken Cidde limanında vefat etmiştir. Alim bir zât olan Mustafa Efendi bazı Arapça kitaplar kaleme almış ve bu kitapları birarada basılmıştır.¹⁰ 

Halifesi, yine Ahıshavî ( Ahıskalı ) Seyyid Abdülhalim Efendi onun posta geçmiş, o da 11 Zilkade 1230 tarihinde vefat etmiştir. Abdülhalim Efendi?nin yerine ise oğlu ünlü Şeyh Mehmed Murad En-Nakşibendi postnişîn olmuştur (tevellüdü:22 Muharrem 1203).  

Murad En-Nakşibendi: Abdülhalîm Efend?inin oğludur. 22 Muharre 1203 tarihinde İstanbul Çarşamba?da dünyya?ya gelmiştir. Çok iyi bir tahsil yapmış olan Murad En-Nakşibendî aynı zamanda Sultanahmed Camii?nin vaizi idi. 6 ciltlik ? Hulasatu?ş-Surûh ? adlı Mesnevî Şerhi, ? Mahder ? adlı Pend-i Attar Şerhi gibi birçok eser de kaleme almış olan Şeyh Murad Efendi aynı mahallede, İsmet Efendi tekkesinin karşısında yer alan ünlü Mesnevîhâne?yi de inşa ettirmiştir. Mehmed Murad Efendi İslâmî ve diğer ilimlerde büyük maharet sahibi olduğu gibi, Farsça konusunda zamanının en büyük üstadlarındandı. Yazdığı Farsça kavâid kitapları son derece değerlidir. Babasının yerine postnişîn olan Mehmed Murad Efendi aynı zamanda Üsküdar-Selimiyye dergâhı postnişîni Şeyh Ni?metullah Efendi?ye inâbet getirip, on yıl kadar ona müridlik edip, ondan Nakşibendi-Müceddidî icâzeti almıştır. Şeyh Murad Efendi 27 Ramazan 1264 tarihinde vefat ederek, kendi inşa ettirdiği Mesnevihane?nin avlusuna defnedilmiştir.¹¹ 

Emin Mehmed Efendi -Hacı, Gürcü-: Ahıskalıdır. Enderûn-ı Hümâyunda yetişip orada iken hazine-i hümâyun katibi olmuş ve müderrislikle çerağ olunmuştur. 1198 (1784) de Galata mollası, sonra Medine-i Münevvere mollası, 1213 (1789/99) de Mekke ve sonra İstanbul, Anadolu payesi olup 1224 (1809) de Anadolu kazaskeri olmuş ve 13 şaban 1226 (2 Eylül 1811) da ölmüştür. Üsküdar?da Ayrılık Çeşmesinde medfundur.  (M. Süreyya, Sicil, 1308-1315: 1/420)

Halil Sırrı Efendi : Büyük Gürcü Ahmed Efendi?nin talebesinden olup müderris ve Eyüp mollası olarak Cemaziyelevvel 1303 (şubat 1886) de öldü. Edirnekapı?da medfundur. (M. Süreyya, Sicil, 1308-1315: 2/310)

Ahmed Efendi -Büyük Gürcü -: Ahıskalıdır. Müderris, Hazine-i Hümâyun hâcesi oldu. 1237 (1822) de Birgi?ye ikamete gönderildi. Bırakıldıktan sonra 1241 (1836) de İstanbul payesi, 1260 (1844) da Anadolu payesi oldu. 11 Safer 1266 (27 Aralık 1849) de vefat eyledi. Edirnekapı?da medfundur. Zamanında üstad-ı kül bir fazıldı. (M.Süreyya, Sicil-i Osmânî, 1308-1315: 1/297)

Ahmed Efendi: Ahıskalıdır. Müzellif Küçük Gürcü denir. Müderris, 1253 (1837) de Selanik mollası oldu. Sonra İstanbul ve Mekke payelerini elde eyledi. 27 Muharrem 1272 (9 Ekim 1855) de vefat edip Sadefçilere defnedildi. Fâzıl ve âlim idi. Oğlu mevalîden Mehmed Efendi?dir.(M.Süreyya, Sicil-i Osmânî, 1308-1315: 1/298) 

Silivri Müftüsü Gürcü Osman Efendi: Nakşibendi Meşayihinden Kütahyalı Evliyâzâde İsmail Hakkı Efendi?nin halifesi Şeyh Ahmed Kâmil Efendi?nin babasıdır. 

Şeyh Türlü Tekkesinin bânisi Şeyh Ahmed Kâmil Efendi: Adı gecen Silivri Müftüsü Gürcü Osman Efendi?nin oğlu olup tekkenin ilk postnişîni olarak, 12 Safer 1312?de (1894) vefat etmiştir. 1289/1872?de basılmış bir dîvânı vardır. Vefatında yerine oğlu Mehmed Fuad Efendi postnişîn olmuştur. Mehmed Fuad Efendi 1901 tarihinde vefat etmiştir. 

Ahıskalı Ali Haydar Efendi: Ahıskalı Gürcü Mehmed Şerif Efendi?nin oğlu olup, H.1288?de Ahıska?da doğmuş Önce Erzurum?da Kurşunlu medresesinde okumuş,ardından İstanbul?a gelerek Bayezid medresesinde tahsiline devam etmiş, bilahare Çarşambalı Ahmed Hamdi Efendi?nin derslerine devam ve ikmâl-i nusah ederek 1317 tarihinde bu zâtdan icâzet almıştır. Bilahare Mekteb-i Nüvvâb?da da okumuştur. 1318?de Fatih medresesinde derse çıkmıştır. 3 Teşrin-i Evvel 1330?da Sahn Medresesi Fıkıh Müderrisliğine Şeyhülislâmlığın tensibiyle tayin olunmuştur. Fetvahane?de hey?et-i telifiye riyasetine getirilmiş, 1334?te Huzur dersleri başmuhataplığı tevcih olunmuştur. 15 Rebiülevvel 1324 tarihinde, Nakşibendi-Hâlidî meşâyininden, Ve Yanyalı Mustafa İsmet Efendi?nin halifesinin, halifesi, Bandırmalı Şeyh Ali Rıza Bezzâz Efendi?den Nakşibendi-Hâlidî icâzeti almıştır. 3 Cemaziye?l-Evvel 1338 tarihinde Sultan Vahideddin?in berâtıyla, Çarşamba?daki Yanyalı İsmet Efendi dergâhının postnişînliğine tayin edilmiştir. Tekke ve medreselerin cumhuriyet devrinde  kapatılması üzerine açıkta kalmıştır. Uzun ömür sürüp, 1 Ağustos 1960 tarihinde Çarşamba?daki evinde vefat etmiştir. 1958 yılında vefatı halinde Fatih Camii haziresinde defnedilmek üzere hükümete verdiği dilekçe kabul edilmiş olmasına karşın, vefatı 27 Mayıs askeri darbesi sonrasında vukubulduğundan, Fatih Camii haziresinde defnine askeri idare izin vermemiş. Bunun üzerine Edirnekapı Dışında Sakızağacı mezarlığına defnedilmiştir. Fatih Camii haziresinde hocası Çarşambalı Ahmed Hamdi Efendi?nin (Vefatı: 1330) yanıbaşında kendisi için hazırlanmış olan mezar ise halen boştur. Fıkhi konularda tevcih olunan suallerin cevaplarını havi dört klasörden oluşan eseri ise, halen basılmamıştır. 

Batumlu Mehmed Fevzî Efendi: Batumlu Mehmed Şerîf Efendi?nin oğlu olup, Müderrsis ve Nakşibendi-Hâlidî meşâyihindendir. Ahmed Ziyâeddin Gümüşhânevî?nin halifelerinden ümlü Şeyh Ömer Ziyâeddin Dağıstânî?den (Vefatı:5 Kasım 1340/1921) icâzet alıp halifesi olmuştur. Cumhuriyet döneminde şapka kanunu üzerine Türkiye?den ayrılıp, Medîne-i Münevvere?ye yerleşmiş ve orada mücâvir olarak bulunmuştur. Burada mücâvir iken, 1370/1950 yılında ? ????? ???????  Hülâsatu?t-Tasavvuf adlı Arapça bir eser yayınlamıştır. 64 sayfalık bu Arapça eserde Tasavvufun temel esasları, Nakşibendi-Hâlidîliğin âdab-erkân ve silsilesi özetlenmiştir. Medîne-i Münevvere?de vefat etmiş olup, vefat tarihi tesbit edilememiştir. 

Bunların yanı sıra Batum?dan bir hayli Müderris ve ulemâ çıkmış bunların son devirde olanların isimleri ve kısa biyografileri Sadık Albayrak?ın Son Devir Osmanlı Ulemâsı adlı 5 ciltlik eserinde yer almıştır. 

TÜRKİYE'DEKİ GÜRCÜLER

Günümüzde Türkiye?de iki milyona yaklaşan bir Gürcü nüfus bulunmakta, ve tümü İslam kimliği taşımaktadır. Bunlar arasında da birçok ilim adamı, imam vs. bulunmakta. Ayrıca hükümet ve bürokraside de bir hayli Gürcü asıllı kimse bulunmaktadır. Prof. Süleyman Uludağ, Emin Saraç Hocaefendi Türkiye?deki ünlü gürcülerdendir. Yanısıra, Emine Şenlikoğlu ve Psikiyatrist Dr. Kemal Sayar gibi kimseler de vardır. Sadece Türkiye?de değil İran ve Suriye?de de bir hayli Müslüman Gürcü nüfus bulunmaktadır. İran?da tahmini 600.000 civarında bir Gürcü nüfus bulunmakta bunların birçoğu İran bürokrasisi ile ticari ve ilmi hayatında önemli yer işgal etmektedir.  

SURİYE'DEKİ GÜRCÜLER

Suriye?de de Halep?te bir hayli Gürcü asıllı kimse yaşadığı gibi, bunların en ünlüleri Sabûni ailesidir. Halen hayatta olup, Safvetu?t-Tefâsir gibi birçok dini eserin sahibi olan İslam alimi Muhammed Ali Es-Sâbûnî de Gürcüdür. 

Tüm bunlara karşın, Saakaşvili yönetimi Gürcüler arasında sadece Hristiyanlığı ön plana çıkarıp, Gürcistan bayrağına haç da yerleştirerek, Müslüman Gürcü nüfusu gözardı ettiği gibi, bu nüfusu da Hıristiyanlaştırma faaliyetlerini sürdürmektedir. 

AK PARTİ İKTİDARININ SAAKAŞVİLİ'YE KOŞULSUZ DESTEĞİ...

Ancak, bizim açımızdan buradaki en ciddi sorunlardan biri de Türkiye?nin Gürcistan?a yönelik, Saakaşvili yönetimine tam destek veren tutum ve politikalarıdır. Türkiye?de ise Avrupa birliğine giriş sürecinin hızlanması ve buna yönelik bazı uyum yasaları bu gidişi kolaylaştırdığı gibi hükümet, ABD ve AB?ye verilen sözler neticesinde bunlara neredeyse teşvik eder derecede göz yummaktadır. Bütün kötü yönetimine rağmen sâbık Ecevit hükümetinin misyonerlik faaliyetlerine göz açtırmamasından dolayı rahatça faaliyet gösteremedikleri bilinmekteydi. Ancak şimdiki AKP hükümetinin küreselcilik ve liberalizm adına dindar Müslümanlara sırt çeviren iç ve dış politikaları bunların faaliyetlerine her türlü yolu açmış durumdadır. Hatta Türkiye?deki Protestan misyonerleri bundan dolayı her vesile ile hükümete şükranlarını ifade etmektedirler.

Saakaşvili, tüm bu faaliyetlerine ve kendi ülkesindeki başarısızlıklarına rağmen, sırf Batı yanlısı politika ve tutumundan dolayı AKP hükümetinden siyasi-askeri-kültürel her anlamda tam destek almıştır. Saakaşvili?nin Soros devrimi ile başa geçmesinde Türkiye?deki hükümetin desteği olduğu gibi, 2007?deki kriz akabinde devrilmesinin önlenmesinde Türkiye?nin rolü olmuştur. Gürcistan?da sanayi vs. alanda bir çok yatırım yapıldığı gibi, çıkarma gemisi dâhil, önemli oranda silah satışı yapılmış, hatta Gürcistan?daki askeri üslerin inşa ve modernizasyonu Türkiye?nin eliyle gerçekleştirilmiştir. Kısacası her alanda Saakaşvili yönetimi ile işbirliğine gidilmiş koşulsuz destek verilmiştir. Türkiye hükümeti, balkanlar?da Bosna-Hersek, Kosova,  özellikle Arnavutluk?tan esirgediği desteği ve yatırımları Saakaşvili yönetimine cömertçe vermiştir. 1997 yılında Banker krizi ile Türkiye?ye yakın duran Salih Berişa?nın devrilip Yunanistan yanlısı Fatos Nano?nun başa geçmesine göz yuman Türkiye, 2007?deki krizde, Türkiye?deki gürcülere yönelik misyonerlik faaliyetleri yapan Saakaşvili yönetiminin devrilmesini her ne pahasına olursa olsun önlemiştir  

SAAKAŞVİLİ İMAM VE MÜFTÜLERİN MAAŞINI KESTİ

Saakaşvili bununla da kalmayarak, Gürcistan?ın özerk Acara bölgesindeki Müslüman gürcülere Acara Özerk bölgesi eski başkanı Abaşidze?nin devrilmesinin ardından baskı uygulamakta, yoğun bir Hıristiyanlaştırma faaliyeti içindeydi. Bundan dolayı, Gürcistan?daki camilerde görev yapan imam ve müezzinler, uzun zamandır maaş alamamakta, Batum müftülüğü, ödenek bulunmadığı ve Tiflis hükümetinin kısıtlamaları dolayısıyla cami görevlilerine maaş ödeyememektedir. Türkiye?de bazı gayret sahibi kimselerin ve bizzat şahsımın tüm çabalarına karşın, bu sorunun halline yönelik hiçbir finansal destek bulunamamıştır. AKP hükümetinin Saakaşvili yanlısı politikaları ve Diyanet Vakfı gibi sivil kuruluşların da, hükümetin direktifleri doğrultusunda bu desteği esirgemeleri sonucu sorun çözülemeden kalmıştır. Bu doğrultuda, Gürcistan?daki cami görevlilerinin maaş sorununun çözülmesine yönelik tüm çabalarımız sonuçsuz bırakılmıştır. Bir yandan Saakaşvili yönetiminin Türkiye?deki Gürcülere yönelik planlı Hıristiyanlık propagandaları; diğer yandan Gürcistan?daki Müslüman din görevlilerinin maaş bile alamamaları durumun vahametini göstermektedir. AKP hükümetinin tüm bu durumlar karşısında, Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı; Şahdeniz doğalgaz boru hattı; Kars-Tiflis-Bakü demiryolu hattı bahanesi ile Saakaşvili yönetimine şartsız destek vermesi durumu daha da vahimleştirmektedir. Oysaki, Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattının yapımına Eduard Şevardnadze döneminde başlanmıştır. Türkiye-Gürcistan ilişkileri sanki, sadece Mihail Saakaşvili ile kaimmiş gibi bir politika izlenmesi, heleki iki ülke arasındaki ilişkinin sağlamlığının Saakaşvili gibi devlet adamlığı vasfı olmayan bir şahsa dayandırılması uluslararası politika açısında vahim bir hatadır. Saakaşvili?nin başarısız yönetimi üstelik ABD ve Avrupa Birliği?ne güvenerek gerçekleştirdiği son harekâttaki başarısızlığı, maceracı tavrının nasıl bir felakete yol açtığı görülmüştür.  

RUSYA'NIN DARBESİ

Saakaşvili bunun yanı sıra kendi halkına NATO ve Avrupa Birliği üyeliği vaat etmekte maceracı bir ruhla hareket etmekteydi. Saakaşvili; Şevardnadze dönemindeki tüm denge politikalarını terk edip, Batı?ya ve Türkiye?ye güvenerek Güney Osetya ve Abhazya?ya da tekrar uzanma, el atma ve sonunda askeri harekât düzenleme yolunu seçti. Ancak tahmin edemediği gibi Rusya?nın çok sert müdahalesiyle karşılaştı. Ve kaç gün süren Rus askeri harekâtı neticesinde çok ağır bir darbe aldı. Osetya ve Abhazya?yı artık tamamen kaybettiği gibi ülkenin bazı şehir ve kasabaları da Rus işgaline uğradı ve binlerce sivil öldü. Rusya 12 Ağustos itibariyle harekâtı durdurduğunu açıklasa da, Saakaşvili?nin Gürcistan yönetiminde kalması artık çok zor, hatta imkânsız gibi. Kaldı ki, stratejik hatalarından dolayı Batı?dan umduğu desteği bulamamıştır. Zira Batı?nın böylesine devlet adamlığından uzak ve maceracı bir politika izleyen bir ülke yöneticisine bu tür durumlarda destek vermesi beklenemez. 

TÜRK HÜKÜMETİ KRALDAN ÇOK KRALCI

Saakaşvili?nin bu politikası Kafkasya?da bundan sonra da büyüyeceği kuvvetle tahmin edilen krizlere yol açacağı gibi, Türkiye?de barış içinde yaşayan Gürcü, Oset, Abhaz vs. Kafkas kökenli Müslüman vatandaşlarımız içerisinde fitne ve fesad ateşini alevlendirecek tohumların atılmasına sebebiyet vermektedir. Özellikle türk hükümetinin, Türkiye?de yaşayan Abhaz Ve Oset vatandaşlarını unutarak hala Saakaşvili idaresindeki Gürcistan?ın toprak bütünlüğünü, hele ki bu savaştan sonra, vurgulaması politik hatada, kör bir şekilde ısrar edildiğini göstermektedir.. 

ABD ve Batlılar, Saakaşvili?nin maceracı bir tutumla, tecrübesizce tavrına destek vermemişken; hatalı olduğunu belirtmişken Türk hükümetinin, özellikle dışişlerinin Saakaşvili yönetimine ısrarla destek vermesi politik körlükle izah edilebilir. Batıcılık adına, kraldan fazla kralcı olmaktır. 

ANKARA'NIN DIŞ POLİTİK KÖRLÜĞÜ

Ankara?nın uzun süredir iç ve dış politikada sağlıklı bir siyaset izleyemediği bilinmektedir. Türkiye hariciyesindeki statükocu, soğuk savaş döneminden kalma kireçlenmenin getirdiği dış politik körlük; çoğu konularda statükoculuk, heleki son dönemlerde; Küreselleşme bahanesiyle oluşan bu defa tefrite varacak şekilde abartılı dışa bağımlılık iyice su yüzüne çıkmaktadır. Ayrıca, Ankara?daki siyaset- bürokrasi çevrelerinin birçok stratejik siyasi konuda donanımsız olup, ciddi bilgi yetersizliğine, vizyon eksikliğine sahip olmaları; ehliyetli kimselere, uzmanlara politik ve ekonomik hırsla yer verilmemesi, hatalı politikalar yumağı oluşturmakta, bu yöndeki hataların faturası ileriye yönelik ağır olmaktadır. Kafkasya konusunda da; daha önceki hükümetler döneminde, soğuk savaş döneminden hatta, tek parti döneminden kalma statükocu-ulusalcı politikaların takip edilmesi; bu hükümet döneminde ise küreselleşme denilerek Batı?ya olan abartılı bağımlılık dolayısıyla; sırf bu anlamda George Soros?un Açık Toplum- politik müdahalelerine¹² olan aşırı bağımlılıkla Gürcistan?da Şevardnadze yönetiminin devrilmesine destek olunup; Saakaşvili yönetiminin desteklenmesi Türkiye özellikle, Müslümanlar açısından zararlı olacaktır.  

'TÜRKİYE SAAKAŞVİLİ'Yİ DESTEKLEMEKTEN VAZGEÇMELİDİR'

Bu durumda Ankara hükümeti, Gürcistan?da Saakaşvili yönetimini destekleme ısrarından vazgeçerek, bu ülkede daha sağlıklı ve barışçı bir idarenin yönetime gelmesine katkıda bulunmalı, ayrıca, Türkiye ve Suriye?deki Gürcü nüfus da göz önüne alınarak, Müslüman Gürcü nüfusun Tiflis yönetiminde ağırlık kazanmasına, Saakaşvili döneminde kabul edilen haçlı bayrağı değiştirilerek eski bayrağa dönülmesine katkıda bulunmalıdır.¹³ Ayrıca, Gürcistan?ın toprak bütünlüğü hele savaştan sonra bir anlamı kalmamış olan söylem ve politikalarından vazgeçilmeli, Abhazya ve Osetya ya tanınmalı, ya da en azından Gürcistan Konfederasyona razı edilmelidir. 
 

*Müfid Yüksel: Araştırmacı-yazar.

Kaynakça:

[1] Bu krizin tohumları, Sovyet diktatörü Stalin?in böl-yönet politikası ile atılmıştı

[2] Bu doğrultuda Türkiye?deki bazı gürcü aileler, kiliselere gidip vaftiz olarak din değiştirmişlerdir. Yanısıra, Türkiye?den Gürcistan?a Gürcüce eğitim için gönderilen, bazı Gürcü ailelerin çocukları, Gürcistan?da hristiyanlaştırılmakta ve din değiştirmiş olarak Türkiye?ye dönmektedirler.

[3] Bu konuda bkz. Peter Golden, The Khazar Studies, Budapest, 1980

[4] Gürcü-Selçuklu ilişkileri  konusunda bkz. Ibn Bibi, El-Evâmiru?l-Alâiyye Fi?l-Umûri?l-Alâiyye (Selçuk-Nâme), Tıpkıbasım, TTK Yay., Ankara 1956, Tercüme: Mürsel Öztürk, Cilt.1-2, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996; Kerîmuddin Aksarâyî,Müsâmeretu?l-Ahbâr, Frsça Metin, Osman Turan Neşri,2.baskı,TTK Yay.Ankara 1999; Osman Turan, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, 2.baskı, TTK Yay. Ankara 1988, Selçuklular Zamanında Türkiye, 5. Baskı,Boğaziçi Yay. İstanbul 1998; Selçuklular Tarihi Ve Türk İslâm Medeniyeti, 7. Baskı, Boğaziçi Yay. İstanbul 1998; Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, 4. Baskı, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1997; Faruk Sümer-Ali Sevim, İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı, 2. baskı, TTK Yay. Ankara 1988; İbrahim Kafesoğlu-Hakkı Dursun Yıldız-Erdoğan Merçil, Müslüman Türk Devletleri Tarihi, İSAR Yay. İstanbul 1999

[5] Aşıkpaşazâde, Aşıkpaşazâde Tarihi, Âli Beğ Neşri, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1332; Walther Hinz, Uzun Hasan Ve Şeyh Cüneyd, Çeviren Tevfik Bıyıklıoğlu, 2. baskı, TTK Yay. Ankara 1992; Faruk Sümer, Safevî Devletinin Kuruluş Ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, 2. baskı, TTK Yay. Ankara 1999

[6] ?Mantıkî: Acem-peder ve Arab-mâderdir.Merâtib-i mu?tâde ile Şâm-ı Şerîf encâmda mesned-nişîn-i hükümet olmuşdı. Akranının fuzelâsından ve tâze-gû olan şuarânın fusahâsından idi. Bin kırk altı (1046)?da Şâm-ı Şerîf?de kazâen vefat etmişdir.? (Es-Seyyid Rızâ, Tezkire-i Rızâ, 1316:90)

[7] İbrahim Hilmi Tanışık, İstanbul Çeşmeleri adlı eserinde, Bu çeşmenin bânisi olarak diğer Gürcü Mehmed Paşa?yı gösterme hatası sergilemiştir. (Tanışık, 1943:1/70)

[8] Tekkenin inşa tarihi 1199? dur

[1] Mehmed Necip Paşa aynı zaman?da Tire?de kütüphane de yaptırmış olup, değerli bir yazma eserler kütüphanesidir. Mezarı Eyüp?te Mihrişah Vâlide Sultan sebîli ile Hüsrev Paşa kütüphanesi arasındaki mezarlıktadır. Kabir sebilin sağ tarafında yer alan büyük hâcet penceresinin arkasındadır.

[10] Asâr-ı Şeyh Seyyid Mustafa Beğzâde, Matbaa-i Âmire,İstanbul 1264

[11] Murad En-Nakşibendi, Mahazar, Şerh-i Pend-i Attâr, Uhuvvet Matbaası, İstanbul 1328

[12] George Soros?un Açık Toplum projeleri bu doğrultuda kurulan enstitüler ve politik müdahalelerinin teorik temelleri. Avusturyalı ünlü felsefeci Karl Raimond Popper tarafından atılmıştır. Bkz. The Open Societies And Its Enemies,  Vol. 1-2. K. R. Popper, Princeton University Press, 1965-1966

[13] Geçenlerde, Rusya?yı protesto etmek amacı ile İstanbul?daki Rus konsolosluğu önünde toplanan Türkiyeli gürcülerin elinde haçlı Gürcistan bayrağı yer almaktaydı. Bu anlamda, Gürcistan?daki bayrak değişiminin ne tür olumsuz sonuçlara ve görüntülere yol açması bakımından olay dikkat çekiciydi.