Haber Merkezi / TIMETURK
ABD, İran?ı vuracak mı? İsrail ondan önce mi davranacak? İran?ın gerçekte nükleer silah peşinde mi koşuyor? Tüm bu sorular, İsrail?in Filistin ve ABD?nin Irak işgalleriyle iyice çıkmaza giren Orta Doğu?daki en sıcak sorulardan. İran?a karşı ?askeri seçeneğin her zaman masada olduğunu? söyleyen ABD Başkanı Bush yönetiminden bu hafta içerisinde sürpriz bir açıklama geldi.
Dünyadaki süper güçlerin oluşturduğu ve içinde Amerika?nın da bulunduğu 6 ülkelik heyetin bu hafta sonu İran?ın nükleer arabulucusu Sait Celili?yle görüşmesine Amerika?nın da katılacağı açıklandı. ABD Dışişleri Bakanlığı?nın üst düzey 3?ncü ismi William J. Burns?un katılımı 17 Temmuz?da The New York Times?da Elaine Sciolino ve Steven Lee Myers imzalı bir makalede analiz edildi. İran?la Amerikan tarafların beklentilerini, sürece etkiyen faktörlerle, iki ülke arasındaki ilişkilerin özet tarihini irdeleyen çalışmayı TIMETURK okuyucularının istifadesine sunuyoruz.
Bush yönetiminin bu hafta sonu İran?la yapılacak uluslararası görüşmelere temsilci göndermesi ülkenin nükleer programıyla ilgili çıkmazın çözümü çabalarında çifte politika değişikliğini yansıtıyor.
İlki, Bush yönetimi uzun süredir sürdüğü BM Güvenlik Konseyi?nin ileri sürdüğü yüz yüze görüşmeler için İran?ın uranyum zenginleştirmeyi durdurma şartından vazgeçmesi.
İkincisi de, Fransa, İngiltere, Almanya, Rusya ve Çin?le beraber İran?la yüzleşecek 6 büyük güç arasında yer alan Amerika, her ne kadar bu ülkelerin resmi duruşları uranyum zenginleştirme duruncaya kadar somut görüşmeler olmayacağı yönünde olsa da, bu görüşmelere daha fazla önem vermesi
BEYAZ SARAY: POLİTİKA DEĞİŞİKLİĞİ YOK
Katılım kararı, Bush yönetiminin Kuzey Kore?de olduğu gibi duruşunu radikal olarak değiştirip değiştirmeyeceği sorusunu da beraberinde getirdi. Kuzey Kore?yle ilgili gelişmeler muhafazakarlar arasındaki yeni bir bölünme riskini de beraberinde taşıyor zira Beyaz Saray yeteri derecede karşılık almadan ?haydut devletler? karşısında geri adım attığı için kıyasıya eleştiriliyor.
Yönetim, izlenen İran?ın nükleer çalışmalarını askeri güç kullanmadan sonlandırma stratejinin bir devamı olarak görüşmeleri tanımlama çabasında bulunuyor.
Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Sean McCormack, Çarşamba günü gazetecilere yaptığı açıklamada, Dışişleri Başkan Yardımcısı William J. Burns?un, Cumartesi günü Cenevre?de İran?ın nükleer temsilcisi Sait Celili?yle yapacağı görüşmenin ?İran hükümetine Birleşik Devletler?in diplomasiye bağlı olduğuna dair güçlü bir mesaj ileteceğini? kaydetti. McCormack, politika değişikliği iddialarını ise reddetti.
Avrupa Birliği?nin dış politika yöneticisi ve görüşmelerin başkanı Javier Solana gibi tüm Bush yönetiminin diplomatik ortakları da, Washington?a uzun süredir katılımı konusunda baskı yapıyorlardı. Birleşik Devletler?in tam katılımıyla İran?ın önerileri ciddiye alacağını öne sürüyorlardı.
Avrupalı yetkililer, Bush yönetiminin son 6 ayında İran?la bir savaştan kaçındığına dair önemli bir değişimin sinyali olarak yorumladıklar kararı memnuniyetle karşıladılar.
?Yönetimin kararından çok memnunuz? diyen Solana?nın sözcüsü Cristina Gallach, ?Birleşik Devletler?in katılımı ve uzlaşıya bağlılığı İranlılara açık bir mesaj olacaktır? şeklinde konuştu.
RICE İRAN'I TEST ETMEK İSTİYOR
Diplomasiye doğrudan dahil olan üst düzey Avrupalı bir yetkili, ABD Dışişleri Bakanlığı?nın 3?ncü adamı Burns?ün katılımını desteklerken, kararı Amerikan politikasında ?temel değişim? olarak niteledi.
Beyaz Saray basın sözcüsü Dana M. Perino, Dışişleri Bakanı Condoleezza Rice?ın bizzat Burns?un gönderilmesi için Başkan?la konuştuğunu söyledi. Adını açıklanmasını istemeyen başka bir yetkili de, Rice?ın İran?ın nükleer programında geri adım atmaya ikna için sunulan uluslararası öneri paketine ne kadar sıcak baktığını test etmek için bu kararı aldığını bildirdi.
Diplomasi ve Avrupa Birliği?nin İran?ın en büyük bankasına geçen ay uygulamaya başladığı gibi artan yaptırımlar, İran?ın içinde de duruşuyla ilgili bir yumuşamanın sinyallerini verdiğini söyleyen yetkili, Rice?ın ?avantajı kullanma şansı için bu kararı aldığını? kaydetti. Başkan Yardımcısı Dick Cheney ve diğer üst düzey isimlerin de düşünceyi tartıştığını ekleyen yetkili, iç görüşmelerle ilgili konuştuğu için adını vermek istemedi.
Amerikan katılımının boyutları ise henüz netlik kazanmadı. McCormack, Burn?un görüşmelere katılımını ?sadece bir kereye mahsus? olarak niteledi. İranlılarla ek görüşme olasılığını yadsımayan Perino, bunun görüşmeden çıkacak sonuca bağlı olduğunu söyledi.
Yönetimdeki bazı isimlerin, Küba?da olduğu gibi, diplomatik ilişki kurmadan Amerikan yetkililerinin İran?a gönderilmesi fikrini de öne sürdüğü ancak kararın henüz verilmediği bildirildi.
İRAN'IN KIRMIZI ÇİZGİLERİ
Amerikalıların hafta sonu görüşmelerine katılımı, uranyum zenginleştirme programındaki yakın gelişmeler ve nükleer çalışmalarıyla ilgili şüpheli geçmişi konusundaki yetersiz açıklamalarıyla İran?a karşı Birleşik Devletler ve İsrail?den yükselen askeri operasyon çağrılarının da susturulmasına yardımcı olabilir.
Tahran?da Ayetullah Ali Hamaney, Çarşamba günü yaptığı açıklamada, İran?ın barışçıl nükleer enerjiye sahip olma hakkı gibi görüşmelerde saygı duyulması gereken ?açıkça tanımlanmış kırmızı çizgileri? olduğunu söyledi.
Ancak İran?ın en yüksek lideri devlet radyosunda yaptığı ve Reuters?in bildirdiği açıklamasında ?eğer görüşmeye katılanlar İran ulusuna saygılı olarak masaya otururlarsa? ve ?bu kırmızı hatları tanınırsa, temsilcilerimiz pazarlık yapacak? diye konuştu.
Perino da eğer İran hükümeti öneri paketini reddederse Birleşik Devletler?in ülke liderlerine ve kamu firmalarına daha fazla yaptırım fırsatları arayacağını ve başkalarını da buna teşvik edeceğini söyledi.
Yine de görüşmelere katılım kararı, İran nükleer zenginleştirmesini durdurmadan temas etmeme politikasını sürdürülmediği için muhafazakârların ağır eleştirilerine hedef oldu.
?Ne zaman yönetim artık U dönüşü yapmayacak deseniz, yeni bir tanesini yapıyorlar? diyen Kuzey Kore?nin terörizmi destekleyen ülkeler listesinden çıkarılmasını şiddetle eleştiren eski BM elçisi, ?Bu yönetimin entelektüel çöküşünün diğer kanıtıdır? şeklinde konuştu.
Spektrumun öte yanında, Bush?un 2004?teki seçimlerde rakibi Senatör John Kerry, kararı ?yakın tarihteki en sevinilen yazboz olabilir? diye niteledi.
REAGAN ÇİKOLATALI KEK VE İNCİL GÖNDERMİŞ
Irak elçisi Ryan C. Crocker?ın içinde bulunduğu Amerikan ve İranlı orta seviye heyetler, Irak?la ilgili durumları görüşmek için Bağdat?ta birçok kez yüz yüze görüştüler.
İran?ın 1979?da Amerikan Elçiliği?nin abluka altına almasından beri İranlı ve Amerikalı yetkililer çok az sayıda doğrudan ilişkiye girdiler.
Rehine krizi sırasında Başkan Carter, potansiyel arabulucu olarak ekip lideri Hamilton Jordan?ın kılık değiştirerek İran?a gizlice göndermişti.
1986?da, Lübnan?daki Amerikalı rehinelerin kurtarılması için Başkan Reagan, ulusal güvenlik danışmanı Robert C. McFarlane?i rehinelere-karşı-silah operasyonu için İran?a göndermişti. McFarlane yanında anahtar şeklinde bir çikolatalı pasta ve içine Reagan?ın çizdiği bir pasaj olan İncil?le beraber gitmişti.
İlk Başkan Bush, İran?la o kadar diyaloga hevesliydi ki gelen bir telefonu o zaman başkan olan Ali Ekber Haşimi Rafsancani diye açmıştı. Daha sonra telefonun şaka olduğu ortaya çıkmıştı.
Birkaç sene önce Afganistan?la ilgili görüşmeler için Cenevre?de İranlı ve Amerikalı yetkililer arasında basına yansımayan orta düzey temaslar sağlanmıştı.
Bu hafta sonu görüşmelerine Amerikan katılım kararını etkileyen faktörlerden biri de Tahran?a geçen hafta 6 gücün sunduğu politik ve ekonomik öneri paketin bir parçası mektuba Rice?ın da imza koymasıydı.
Toplantıya katılanlar İran?ın dışişleri bakanı Manouchehr Muttaki?nin mektup iletildiğinde bariz şekilde afalladığını aktardılar.
Muttaki resmi olarak bu ay yolladığı mektupla, Rice, Solana ve diğer beş dışişleri bakanına cevap verdi. Rice?ın da dahil edilmesi jesti İran?ın ABD?yle doğrudan temas etme isteği yönünde bir işaret olarak yorumlandı.
Okuyan yetkililere göre, İran?ın mektubu uranyum zenginleştirme gibi konuları yok saydı ancak İran?ın ?mantıki ve yapıcı edimlerle ortak bir temel? aradığını iletti.
KATILIM KARARI İRAN'IN BAŞARISI
İran?a önerilen pakette iki taraf karşılıklı olarak ?dondurmaya? gidecek. Buna göre İran uranyum zenginleştirme çabalarını durdururken 6 güçte yeni uluslararası yaptırımlar peşinde koşmayacak.
Gerçek somut görüşmelerin resmen başlayabilmesi için İran?ın uranyum zenginleştirme çalışmalarını öncelikle durdurması gerekiyor. Uranyum, zenginleştirme seviyesine göre, elektrik üretmek de ya da bomba yapımında kullanılabiliyor.
Ancak Avrupalı yetkililer görüşmelerin halihazırda başladığını ve İran?ın nükleer aktivitelerine devam ederken görüşme sürecini başlatma başarısını gösterdiğini de itiraf ediyorlar.
