Yeni ?Büyük Oyun?da Rusya?nın Moğolistan?a Nüfuzu
John C. K. Daly *
Yeni ?Büyük Oyun?da ABD ve en son olarak Çin Orta Asya?nın uçsuz bucaksız enerji ve tabi kaynaklarının kontrolü için yeniden canlanan Rusya ile itişip kalkışıyor. Hiçbir ülkede üçgen mücadele alanı Moğolistan?dan daha keskin bir şekilde tanımlanamaz.
Dmitry Medvedev Rusya devlet başkanı olarak 7 Mayıs 2008 tarihinde törenle göreve getirildi. Medvedev, Rusya?nın yeni yürütme başkanı olarak ilk yurt dışı ziyaretini 22 Mayısta Kazakistan?a yaptı (Kazinform, 22 Mayıs). Gerçekleştirilen ziyaret Rusya Federasyonu?nun ardından FSU?nun (1) ikinci büyük petrol ihracatçısı olarak gelen Kazakistan?ın hızlı yükselişini gözler önüne seriyor. Almatı?daki dört günlük geçici programını takiben Rusya Devlet Başkanı olarak Medvedev CIS (2) dışındaki ziyaretleri kapsamında Bejing?e doğru uçacak. Burada Başkan Hu Jintao ve diğer Çinli yetkililer ile görüşmeler yapacak.
Tam aksine Moğolistan devlet başkanı Nambaryn telaşla batıya, Moskova?ya gitti. 16 Mayıs tarihinde Kremlin?de Medvedev?in yabancı devlet başkanlarıyla yaptığı ilk toplantısında kendisiyle görüştü (www.kremlin.ru). Medvedev?in karşılıklı ticaretin yıllık 1 milyar dolara ulaştığını görmeyi arzu ettiğini söylemesinin ardından Enkhbayar şunları dile getirdi: ?Bunu fırsat bilerek, Dmitry Anatolyevich (Medvedev), sizleri Moğolistan?ı ziyaret etmeye davet ediyorum. Belki de bu ziyaret ile birlikte Khalkyn-Gol?daki ortak zaferimizin 70. yıl dönümü kutlamalarını birlikte gerçekleştirme imkânımız olur.?
İki liderin seyahat programı arasındaki sert uyuşmazlık Moğolistan?ın halen Kremlin?in hayırseverliğine bağlı olduğu gerçeğini gözler önüne seriyor. Böylesine bir yardımın bedelinin Moğolistan?da elbette siyasi yansımaları var (Olloo, 19 Mayıs).
Bir Kremlin yetkilisine göre Enkhbayar?ı daha az hoşa giden ekonomik anlaşmalar bekliyor. ?Moğolistan madencilik endüstrisinde ortak inisiyatifler meselesinde ayrıntılı tartışmalar yapılacak. Basic Element, Renova, Severstal, Rosatom, Polymetall ve Gazprombank gibi önemli şirketlerce temsil edilen Rus iş camiası, Moğolistan?daki yatırım projelerine özellikle maden kömürü, gümüş ve uranyum gibi madeni kaynakların üretimindeki projelere ilgi duyduklarını gösteriyor (Itar-Tass, 20 Mayıs).
Gerçek şu ki Moğolistan?ın kendisi büyük ölçüde hem petrol ve enerji ithalatı hem de hızla artmakta olan fiyatlar hususunda Rusya?ya bağımlı kalmaya devam ediyor. Ki bu, artan enflasyon oranlarının ortasında Moskova?nın tavizler almasına yönelik arayışlarını engellemedi.
Moğolistan petrol ve gazının yüzde 90?ını sağlayan Rus Rosneft şirketi sadece bir ay içinde fiyatları 62 dolardan 89 dolara yükseltti. Ancak benzin istasyonlara imtiyaz için fiyatları aşağı çekme önerisinde bulundu (Olloo, 16 Mayıs).
İhracatında tamamıyla kendi demiryolu ağına bağımlı bir ülke için, Moskova?nın Moğolistan ekonomisine nüfuzunda zaten çoktan Ulaanbaatar (Ulan Bator) Demiryolu?nun yüzde 49?una sahip olduğu gerçeğini göstermektedir.
2007 yılında Moğolistan?ın enflasyonu on yıl içindeki en yüksek seviyesine gelerek yüzde 15.1 oranına yükseldi. Bu da ekonomideki etkisini giderek derinleştiriyor ve ülkenin şimdiki mali kazanımlarının tam tersine dönmesi yönünde tehdit ediyor. Sadece Nisan ayında ekmek fiyatları yüzde 50 oranında arttı. 55 poundluk bir çuval unun fiyatı üç kat artarken tüketici fiyatları Mart ayındakilerden yüzde 5.1 oranında arttı, yiyecek oranları da bir baştan bir başa yüzde 11.1 oranında yükseldi. Şubat ayında un eksikliği Moğolistan?ı Rusya?dan acilen ithalat yapmaya zorladı. Böylece Moğolistan sübvanse fiyatlarla 200.000 tonluk bir un anlaşması yapmanın yolunu tuttu. Bunun karşılığında Moskova, Moğolistan ekonomisinden daha fazla tavizler elde etmenin yolunu tuttu.
Rusya?nın Moğolistan?daki çıkarları askeri alana kadar genişliyor. 21 Mayıs tarihinde Ulaanbaatar Cengiz Han Uluslararası Havalimanı oldukça yoğundu. Zira Rusya Savunma Bakanı Anatolii Serdiukov ile beraberinde Ordu Komutanı N. E. Makarov, Silahlı Kuvvetler ve Savunma Bakan Yardımcısı; Korgeneral V. B. Feodorov, Bakanlık Uluslararası Askeri İşbirliği Departmanı Başkanı ve General V. N. Chernov ile Bakanlık Dış İlişkiler Başkanı olmak üzere resmi bir ziyarete gelmişlerdi. Moğolistan Savunma Bakanı Jamyandorj Batkhuyag Rus heyetini kabul etti. (Interfax, May 21). Serdiukov?un basın sekreteri Albay Aleksei Kuznetsov?e göre: ?Rus Savunma Bakanı şu an ülkelerimiz arasında askeri mevzular ve askeri-teknik alandaki işbirliğinin genişletilmesi için burada tüm nesnel önkoşulların bulunduğunu not etti. Son olarak taraflar karşılıklı işbirliğini genişletmenin yollarını ana hatlarıyla belirlediler.?
ABD de Moğolistan ile ilişkilerinden vaz geçmiyor. Serdiukov?un ziyaretinin gerçekleştiği aynı gün ABD Pasifik, Deniz Kuvvetleri Genel Komutanı Tuğgeneral John F. Goodman da Batkhuyag ve Silahlı Kuvvetler Genel Karargahı direktörü Korgeneral Ts. Togoo ile görüşmek için Ulaanbaatar?a ulaştı. Goodman ve maiyetindekiler aynı zamanda Savunma Üniversitesini ve Ordu Barış Gücü Birliklerini ziyaret etti (Montsame, May 21). Ocak ayında Moğolistan dokuzuncu askeri birliğini Irak?a gönderdi. Moğolistan 2003 yılında Irak?ta 173 askerden oluşan ilk Barış Gücü Birliğini görevlendirmişti. Bunu bir sekizinci askeri birlik takip etti (Xinhua, January 4).
Moğolistan, politikasını liberalleştirmeye, ekonomisini dış dünyaya açmaya gayret ederken sahip olduğu coğrafi sınırlamalar kendisinin iki dev komşusu olan Rusya ve Çin?e öncelik vermeye devam etmesini gerekli kılıyor. Ki bu iki ülke de Moğolistan?ı daha fazla batıya doğru eğilimli olarak görmek istemiyor. Bir Kremlin yetkilisi Enkhbayar?ın ziyareti süresinde şunları kaydediyor: ?Rusya Şangay İşbirliği Teşkilatındaki (3) bir gözlemci olarak Moğolistan?ın yoğunlaştırılmış faaliyetlerini hoş karşılayacak; onun teşkilatın imkânlarını aktif kullanarak Rusya, Çin, Kazakistan ve diğer ŞİT üyeleriyle iş ortaklığına ön ayak olmasını sıcak bakacaktır.? Eğer Moğolistan kendi halkını beslemek, vasıtalarını ve ŞİT ile ?ticari işbirliğini? güçlendirmek istiyorsa bu durumda elbette Rusya ile ?askeri-teknik alanda? ?karşılıklı işbirliğini? artırmaya ihtiyaç duyacaktır. ?Büyük Oyundaki? en son rolde Washington kanatlarda dururken Rusya artan bir şekilde merkeze doğru hareket ediyor.
-------------------------------------------
(1)FSU : Former Soviet Union; Eski Sovyetler Birliği ülkelerini tanımlamak için kullanılan terimdir.
CIS: The Commonwealth of Independent States : Rusça ??????????? ??????????? ?????????? (???) yazılan ve Türkçe Bağımsız Devletler Topluluğu olarak çevrilebilecek oluşum 21 Kasım 1991 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyet Birliği (SSCB)?nin yıkılışının akabinde kurulan uluslararası bir teşkilat veya birliktir. Üyeleri eski Sovyetler Birliğindeki Cumhuriyetlerden Ermenistan, Azerbaycan, Belarus, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova, Rusya, Tacikistan, Ukrayna ve Özbekistan?dır. Son olarak Türkmenistan da üyelere dahil olmuştur. Daha fazla bilgi için bkz. www.cisstat.com/eng
(3) Shanghai Cooperation Organization (SCO): Şanghay İşbirliği Teşkilatı olarak bilinen oluşum Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan'ın 1996 yılında bir araya gelerek oluşturdukları ve Şanghay Beşlisi olarak da anılan bir teşkilattır. 2001'de Özbekistan?ın da dahil olmasıyla üye sayısı altıya çıktı. Daha fazla bilgi için bkz. www.sectsco.org
*Dr. John C. K. Daly Washington merkezli the Jamestown Vakfı?nda Avrupa-Asya dış ilişkiler ve savunma politikaları uzmandır.
Bu makale Rojdan Tekin tarafından TİMETURK için tercüme edilmiştir.
