Türkiye'nin bir deprem ülkesi olduğu yıllar boyunca uzmanlar tarafından dile getiriliyor. Uzmanlar sağlam ve bilimsel verilerin değerlendirilek yapılan binaların depreme karşı dayanıklı olacağını ifade ediyor. "Deprem öldürmez, çürük ve depreme dayanıklı olmayan binalar öldürür" değerlendirmesine bulunan uzmanlar Kahramanmaraş'ta meydana gelen 7.7 ve 7.6 şiddetindeki depremlerde sıvılaşma etkisine dikkat çekti. Yaşanan süreçte vatandaşlar da Sıvılaşma nedir? Zeminde sıvılaşma nasıl olur? sorularını sıkça sormaya başladı. Depremin yaşandığı coğrafyada sıvılaşmanın görülebileceğini ifade eden uzmanlar konut yaparken zemin etüdünün iyi yapılmasına vurgu yapıyor.
Sıvılaşma nedir?Sıvılaşma kısca, deprem anında zeminin sıvılaşma özelliği kazanması demektir. Zemin sıvılaşması bir sarsıntı sırasında suya doymuş tanecikli materyallerin sıkılığını kaybetmesi ve katı halden sıvı hale geçmesi olarak tanımlanabilir. Sıvılaşma tehlikesi yapılar için büyük risk teşkil eder. Sıvılaşma ile binalar ve köprüler çökebilir ya da bulunduğu noktaya yada yana yatabilir. Sıvılaşma, deprem gibi dinamik yüklemeler altında, gevşek daneli zeminlerde (kumlu-siltli zeminler) görülen bir olaydır. Toprak üzerine işa edilen yapı sarsıntı sırasında altında suya doymuş yapının sarsıntı ile sıvılaşma özelliği kazanmasıyla büyük hasar alabilir. Konut yaparken zemin etüdü bu açıdan büyük önem taşıyor. Zeminde sıvılaşma nasıl olur?
Zemin sıvılaşması ya da zeminde sıvılaşma yeraltı su seviyesi altındaki tabakaların geçici olarak mukavemetlerini kaybederek, katı yerine viskoz sıvı gibi davranmalarıdır.
Kahramanmaraş'ta meydana gelen 7.7 ve 7.6 şiddetindeki depremlerde hayatını kaybedenlerin sayısı 30 bini geçti. Depremin vurduğu bölgelerde s ıvılaşma tehlikesi de uzmanlar tarafından dile getiriliyor.
DEÜ DAUM Müdürü ve Jeoloji Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sözbilir sıvılaşma konusunda yaptığı değerlendirmede "Sıvılaşma, zeminin sarsıntı sırasında taşıma gücünü kaybetmesi olarak tanımlanabilir. Eğer zemin 'alüvyon' dediğimiz, henüz suyunu kaybetmemiş, diyajenez sürecini (taşlaşma-taş haline geçme) tamamlamamış ise, yer altı suyu seviyesi 0-10 metre arasındaysa ve kum-silt boyutundaki malzemeden oluşuyorsa o bölgede sıvılaşma tehlikesi var demektir.. Sıvılaşma tehlikesi olan zeminlerin üzerine doğrudan bina yapılmamalı. Bu nedenle öncelikle sıvılaşma tehlikesi ortadan kaldırılmalıdır. Kahramanmaraş merkezli her iki depremde de sıvılaşmanın gerçekleşmesi nedeniyle özellikle Antakya ve Gölbaşı gibi yerleşimlerde hem can ve hem de mal kaybı ciddi boyutlara ulaşmıştır." dedi.
Sıvılaşma nerelerde olur?
Özellikle, kil bulunmayan kum ve siltler ve bazen çakıllar sıvılaşma potansiyeline sahiptirler. Deprem sırasında oluşan deprem dalgaları suya doymuş daneli tabakalardan geçerken dane yerleşim düzenini
değiştirir ve bu durum gevşek olarak bulunan danelerin göçerek yerleşmesine ve sıkışmasına sebep olur.
Zeminin sıvılaşması sonucu yapı zemine batabilir veya hafif yapılarda yukarı doğru hareket gözlenebilir. Sıvılaşan zeminde, küçük kayma gerilmeleri büyük şekil değiştirmelere sebep olur veyapılarda zemin göçmesi hasarları meydana gelir. Bir zeminin sıvılaşması esas olarak; zeminin gevşekliğine, daneler arasındaki bağa, kil miktarına ve boşluk suyunun drenajının engellenmesine bağlıdır. Sıvılaşma yapılara nasıl hasar verir?
Zeminin sıvılaşmasının kendisi hasara sebep olan bir olay değildir. Ancak, bu olayın büyük yer değiştirmelere sebep olması, büyük hasarları doğuran temel göçmelerine sebep olur. Deprem hareketi ile oluşan zemin sıvılaşması, büyük kütleler halinde şev akmalarına sebep olabilir. Tamamen sıvılaşmış zemin blokları onlarca kilometrelik mesafede saatte onlarca kilometre hızla akar. Bu tür akmaya, özelikle gevşek, suya doymuş nispeten dik şevlerde ve yamaçlarda rastlanır.
Zeminin sıvılaşması sonucu, yapı zemine batma veya hafif yapılarda yukarı doğru hareket ederek yüzme eğilimi gösterebilir. Sıvılaşarak kayma dayanımı kaybolan zeminde, yön değiştiren küçük kayma gerilmeleri büyük şekil değiştirmelerine sebep olur. Bir zeminin sıvılaşması esas olarak gevşek bir yerleşime sahip olmasına, daneler arasındaki bağa, kil miktarına ve boşluk suyunun drenajının engellenmesine bağlıdır.
NOT: Depremde can ve mal kaybı yaşamamak için zemin etüdü yapılmış, deprem yönetmeliğine uygun konutlar yapılması çok öenmlidir.
